Doç. Dr. Şule Lokmanoğlu Aker YONT308

1. Uluslararası İşletmecilikKısım 3 Bölüm 8 – Uluslararası Organizasyonlar, Kurum ve Kuruluşlar Doç. Dr. Şule Lokmanoğlu Aker YONT308

2. Birleşmiş Milletler (BM) Birlerşmiş Milletler 1945, yani 2. Dünya Savaşı’ndan sonra kuruldu. O devirde ABD’nin yönetiminde yeni bir dünya düzeni kuruluyordu ve BM bu yeni düzenin iskeletini oluşturuyordu. BM’in altı temel organı vardır: ♦ Genel Kurul ♦ BM Güvenlik Konseyi ♦ Vekillik Konseyi (Vesayet Konseyi) ♦ Ekonomik ve Sosyal Konsey (Özel bölümler) ♦ Uluslararası Adalet Divanı ♦ BM Sekreteryası

3. BM Genel Kurulu Bugün BM üyesi 196 ülke bulunmaktadır. BM Genel Kurulu bu 196 ülkenin her birisinin temsilcilerinin biraraya gelmesiyle oluşur. Kararlar üye ülkelerin sahibi oldukları birer oylarını kullanarak alınmaktadır. Her üye ülke büyüklüğü, gücü ve zenginliği ne olursa olsun Genel Kurulda birer oya sahiptirler.

4. BM Güvenlik Konseyi Veto etme hakkına sahip beş daimi üyeden ve iki yıl için seçilen 10 üyeden oluşur. Bu seçilen 10 üyeden beş üye bir yıl için, diğer beş ülke diğer yıl için BM Güvenlik Konseyi üyesi olurlar. Bu üyeler Geçici Üyeler denir. Veto hakkına sahip beş ülke şunlardır: ABD, İngiltere, Fransa, Rusya ve Çin.

5. Vekillik Konseyi Değişik ülkelerde BM adına görev yapan birimlerdir. Aşasğıdaki birimler Vekillik Konseyi’ne bağlıdır: • Askeri Birlikler Komitesi • Geçici görev alan komiteler • Barış Gücü • Terörizm Karşıtı Komite

6. Ekonomik ve Sosyal Konsey Ekonomik ve Sosyal Konsey uluslararası ticareti düzenler. Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel, eğitim ve sağlık konularında araştırmalar yapar ve raporlar hazırlar. Konseye bağlı olarak çalışan Uluslararası Şirketler Komisyonu (Commissson on Transnational Corporations) çokuluslu şirketlerin ekonomik kalkınma ve uluslararası ilişkiler üzerindeki etkilerini inceler.

7. Ekonomik ve Sosyal Konsey’e bağlı Özel Bölümler • UNICEF WHO FAO • UNIDO ILO UNESCO • UNDP ICAO ITU • UPU WMO IAEA • IFAD UNCTAD IMF • IDA IBRD IFC • International Court of Justice • UN Economic and Social Council

8. BM Özel Bölümler • UNICEF – UN International Children’s Emergency Fund – BM çocuklar için acil fonu • WHO – World Health Organization – Dünya Sağlık Teşkilatı • FAO – Food and Agricultural Organization – Gıda ve Tarım Organizasyonu • UNIDO – UN Industrial Development Organization – BM Sanayi Kalkınma Organizasyonu • ILO – International Labor Organization – Uluslararası Çalışma Teşkilatı • UNESCO – UN Educational, Scientific and Cultural Organization – BM Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu • UNDP – UN Development Program – BM Kalkınma Programı • ICAO – International Civil Aviation Organization – Uluslararası Sivil Havacılık Organizasyonu • ITU – International Telecommunications Union – Uluslararası Telekomunikasyon Birliği

9. BM Özel Bölümler UPU – Universal Postal Union – Uluslararası Posta Birliği WMO – World Meteorological Organization – Dünya Meteoroloji Organizasyonu IAEA – International Atomic Energy Agency – Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı IFAD – International Fund for Agricultural Development – Uluslararası Tarım Gelişitirme Fonu UNCTAD – UN Conference on Trade and Development – BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı IMF – International Monetary Fund –Uluslararası Para Fonu IDA – International Development Association – Uluslararası Kalkınma Birliği IBRD – International Bank for Reconstruction and Development (World Bank) – Dünya Bankası IFC – International Finance Corporation – Uluslararası Mali İşbirliği

10. Uluslararası Adalet Divanı Uluslararası Adalet Divanı BM’in yasal organıdır. Hollanda’da Hague’de bulunmaktadır. BM’in New York’ta olmayan yegane organıdır. Divan’ın görevi anlaşmazlıkları uluslararası hukuk çerçevesinde çözmektir. Aldığı kararlar tavsiye kararlarıdır, yani uygulatma mekanizması yoktur. 15 yargıçtan oluşmaktadır. Divan’da görev yapacak yargıçlar BM Güvenlik Konseyi ve BM Genel Kurulu tarafından seçilir.

11. BM Sekreteryası BM Genel Sekreteri ve ona bağlı birimlerden oluşur. BM’in her günkü işlerini takip ederler. Sekreterya bir anlamda BM bürokrasisini oluşturmaktadır.

12. BM’e yöneltilen eleştiriler: • BM Güvenlik Konseyi’nde hiç bir Müslüman ülke bulunmamaktadır. • Afrika ve Latin Amerika Güvenlik Konseyi’nde temsil edilmemektedir. • Almanya ve Japonya gibi ekonomik olarak güçlü ülkelerin Güvenlik Konseyi’nde hiç bir söz hakkı bulunmamaktadır. • Brezilya, Nijerya, Hindistan, Türkiye gibi önemli ülkeler Güvenlik Konseyi’nde yer almamaktadır. • Güvenlik Konseyi 2. Dünya Savaşı’nda galip gelen ülkelerden oluşmaktadır. Ancak o günden sonra dünya çok değişmiştir ve böyle eski bir yapıyla bugünün sorunlarına çözüm bulunamamaktadır.

13. Bir BM Esprisi Geçtiğimiz ay BM bir araştırma yaptı. Araştırmada dünyadaki değişik ülkelerde yaşayan vatandaşlara sadece bir soru soruldu. Soru şu idi: «Lütfen dünyada diğer ülkelerde görülen gıda sıkıntısı için ne gibi çözümler geliştirilebilinir; bu konuda dürüst, samimi görüşünüzü söyler misiniz?» Araştırma korkunç bir şekilde başarısız oldu, çünkü: • Doğu Avrupa’da «dürüst»ün anlamını kimse bilemedi • Batı Avrupa’da «gıda sıkıntısının» ‘’ ‘’ ‘’ • Afrika’da «gıda»nın anlamını ‘’ ‘’ ‘’ • Çin’de «samimi görüşün» ‘’ ‘’ ‘’ • Orta Doğu’da «çözüm»ün ‘’ ‘’ ‘’ • Güney Amerika’da «lütfen»in ‘’ ‘’ ‘’ • ABD’de «diğer ülkeler»in ‘’ ‘’ ‘’ • Avusturalya’da telefondaki Hint aksanını duyunca vatandaşlar telefonu hemen kapattı.

14. Dünya Bankası Asıl adı Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası’dır. Dünya Bankası olarak tanınmaktadır. Türkiye 1947’de Dünya Bankası’na katıldı ve 1988’de Dünya Bankası Ankara’da sürekli bir ofis açtı. Dünya Bankası’nın amacı ülkelerde ekonomik kalkınmayı sağlamaktır. Günümüzde Banka, gelişmekte olan ülkelerdeki kalkınma projelerine, kendi özkaynaklarından veya borçlanarak sağladığı fonlardan kredi vermekte, bu bölgelerdeki yatırımları teşvik etmektedir. Çoğunlukla, gelişmekte olan ülkelerdeki turizm, kimyasal gübre üretimi, kağıt üretimi gibi yatırımlara krediler sağlamıştır.

15. Dünya Bankasının kurumları Dünya Bankası’nın bünyesinde beş kurum yer almaktadır: • Uluslararası Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası • Uluslararası Kalkınma Birliği • Uluslararası Mali İşbirliği • Çoktaraflı Yatırımlar Garanti Ajansı • Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıkları Çözüm Merkezi

16. 1) Uluslararası Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası (IBRD) Bu banka gelişmekte olan ülkelerin kamu sektörüne kredi açar. Kişi başına düşen gelire göre ülkeleri sınıflandıran banka her grubun ekonomik durumuna göre kredi sağlar: • Gelişmekte olan ülkeler – kişi başına düşen gelirleri yılda 750 dolardan az olan ülkeler • Aşağı-orta gelir düzeyindeki ülkeler – kişi başına düşen gelirleri yılda 750-3000 dolar arasındadır. • Yukarı-orta gelir düzeyindeki ülkeler – kişi başına düşen gelirleri yılda 3000-9000 dolar arasındadır. • Yüksek gelir düzeyindeki ülkeler – kişi başına düşen gelirleri yılda 9000 dolardan yüksek olan ülkeler

17. Kişi Başına Düşen Gelir Hesabının Eksiklikleri • Satın-alma paritesini hesaba katmaz • Gelir dağılımını göstermez • Kayıtdışı ekonomiyi içermez.

18. 2) Uluslararası Kalkınma Birliği 1960 yılında kuruldu. Kişi başın düşen gelirleri yılda 750 dolardan daha az olan ülkelere, yani yoksulluk çizgisinin altında olan ülkelere, yardım kredi açmaktadır. Bu ülkelere sıfır faizli, 35-40 yıl vadeli kredi kullanmaktadır. Bu ülkeler aldıkları kredileri kendi para biriminden ödeyebilmektedirler.

19. 3) Uluslararası Mali İşbirliği Gelişmekte olan ülkelerde özel sektöre kredi açmak ve özel sektörün gelişmesini sağlamakla görevlidir. Kredileri normal banka faizleriyle (LIBOR) ve piyasa ödeme sürelerine göre vermektedir. Ancak IFC’dan kredi alan şirketlerin güvenilirliği kabul edilmektedir. Bu yüzden bu şirketler farklı kaynaklardan da kolaylıkla kredi alabilmektedirler.

20. 4) Çoktaraflı Yatırımlar Garanti Ajansı (MIGA) Gelişmekte olan ülkelerde yapılacak yabancı yatırımlara, ticari olmayan (döviz transfer zorluğu, kamulaştırma, millileştirme, vb) riskleri karşılamaya dönük güvenceler sağlar.

21. 5) Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıkları Çözüm Merkezi Merkez arabuluculuk, hakemlik davalarına bakan bir organdır. Tahkim ve Uzlaşma Panellerine ilişkin kurallar geliştirmekte, uzlaştırma komisyonu olarak iş görmektedir.

22. Uluslararası Para Fonu II. Dünya Savaşı sonrası ne gibi bir uluslararası para sistemin kurulacağı ile ilgili Bretton Woods Anlaşması ortaya çıktı. Bu sistemin denetlemek ve yönetmek için iki kurum kuruldu: Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu (IMF). Fonun amaçları: • Uluslararası parasal işbirliğini teşvik etmek. • Uluslararası ticaretin geliştrilmesi • Döviz kurlarında istikrarı teşvik etmek. Sabit kur sisteminin çalışmasını sağlamak. • Cari işlemler hesabındaki kalemlere uygulanan döviz kontrollarını kaldırmak • Dış ödemelerde zorluk çeken ülkelere kaynak yardımında bulunmak • Ülkelerin ödemeler dengesi açıklarını azaltmak.

23. Türkiye IMF İlişkileri Geçmişte Türkiye ekonomik krize girdiği zaman her zaman IMF’e başvurmuş ve IMF’ten krediler almıştır. Bu kredileri alırken IMF’in ortaya koyduğu koşullara uymak zorunda bırakılmıştır. Son dönemde Türkiye IMF reçetesini red etmiş ve son 2008 krizini çok daha kolay atlatmıştır. Zaten IMF daha önce müdahele ettiği ülkelerin %70’inde başarısız olmuş, %20’sinde başarılı olmuş, %10’unda ise fark yaratmamıştır. Bu nedenle IMF’in geçmişi parlak değildir.

24. Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşması (GATT) Amacı II. Dünya Savaşı’ndan sonra, taraf olan devletler arasındaki ticareti serbestleştirmektir. GATT anlaşmasında; • Üyelerin yaşam seviyelerini yükseltmek • İstikrarlı bir ekonomik büyümeyi sağlamak • Üretimin ve uluslararası ticaretin geliştirilmesini sağlamak için gümrük tarifelerini azaltmak gerekiyordu.

25. GATT’ın İlkeleri • En çok kayrılan ülke ilkesinin tüm GATT üyelerine uygulanması • Şeffaflık, yani diğer ticari engellerin tarifelerle değiştirilmesi • Karşılıklı olarak tarifelerin azaltılması ilkesini kabul etmek. Yani eğer bir ülke diğer bir ülkeye ihracat yapmak istiyorsa, o ülkeye karşı tarifelerini düşürüyordu. Diğer ülke de bu ülkeye karşı tarifelerini düşürmek zorunda kalıyordu. Böylece karşılıklı olarak tarifeler düşürüldü.

26. GATT toplantıları Geneva Round...............................1947 Annecy Round................................1949 Torquay Round...............................1950 Geneva Round................................1956 Dillion Round...................................1960-61 Kennedy Round...............................1964-67 Tokyo Round...................................1973-79 Uruguay Round...............................1986-92

27. Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization – WTO) GATT, Uruguay zirvesinde kendisini fesh edip yerine yeni, güncel sorunlarla baş edebilecek yeni bir organizasyon kurma kararı aldı. Böylece Dünya Ticaret Örgütü 1995 yılında kuruldu. GATT Bretton Woods Konferansının toplanmasından 50 yıl sonra fesh edildi. Bu geçen 50 yılda dünyadaki tarifelerin oranı %45-59’den %3’lere geriledi. Yani bir anlamda GATT başarılı bir şekilde misyonunu tamamlamış oldu.

28. Dünya Ticaret Örgütü’nün Amaçları • Dünyada mal ve hizmet üretimini ve ticaretini geliştirmek ve desteklemek • Ticari engelleri ve gümrük engellerini azaltmak ve mümkün olduğu kadar ortadan kaldırmak • Uruguay zirvesinde çerçevesi belirlenen çok taraflı ticaret sistemini geliştirmek • Hükümetlerarası ortaya çıkan ticari sorunların tartışıldığı ve çözüme ulaşabileceği bir ortam oluşturmak

29. Dünya Ticaret Örgütü’nde sorun olan konular • Tarım ürünlerinin ticaretinin serbestleştirilmesi – Tarım ürünlerinin ticaretinin serbestleştirilmesi dünya ticaretini yılda $100 milyar arttıracaktır • Tekstil ve giyim ürünlerinin ticaretinin serbestleştirilmesi – Bu ticaret multi-fiber arrangement (MFA) anlaşmasıyla sınırlandırılmıştı. İhracatçı ülkeler daha çok gelişmekte olan ülkelerdi ve ithalatçı ülkeler de gelişmiş ülkelerdi. • Telif hakları – gelişmiş ülkeler patent ve telif haklarına uyulması için kararlar almak istiyorlardı. • Yabancı yatırımlar – Küresel şirketler gelişmekte olan ülkelerde yabancı yatırımları sınırlayan yasaların değiştirilmesi için baskı yapıyorlardı. • Hizmetler alanında ticaretin serbestleştirilmesi – Gelişmiş ülkeler bankacılık, sigortacilik, telekomünikasyon gibi hizmetlerin uluslararası ticaretinin kolaylaştırılmasını istiyorlardı. Ülkelerin bu tür hizmet alımlarına engel koymalarına karşı çıkıyorlardı.

30. DTÖ son toplantısı Dünya Ticaret Örgütü Dokuzuncu Bakanlar Konferansı 3-6 Aralık 2013 tarihleri arasında Endonezya’nın Bali adasında gerçekleşti. Konferansta ele alınan başlıca konular arasında ticaretin kolaylaştırılması, tarım ve kalkınmaya yönelik çalışmaların yer aldığı belirtildi. Konferansta ayrıca, 13 yıl süren bir müzakere sürecin sonunda Yemen’in DTÖ üyeliği kabul edilerek Dünya Ticaret Örgütü’nün üye sayısı 160’a ulaşmış oldu.

31. İslam Kalkınma Bankası İslam Kalkınma Bankası 1395 Hicri/1975 Miladi yılında kuruldu. Merkez ofisi Cidde, Suudi Arabistan’dadır. Bölgesel ofisleri de Kuala Lumpur, Malezya’da, Rabat, Fas’ta, Almata, Kazakistan’da bulunmaktadır. Dolayısıyla, İKB uluslararası bir bankadır. Bankanın amacı, üye ülkelerin ve genelde Müslüman cemiyetlerin sosyal gelişmesini ve ekonomik büyümesini sağlamaktır. Ancak desteklenen projeler Şeria ilkelerine uymak zorundadır.

32. İslam Bankası Portfolyosu 1987’de İKB, önde gelen İslam finansal kuruluşlarını İslam Bankası Portfolyosu’nu kurmak için göreve davet etti. İslam Bankası Portfolyosu, İKB’nın finans kolu olarak tasarlandı. İslam Bankası Portfolyosu, Müslüman ülkelerde kısa vadeli ticaret kredileri ve orta vadeli yatırım kredileri sağlamaya başladı. İslam Bankası Portfolyosu, aynı zamanda, Müslüman ülkelerde finans merkezleri kurmak için de fon sağlamaktadır.

33. Petrol İhraç Eden Ülkeler Organizasyonu - (OPEC) Organization for Petroleum Exporting Countries • 1960’da Bağdat’ta İran, Irak, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Venezüela tarafından kuruldu. • Daha sonra, Katar, Libya, Endonezya, Abu Dabi, Cezayir, Ekvator, Birleşik Arap Emirlikleri OPEC’e katıldılar. • OPEC’e üyelik petrol ihraç eden ülkelerin tümüne açıktır. Yeni üyelerin organizasyonun amaçları ve ilkelerini kabul etmesi gerekmektedir.

34. OPEC üyeleri; • Dünya petrol üretiminin yüzde 40’ını sağlarlar. • Dünya petrol hammade rezervlerinin yüzde 75’ini ülkelerinde barındırırlar. • Avrupa’nın petrol ihtiyacının yüzde 84’ünü sağlarlar. • Japonya’nın petrol ihtiyacının yüzde 90’ını sağlarlar.