Europejski Kodeks Walki z Rakiem

1. Europejski Kodeks Walki z Rakiem na podstawie prezentacji prof. dr hab. Teresy Leszczyńskiej Katarzyna Milcarek-Mróz

2. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, że rocznie z powodu raka umiera 7,9 miliona ludzi, co stanowi 13% populacji na świecie. • Komitet ekspertów WHO stwierdził, że większość z ich jest wynikiem złego stylu życia (m.in. niewłaściwego żywienia) i oddziaływania środowiska.

3. Nieprawidłowe odżywianie • jest, po paleniu tytoniu, • drugą przyczyną chorób • nowotworowych. • Stanowi drugą po chorobach układu krążenia, przyczynę zgonów w Polsce – powoduje ponad 26% zgonów mężczyzn i 23% zgonów kobiet.

4. DEFINICJA NOWOTWORU • Nowotwór (neoplasma) - nieprawidłowy rozrost tkanki • niepodporządkowany prawidłowym czynnościom organizmu. • Nieprawidłowe komórki wypierają tkanki zajętego narządu, niszcząc je. • Z czasem komórki nowotworowe z pierwotnego ogniska przenoszą się przez naczynia limfatyczne i krwionośne do innych części organizmu, tworząc ogniska wtórne: czyli przerzuty. • Leczenie polega na niszczeniu komórek nowotworowych różnymi metodami: zabiegami chirurgicznymi, radioterapią, chemioterapią, hormonoterapią, zabiegami z zastosowaniem lasera. • Stres jest bodźcem do wzrostu komórek • nowotworowych. • Zmniejsza zdolność organizmu do ich niszczenia.

5. PRZYCZYNY POWSTAWANIANOWOTWORÓW: Sposób żywienia (30-40%, nawet do 70%) Alkohol Aktywność fizyczna Nadwaga i otyłość ŁĄCZNIE DO 70% NOWOTWORÓW Palenie tytoniu (30%) Ekspozycja zawodowa Zanieczyszczenia środowiska Leki medyczne Czynniki infekcyjne Naturalne czynniki geofizyczne Skłonności genetyczne (5-10%)

6. SKŁONNOŚCI GENETYCZNE • Tylko 5 – 10% chorób nowotworowych jest dziedziczonych bezpośrednio. • U zdecydowanej większości osób, które posiadają odziedziczony gen, sprzyjający powstaniu choroby nowotworowej, nie dochodzi do jej powstania, chociaż ryzyko jest wyższe niż w ogólnej populacji. Ponieważ do powstania choroby nowotworowej prowadzą uszkodzenia genów, poprzez narażenie na specyficzne czynniki, wymienione powyżej.

7. ROLA PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH jako źródeł składników funkcjonalnych W PREWENCJI NOWOTWORÓW • warzywa, owoce, nasiona roślin strączkowych • mięso i produkty mięsne • mleko i produkty mleczne • czekolada • napoje • używki

8. Spożywanie pokarmów bogatych w antyutleniacze i inne związki aktywne, głównie warzyw i owoców, blokuje destrukcyjne działanie wolnych rodników a w konsekwencji zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory.

9. SKŁADNIKI PRZECIWNOWOTWOROWE OWOCÓW I WARZYW

10. WARZYWA i OWOCE • Zawierają olbrzymie ilości składników odżywczych, które mogą mieć znaczenie w zapobieganiu chorobom nowotworowym. • Są głównym źródłem żywieniowym witamin, składników mineralnych i innych składników pokarmowych. • Podstawowe, ochronnie działające składniki odżywcze, to m.in. • witamina C, beta-karoten (prowitamina A), likopen, witamina E, witaminy z grupy B, selen i inne. Te składniki odżywcze chronią DNA przed uszkodzeniem oksydacyjnym i/lub hamują aktywację kancerogenów obecnych w organizmie.Warzywa i owoce nie zawierające skrobi chronią przed nowotworami.

11. WITAMINA C • Jest silnym antyoksydantem, a więc neutralizuje wolne rodniki, uszkadzające materiał genetyczny komórek oraz inicjujące początkowe stadia kancerogenezy. • Może hamować powstawanie składników rakotwórczych, m.in. N-nitrozoamin, powstających w żywności konserwowanej azotynami, a także w wodzie i niektórych warzywach oraz organizmie człowieka. • Może zapobiegać nowotworom przez zwiększenie odporność komórkowej, ponieważ sprzyja wzmożonej aktywności leukocytów. • Bierze udział w odbudowie chorej komórki i tkanki, ponieważ uczestniczy w syntezie kolagenu. Witamina C, występująca głównie w warzywach i owocach obniża ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, płuc, jelita grubego, raka piersi, trzustki i pęcherza moczowego. Najbogatsze w witaminę C są: owoc dzikiej róży, natka pietruszki, papryka czerwona, brukselka, brokuły, kalafior, owoce cytrusowe,, czarne porzeczki. Ziemniaki jesienne i wczesnozimowe są bardzo dobrym źródłem witaminy C

12. WITAMINA E • Jako przeciwutleniacz inaktywuje wolne rodniki oraz ochrania przed utlenianiem wielonienasyconych • kwasów tłuszczowych, będących składnikiem • fosfolipidów błon komórkowych oraz lipoprotein osocza. • Odgrywa rolę w stabilizacji błon komórkowych. • . Razem z witaminą C ma zdolność hamowania szkodliwego działania tworzących się N-nitrozoamin, dzięki czemu może zapobiegać rozwojowi nowotworów żołądka. Zaobserwowano obniżanie przez witaminę E ryzyka rozwoju raka gruczołu krokowego u palaczy o 32%. Znaczne jej ilości znajdują się w olejach roślinnych , ziarnach zbóż, nasionach słonecznika i zielonych warzywach liściastych.

13. KAROTENOIDY • Do grupy karotenoidów (około 300 związków ) o właściwościach antyoksydacyjnych zalicza się m.in.: beta-karoten, likopen, luteinę, kantaksantynę i zeaksantynę. • Wykazują zdolność wychwytywania wolnych rodników, • Stymulują działanie układu odpornościowego organizmu, hamują namnażanie (proliferację) komórek nowotworowych. • Hamują procesy nowotworowe indukowane chemicznie, ochraniają komórki przed szkodliwym promieniowaniem UV i zabezpieczają je przed transformacją nowotworową. Karotenoidy, głównie β-karoten i likopen, wykazują działanie ochronne w przypadku raka przewodu pokarmowego, pęcherza moczowego oraz raka prostaty. Największe ilości : - β-karotenu zawiera marchew. - likopenu pomidory i ich przetwory brzoskwinie, melony i grejpfruty.

14. KWAS FOLIOWY I WITAMINA B12 • Kwas foliowy /foliany jest niezbędny w procesach metylacji, w tym również DNA. • Nieprawidłowa metylacja DNA polega na hipermetylacji lub hipometylacji sekwencji CpG. • Hipermetylacja prowadzi do represji transkrypcji, natomiast hipometylacja wywołuje aktywację transkrypcji tych genów, które powinny pozostać wyciszone . • Niedobory kwasu foliowego (metioniny lub selenu) mogą powodować hipometylację DNA, co z kolei może prowadzić do niewłaściwej ekspresji genów oraz niestabilności genetycznej i podatności na choroby nowotworowe. • Niedobór witaminy BI2 powoduje, że kwas foliowy wykorzystywany jest do syntezy tyminy i metioniny, co skutkuje wzrostem uszkodzeń DNA i hipometylacją, a w konsekwencji wzrostem ryzyka rozwoju nowotworów. Stosowanie diety bogatej w foliany (zielone warzywa) zmniejsza częstość występowania gruczolaków - zmian przedrakowych jelita grubego. Liczne badania mają na celu potwierdzenie korzystnego wpływu folianów, w profilaktyce raka jelita grubego.

15. SELEN • Jest składnikiem enzymu o działaniu antyoksydacyjnym, tj. peroksydazy glutationowej, jako antyoksydant działa wspólnie z witaminą E. • Przeciwnowotworowe działanie selenu polega na: • usuwaniu wolnych rodników. • blokowaniu syntezy DNA w komórkach nowotworowych, • wzmocnieniu komórkowej odpowiedzi immunologicznej, • hamowaniu utleniania lipidów Wykazano związek pomiędzy spożyciem selenu a zapadalnością na raka płuc - wyższe spożycie selenu obniża ryzyko wystąpienia tej choroby. Istnieją dowody naukowe na zależność pomiędzy wielkością spożycia tego składnika mineralnego a rozwojem raka żołądka, wątroby, tarczycy i gruczołu krokowego, jednak ochronna rola selenu w rozwoju tych nowotworów wymaga potwierdzenia. Dobrym źródłem selenu w diecie są: ryby, skorupiaki, nasiona roślin strączkowych, mleko i jego przetwory, wątroba cielęca i wołowa, drożdże, czosnek i kukurydza.

16. ZWIĄZKI NIEODŻYWCZE OWOCÓW I WARZYW

17. BŁONNIK POKARMOWY(włókno pokarmowe nie trawione w przewodzie pokarmowym człowieka) • Zwiększa objętość i szybkość przesuwania treści pokarmowej w • jelitach, przyczynia się do zmniejszenia stężenia w nim różnych • substancji rakotwórczych i skraca okres ich oddziaływania na błonę • śluzową jelita. • Niektóre frakcje błonnika pokarmowego mogą absorbować na swojej powierzchni kwasy żółciowe, których metabolity powstające w jelicie grubym (wtórne kwasy żółciowe) mogą mieć działanie kancerogenne. • Zapobiega rozwojowi niekorzystnych mikroorganizmów w jelicie grubym, produkujących związki rakotwórcze, a sprzyja rozwojowi bakterii korzystnych, produkujących witaminy z gr. B i wit. K. • Bakterie korzystne w jelicie grubym przekształcają niektóre frakcje błonnika w krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (m.in. masłowy), które mogą działać antykancerogennie. Indukują one zaprogramowaną śmierć komórek (apoptozę), co pozwala na eliminację zmutowanych komórek. Wysokie spożycie błonnika może istotnie zmniejszyć ryzyko rozwoju gruczolaków i raka jelita grubego, raka gruczołu piersiowego u kobiet oraz prostaty u mężczyzn. Źródło: warzywa, owoce, rośliny strączkowe, produkty zbożowe z pełnego przemiału (ciemne).

18. POLIFENOLE • Polifenole to duża grupa związków (ok. 4 000)naturalnie występujących w wielu roślinach, wykazujących silne działanie antyoksydacyjne. • W śród nich największą aktywność biologiczną wykazują flawonoidy, izoflawony, fitoestrogeny (lignany), katechiny i stilbeny. • Polifenole wchodzą w bezpośrednie reakcje z wolnymi rodnikami, zmiatając je i zwiększając ich dysmutację do substancji mniej szkodliwych (o mniejszej reaktywności).

19. POLIFENOLE - źródła ŹRÓDŁA: zielona herbata, kapusta głowiasta, kalafior, brokuł, brukselka, soja, miękkie owoce (borówki, żurawiny, jeżyny, poziomki, truskawki), owoce cytrusowe (pomarańcze, grejpfruty, cytryny, mandarynki), winogrona, wino czerwone i kakao. Wśród związków polifenlowych silne działanie przeciwnowotworowe wykazuje resweratrol, którego zdolność hamowania guza obserwowana była na wszystkich etapach transformacji nowotworowej. Resweratrol jest obecny w dużym stężeniu w skórkach winogron, czerwonym winie i orzechach.

20. BETAINA • przeciwutleniacz działający hamująco na rozwój komórek nowotworowych. • Inne składniki funkcjonalne buraka: • - polifenole, • - karotenoidy • decydują również o silnych właściwościach antyoksydacyjnych. Źródło - burak czerwony

21. FITOSTEROLE (sterole roślinne) Wysoka zawartość fitosteroli w diecie obniża ryzyko występowania wielu nowotworów, w tym raka jelita grubego, piersi i prostaty. Znaczne ilości naturalnych fitosteroli zawierają: warzywa strączkowe, rośliny oleiste (rzepak), nasiona sezamu, słonecznika i dyni. Występują w żywności pochodzenia roślinnego w: - odwrotnej proporcji do ilości tłuszczów nasyconych, - w proporcjonalnej ilości do wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA). Większe ilości steroli roślinnych mogą wywoływać efekt cytotoksyczny nie tylko wstosunku do komórek nowotworowych ale także do prawidłowych.

22. TERPENY OWOCÓW CYTRUSOWYCH • stymulują enzymy, blokujące powstawanie komórek rakowych • obniżają poziom cholesterolu w organizmie Spożywając owoce cytrusowe, szczególnie pomarańcze, grejpfruty, cytryny, ale również granaty, dostarczymy nie tylko witaminy C, która wspomaga odporność, ale również składników, które hamują aktywność białek odpowiedzialnych za rozwój komórekrakowych.

23. ZWIĄZKI SIARKOWE CZOSNKU [alliksyna] • Przyspieszają proces detoksykacji organizmu z substancji kancerogennych, czyli • unieszkodliwiają substancje wywołujące nowotwór, zmniejszają też poziom cholesterolu we krwi. Źródło: warzywa cebulowe (cebula, czosnek, szczypior oraz por) Czosnek, głównie siekany obniża ryzyko raka żołądka (siekanie uwalnia z czosnku enzym, który ułatwia tworzenie korzystnych związków siarkowych)

24. PRZETWARZANIE OWOCÓW I WARZYW • Może być przyczyną częściowego lub całkowitego usunięcia dobroczynnego, PRZECIWNOWOTWOROWEGO składnika. • Ogólnie, procesy przetwarzania kojarzą się ze stratą niektórych składników. • Jednak nie jest to do końca całkowicie prawdziwe. • Zwiększenie stopnia rozdrobnienia oraz • podwyższona temperatura zwiększają • przyswajalność lub aktywność wielu • związków np. likopenu, glukozynolanów, • polifenoli.

25. ROŚLINY HAMUJĄCE PROCESY NOWOTWOROWE I S T O T N O Ś Ć • Czosnek • Kapusta • Lukrecja • Soja, imbir • Warzywa roślin baldaszkowatych • Cebula, herbata, kurkuma • Owoce cytrusowe • Pszenica, len, ryż ( brązowy ) • Pomidory, oberżyna, pieprz • Brokuły, kalafior, brukselka • Owies, mięta, oregano, ogórek • Rozmaryn, szałwia, ziemniaki, tymianek, goździki • Bazylia, jęczmień, jagody

26. PRODUKTY ZBOŻOWE Z PEŁNEGO PRZEMIAŁU • Bardzo dobre źródło: • Błonnika • Witamin z grupy B • Składników mineralnych • Fitynianów

27. MIĘSO I PRZETWORY MIĘSNE • Produkty te są dobrym źródłem białka o wysokiej wartości odżywczej oraz wielu cennych innych składników, m.in. sprzężonych dienów kwasu linolowego (mięso zwierząt przeżuwających) . • Jednak po spożyciu czerwonego mięsa (np. wołowiny, wieprzowiny, jagnięciny) wzrasta w organizmie zawartość związków azotowych, prawdopodobnie ze względu na wysoką zawartość w tych produktach hemu i żelaza. • Wiele przetworzonych produktów mięsnych, takich jak szynka, bekon, wędzonki, kiełbasy i hot-dogi zawiera azotany, azotyny i inne substancje utrwalające, dodawane podczas ich produkcji. • Spożywanie w nadmiernych ilościach azotanów i azotynów powoduje w organizmie powstawanie kancerogennych N-nitrozoamin.

28. TŁUSZCZE I CHOLESTEROL Mięso i przetwory mięsne są źródłem tłuszczu i cholesterolu, składników, których duże spożycie prowadzi do wzrostu syntezy w jelicie grubym kancerogennych estrogenów. Stałe, wysokie spożycie czerwonego mięsa i wyrobów mięsnych zwiększa ryzyko raka jelita grubego. Wysokie spożycie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego przyczynia się do zwiększenia ryzyka raka piersi.

29. Ocenia się, że główną żywieniowo zależną przyczyną nowotworów jelita grubego, gruczołów piersiowych, trzustki, prostaty oraz jajników jest dieta bogatotłuszczowa, oparta na bazie smażonych posiłków z małą podażą błonnika z warzyw i owoców.

30. Należy ograniczyć w diecie pokarmy pikantne, solone, smażone i wędzone, albowiem ich spożywanie zwiększa ryzyko zachorowania na raka żołądka.

31. RYBY Kwasy tłuszczowe omega-3, zawarte w tłuszczu rybim, przyczyniają się do produkcji naturalnych związków przeciwzapalnych, OBNIŻAJĄC RYZYKO NOWOTWORÓW Źródłem są przede wszystkim: - ryby (łosoś, makrela, dorsz), - owoce morza, ale i - produkty pochodzenia roślinnego, takie jak: oleje roślinne, orzechy włoskie, siemie lniane, szałwia hiszpańska

32. MLEKO I PRODUKTY MLECZNE • Podstawowymi składnikami mleka i produktów mlecznych jest wysokowartościowe • białko i wapń. • Białka mleka m.in • lizozym, • Immunoglobuliny, • laktoferyna, • zwiększają naturalną odporność organizmu.

33. WAPŃ • Zapobiega kancerogennemu • działaniu wtórnych kwasów żółciowych • w przewodzie pokarmowym poprzez • tworzenie z nimi nierozpuszczalnych • soli wapnia. • Bezpośrednio oddziaływuje na proces karcinogenezy poprzez hamowanie proliferacji komórek.

34. FERMENTOWANE NAPOJE MLECZNEProbiotyki • W produkcji żywności funkcjonalnej największe znaczenie mają szczepy bakterii : • Lactobacilcus acidophilus, • Bifidobacterium sp. • Lactobacillus casei. • mające zdolność zasiedlania przewodu pokarmowego.

35. MLEKO I PRODUKTY MLECZNE Mleko i produkty mleczne mają działanie ochronne w stosunku do raka jelita grubego; istnieją również ograniczone dane na temat ochronnego działania mleka w stosunku do raka pęcherza moczowego. Prawdopodobnie istnieje zależność przyczynowa pomiędzy wysokim spożyciem wapnia a rakiem prostaty. Ważne działanie profilaktyczne może mieć codzienne spożywanie produktów bogatych w wapń, zwłaszcza chudego mleka i przetworów mlecznych.

36. WIELONIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE(WNKT) Źródłem są niektóre oleje roślinne (bezerukowy olej rzepakowy, oliwa z oliwek), ryby morskie, orzechy oraz kakao. U osób spożywających właściwe ilości NNKT spada ryzyko zachorowania na raka jelita grubego oraz raka płuc Badania doświadczalne wykazują hamujące działanie NNKT na wielu etapach rozwoju guza, począwszy od jego wzrostu,poprzez tworzenie naczyń krwionośnych, aż po przerzut.

37. GORZKA CZEKOLADA • Czekolada o zawartości powyżej 70% kakao jest bogatym źródłem polifenoli (tabliczka zawiera niemal tyle samo cennych przeciwutleniaczy, ile ma szklanka zielonej herbaty). • Składniki te: • spowalniają wzrost komórek nowotworowych i • hamują dopływ krwi do naczyń krwionośnych, odżywiających je. • Wybieraj gorzką czekoladę, mleczna zawiera znacznie mniej składników antynowotworowych. • Zachowaj jednak umiar. Zjedz nie więcej niż 1–2 kostki dziennie. • Czekolada dostarcza bowiem dużo cukru i kalorii, a one sprzyjająnadwadze, co może zwiększać ryzyko chorób nowotworowych.

38. NAPOJE • Na pierwszym miejscu powinna być woda mineralna. • Ale właściwości przeciwnowotworowe mają też świeże soki (bo w takich nie doszło jeszcze do przemiany azotanów w szkodliwe azotyny), • głównie warzywne, przede wszystkim z kapusty i czerwonych buraków, ale i owocowe niesłodzone. • Pijmy także zieloną herbatę, mieszanki ziołowe (z dzikiej róży, głogu, pokrzywy).

39. ZIELONA HERBATA Składniki zawarte w zielonej herbacie mają również wpływ na zmniejszenie ryzyka wystąpienia choroby nowotworowej, ze względu na obecność katechin, a także niektórych witamin i składników mineralnych.

40. SÓL KUCHENNA • Sól (chlorek sodu) jest niezbędny do składnikiem dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. • Znajduje się głównie w produktach przetworzonych, do których utrwalania stosowana jest sól, takich jak solone mięso, ryby, oliwki, wędliny, produkty gotowe do spożycia, sosy oraz chipsy, orzechy • i inne pikantne przekąski. • Wysokie spożycie soli uszkadza błonę śluzową żołądka, zwiększa wytwarzanie związków N-nitrozowych i jest czynnikiem zwiększającym ryzyko raka żołądka. • Ryzyko raka żołądka, zwiększa dieta wysokosolna, z równoczesnym dużym spożyciem marynat oraz niskim spożyciem wit. C z warzyw i owoców i polifenoli z herbaty.

41. ROLA SUPLEMENTACJI • Stosowanie dużych dawek suplementów (tabletek witaminowo-mineralnych) zwiększa ryzyko powstawania nowotworów. • Wszystkie witaminy, mające znaczenie w zmniejszaniu ryzyka rozwoju nowotworów, powinny być dostarczane w naturalnej postaci z dietą. • W przypadku witaminy D pewną rolę ma także umiarkowana ekspozycja słoneczna. • Nadmierne spożycie beta-karotenu z suplementami u palaczy zwiększa • ryzyko nowotworu płuc.

42. SUBSTANCJE RAKOTWÓRCZE A UŻYWKI • PAPIEROSY • ALKOHOL

43. PALENIEPAPIEROSÓW • Palenie tytoniu jest bezsprzeczną • i potwierdzoną w wielu badaniach • przyczyną nowotworów. • Dym tytoniowy zawiera około 4 tys. substancji szkodliwych, • z czego 40 to udowodnione kancerogeny. • Palenie bierne również jest szkodliwe. • Bezsprzeczny związek z paleniem wykazano w: • 90% zachorowań na raka płuc, • 80-90% zachorowań na raka jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, • 30% zachorowań na raka pęcherza moczowego i trzustki.

44. ALKOHOL • Przewlekłe spożywanie alkoholu prowadzi do • niedoborów w organizmie istotnych dla zapobiegania rozwojowi nowotworów złośliwych • składników pokarmowych, jak żelazo, witaminy z grupy B, antyoksydanty (witaminy C i E), metionina oraz foliany. • Spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju raka jamy ustnej, gardła, przełyku i wątroby, trzustki oraz okrężnicy i odbytnicy. • Alkohol jest odpowiedzialny za około 2000 zachorowań na raka piersi każdego roku. • Powoduje uszkodzenie wątroby pod postacią jej stłuszczenia, w późniejszym okresie marskość, która z kolei jest istotnym prekursorem raka wątroby.

45. ALKOHOL • Ryzyko rozwoju nowotworów wzrasta • wraz z ilością spożywanego alkoholu. • Nie ustalono tzw. bezpiecznej ilości alkoholu, która nie zwiększałaby tego ryzyka. • Nawet niewielkie ilości alkoholu, dość często spożywane, stwarzają zagrożenie rozwojem niektórych nowotworów . • Picie 1 drinka (6-8 g czystego etanolu) dziennie zwiększa ryzyko raka piersi o 7-11%. • Spożycie 2 drinków dziennie zwiększa ryzyko raka jelita grubego o 8%. • U osób spożywających alkohol i jednocześnie palących ryzyko jest jeszcze większe: • 10-krotnie zwiększa się ryzyko raka wątroby • 100-krotnie zwiększa się ryzyko rozwoju raka przełyku.

46. AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA I MASA CIAŁA • Badania naukowe jednoznacznie potwierdziły związek nadmiernej masy ciała [BMI > 25, BMI = masa ciała (kg)/wzrost (m2)] z wyższą zachorowalnością na nowotwory i śmiertelnością. • Szczególnie silny wpływ wskaźnika BMI na ryzyko wystąpienia nowotworu zaobserwowano w przypadku raka przełyku, jelita grubego, trzustki, piersi, macicy oraz nerek. • Nieco słabsze powiązania, alejednak • występujące, zaobserwowano • dlaraka pęcherzyka żółciowego.

47. AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA • Istnieje odwrotna zależność pomiędzy występowaniem nowotworów hormonozależnych (raka piersi, jajników, macicy) a aktywnością fizyczną. • Systematyczne ćwiczenia zmniejszają zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie oraz modyfikują i łagodzą działanie estrogenów z niej pochodzących. • Odpowiednia dawka ruchu reguluje cykle owulacyjne iw konsekwencji zmniejsza czas ekspozycji na endogenne estrogeny. • Aktywność fizyczna reguluje stężenie insuliny i glukozy oraz wielu czynników wzrostu, od których zależy rozwój nowotworów, a w szczególności raka okrężnicy. • Podwyższone stężenia tych związków pobudzają komórki nowotworowe do namnażania się.

48. NADMIERNA MASA CIAŁA • Otyłość zwiększa ryzyko: • raka przełyku(jest tym większe, im większe jest BMI), poprzez wpływ na rozwój choroby refluksowej żołądkowo-przełykowej, w której zarzucanie treści żołądkowej do przełyku może prowadzić, u części chorych, do rozwoju zmian przedrakowych (przełyk Barretta) przechodzących u 1-5% chorych w gruczolaka przełyku, • raka macicy,korelacja ta była silniejsza w starszych grupach wiekowych kobiet (w okresie pomenopauzalnym) oraz u kobiet z rakiem macicy ze współistniejącymi przerzutami, • raka nerki, większe u kobiet niż u mężczyzn, • raka pęcherzyka żółciowego zachorowalność na ten nowotwór, w porównaniu do osób z prawidłową masą ciała, jest wyższa o 34% u osób z nadwagą i o 78% - z otyłością. Dotychczas jednak zjawisko to zaobserwowano tylko u kobiet.

49. ZALECENIA ŻYWIENIOWE Europejski Kodeks Walki z Rakiem z 2003 r. (opublikowany w Polsce w 2007 r.) przedstawia następujące rekomendacje dotyczące: sposobu żywienia, masy ciała, aktywności fizycznej i innych elementów stylu życia.

50. Bądź tak szczupły, jak to możliwe, unikaj niedowagi i nadmiernej masy ciała (właściwa wartość BMI = 20-25) • Uprawiaj codziennie aktywność fizyczną • (minimum 30 minut szybkiego marszu dziennie, • należy maksymalnie ograniczyć siedzący tryb życia) • Ogranicz konsumpcję wysokokalorycznych potraw, dań typu fast • food, słodkich napojów z dodatkiem cukru i słodkich soków owocowych (najczęściej spożywane wysokoenergetyczne potrawy to zwykle produkty wysokoprzetworzone zawierające duże ilości cukru i tłuszczu) • Spożywaj głównie potrawy pochodzenia roślinnego, co najmniej 5 porcji warzyw i owoców (bezmącznych) dziennie • Ogranicz spożywanie czerwonego mięsa i mięsa przetworzonego (peklowanego, wędzonego)