EZİLENLERİN TİYATROSU Augusto Boal

1. EZİLENLERİN TİYATROSUAugusto Boal Kitabın yazılma amacı nedir? • Tiyatronun zorunlu olarak politik olduğunu göstermek. • Tiyatronun sınıflar için çok etkili bir silah olduğuna dair kanıtlar göstermek. • Tiyatronun özgürleşme silahı olarak kullanıldığı zaman, teatral anlamda tiyatroda yapılan değişikliklere halkın nasıl bir karşılık verdiğini göstermek.

2. TİYATRO HANGİ TEMEL EVRELERDEN GEÇMİŞTİR? • “Tiyatro” halkın açık havada özgürce şarkı söylemesiydi. • Aristokrasi geldi, ayrımlar oluştu; bazı kişiler sahneye çıkacak ve sadece onlar oynayabilecekti. • Burjuvazi geldi; baş kahramanlar yeni aristokratlar olarak değiştirildi.

3. PEKİ BU KATI YAPILARA KARŞI ÇIKANLAR OLMADI MI? • Bertolt Brecht; artık karakter üst yapısal değerlerin değil, toplumsal güçlerin nesnesidir. • Peru Halk Tiyatrosu; herkes oyuncu herkes baş karakter…

4. Önce; özgür insanlar şarkılar söylerdi sokaklarda… Sonra; egemen sınıflar geldi ve tiyatronun mülkiyetini çaldılar; Oyuncu(oynayanlar – Seyirci(seyredenler) Etken – Edilgen Özne – Nesne Baskıcı fikir aşılama… EZİLENLERİN POETİKASI

5. Yeniden özgürleşme… Bugün ezilen halklar kendilerini yeniden özgürleştiriyor ve bir kez daha tiyatroyu ele geçiriyorlar. • Duvarlar yıkılmalıdır! • Seyirci tekrar oynamaya başlamalıdır! • Karakterler oyuncuların özel mülkiyetinden kurtulmalıdır! • Her şey her an tartışılabilinir ve her şey değiştirilebilinir. Metindeki kadercilik anlayışına SON !!!

6. PERU HALK TİYATROSUÖZGÜRLEŞMENİN ÖYKÜSÜ 1973 okuma-yazma,45 farklı dil, 3-4 milyon insan, Peru Devrimci Hükümeti ve ALFIN projesi… ALFIN Projesinin iki temel amacı; • İnsanlara hem kendi ana dillerini hem de İspanyolca’da okuma yazma öğretmek (kendi dillerini yok etmeden)… • İnsanlara mümkün olan bütün dilleri öğretmek; fotoğraf, tiyatro, sinema, gazetecilik, kukla vs.

7. Augusto Boal -Tiyatro ezilenleri dili midir? • Tiyatro sanatsal yeteneği olsun olmasın herhangi biri tarafından kullanılabilecek bir dil olabilir mi?

8. Aristoteles; seyircinin kendi erkini onun yerine düşünüp eyleyebilmesi için karaktere devrettiği bir poetika önerir. Katarsis gerçekleşir. Brecht; seyircinin kendi erkini onun yerine eyleyen karaktere devrettiği ancak seyircinin kendisi için – genellikle tersi yönünde – düşünme hakkını saklı tuttuğu bir poetika önerir. Eleştirel bir bilinçliliğin uyanması gerçekleşir.

9. Peki Ezilenlerin Poetikası bize neyi öneriyor? Madem ki, her alanda özgürlük istiyoruz neden Tiyatronun her yerinde de özgür olmayalım ki? • Eylemin kendisine yoğunlaşır. • “seyirci” kendi erkini gerek onun yerine eylemesi gerekse onun yerine düşünmesi için oyuncuya devretmez. • Kahraman rolünü bizzat kendisi üstlenir. Herkes baş kahraman… • Dramatik eylemi değiştirir, çözümler geliştirmeye çalışır, değişim planlarını tartışır.

10. Üretim araçlarının özel mülkiyeti ortadan kalkmalı mıdır? Ekonomik yapı ve Kültürel yapı Üretim araçlarının özel mülkiyetinin halka devredilmesi gerekirse, Sanattaki üretim araçlarının özel mülkiyetininde halka devredilmesi gerekir…

11. Peki sanattaki üretim araçlarının halka devredilmesi nasıl olacak? ALFIN PLANI- herkes fotoğraf makinesini alsın ve fotoğraf çeksin… Nerede yaşıyorsunuz? Nehir-açlık –pelikan ve insan Nerede yaşıyorsunuz? Küçük bir çocuk yüzü-Rimac nehir- fareler-köpekler- uyuz salgını- avcı-burun- yüzü kanlı

12. Tiyatrodaki üretim araçları nelerdir? Teatral üretim araçlarının kontrol etmek için, insanın her şeyden önce kendi vücudunu daha anlatımsal kılmak amacıyla kontrol etmesi gerekir. Böylece kendisini seyirci durumundan kurtarıp oyuncu durumuna getirecektir. Bir nesne değil özne olacaktır

13. Peki seyirci oyuncuya nasıl dönüşecektir? 4 genel ana aşamada toparlanabilinir. • Birinci aşama; vücudu tanımak. • İkinci aşama; vücudu anlatımsal kılmak. • Üçüncü aşama; bir dil olarak tiyatro • Birinci düzey: Eş zamanlı dramaturji • İkinci düzey: İmge Tiyatrosu • Üçüncü düzey: Forum tiyatrosu 4. Dördüncü aşama: Söylem olarak tiyatro

14. Vücudu Tanımak… • Köylü, işçi, -memur- insanlarla ilişki kurmak zor olabilir. • Tiyatrodan haberleri bile olmaya bilir veya boş bir iş olduğunu da düşünebilirler. O yüzden, İnsanlara baskıcı metotlarla değil, onlara yabancı olan şeylerle değil, orada olmayı kabul edenlerin vücutlarıyla başlanmalı… Kişinin kendi vücudunu, onun sınırlarını ve olanaklarını, toplumsal yaşamdan kaynaklanan rahatsızlıklarını ve bunların rehabilitasyon olasılıklarını tanımasına yönelik…

15. Yapılan iş, kullanılmayan bölgeler- deformasyon= kassal yabancılaştırma… Örnek: yazıcı- belden aşağısı ve gece bekçisi-yürümek. Her ikisi de yaptığı işten dolayı bir yabancılaşma yaşamaktadır. Buna benzer olaraktan; iş bölümünden doğan sosyal statüleri ayni olan insanların aynileşmesi gibi. (öğretmenler-papazlar-işçiler…)

16. Sonuç: • İnsan vücudunun iş tarafından iş tarafından ne ölçüde yönetildiğini anlar görür hisseder. • Kişi kendisinden farklı karakterleri fiziksel olarak yorumlayabilecektir.

17. Alıştırmalar… • Ağır çekimde yarış • Çapraz bacak yarışı • Ucube yarışı • Tekerlek yarışı • Hipnoz eşler • Boks maçı • Vahşi batı

18. Vücudu anlatımsal kılmak… Daha yaygın ve alışılmış anlatım biçimlerini terk ederek, kişinin kendi vübcuduyla derdini anlatması… Kültür-dil-ifade-vücut-kullanılmaması Kişilerin karakterleri yorumlamaları değil oynamaları istenir ama ne kadar iyi yorumlanabilirse o kadar iyi oynanabilinir.

19. Örneğin… Kağıt-hayvan-kura Hayvan-fizik-görüntü- ses çıkarmak yasak- dişi ve erkek çift oluşur. Sinek kuşu- on dk. sonra eşini bulamadı- sarkaçvari hareket-şişman adam- kaçtı- arkasından koştu- Geldiler: Ben erkek sinek kuşuyum ve sen de dişisin değil mi? Hayır aptal ben boğayım…

20. Dil olarak tiyatro • Kişi tiyatroyu geçmişten imgeler sergileyen bitmiş bir ürün olarak değil yaşayan ve bugüne ait bir dil olarak pratiğe dökmeye çalışır. • Bu aşamada, tema üzerinden tartışılır ve edilgenlikten eyleme geçişi daha ilerletir.

21. Eş zamanlı dramaturji… • Seyirciye sahnede fiziksel olarak var olması gerekmeksizin katılım göstermesi için yapılan ilk çağrıdır. Bir tema tespit edilir-temel bir sorun- krize dönüşür-çözüme kavuşuncaya kadar oynanır. Öneriler olur müdahale etme hakkı sınırsızdır. Örnek: Kadın- kocası- belge verir- 1,2 yıl sonra kavga ederler-süphe-evin tabusu mu- komşu- kocasının sevgilisi-aşk mektupları Öneriler.. Ağlamak.. İçeri almamak-maaş-kadın yoksul Bir güzel dövmek ve sonra yemeğini hazırlamak…

22. Kader metin- tartışılamaz-değiştirilemez-yöneten-yönetilen- eyleme katılma İNSANIN KADERİ İNSANDIR.

23. İMGE TİYATROSU Seyirciler oyuncuların vücutlarıyla oluşturulan imgeler aracılığıyla “konuşarak” sürece doğrudan katılırlar. Herkesin ilgi duyduğu belli bir tema seçilir ve bunla ilgili “konuşulur”… Diğer katılımcıların vücutlarını heykel gibi yontar mevcut durumla ilgili Daha sonra nasıl olması arzulanır… Gerçek imge geçiş imge ideal imge…

24. Forum tiyatrosu… Seyirciler eyleme doğrudan katılırlar ve oynarlar… Önce çözümü zor toplumsal ya da politik bir öykü anlatılması istenir. Doğaçlama ve prova yöntemiyle 10-15 dk. oynanır. Oyun bitince katılımcıların ayni fikirde olup olmadığı sorulur. Hayır diyenler olacaktır. Oyun ayni şekilde tekrar oynanır ancak seyircilerden bir tanesi bir katılımcıyı çıkarıp onun yerine geçer ve kendisine en uygun biçimde eylemi yönlendirme hakkına sahiptir.

25. Örneğin… • On sekiz yaşında adam-chimbote şehrinde balıkçılık limanı- balık unu fabrikası- patronun sömürüsü ne yapmalı? • Daha hızlı çalışmak ve makineyi fazla balıkla doldurup tıkanmasını sağlamak- 1-2 saat dinlenmek • Bomba koymak • Greve gidip işi bırakmak • İşçilerin talebi-pazarlık masası-işçileri ve işsizleri politize etmek

26. Söylem olarak Tiyatro… • Seyircinin –oyuncunun belli temaları tartışma veya belli eylemlerin provasını yapma ihtiyacına yarattığı gösterileri içeren basit biçimlerdir.

27. Gazete tiyatrosu Günlük gazete haber başlıklarının teatral performansa dönüştürülmesi. • Basit okuma • Çapraz okuma • Tamamlayıcı okuma paralel eylem • Doğaçlama • Tarihselleştirme • Ritmik okuma

28. Görünmez tiyatro • Bir sahnenin tiyatro dışı ortamlarda , syirci olmayan insanların önünde sunulmasına dayanır. Mekan, bir lokanta, kaldırım, hotel, market vs… • Tam bir metne veya basit bir senaryoya sahip bir skecin detaylı bir şekilde hazırlanmasını gerektirir.

29. Diğerleri… • Fotoroman • Baskının kırılması • Mit tiyatrosu • Analitik tiyatro • Ritüeller ve maskeler

30. Sonuç yerine… • Ezilenlerin poetikası temelde özgürleşmenin poetikasıdır. Seyirciler eyleme erkini ne kendileri yerine düşünmeleri ne de eylemde bulunmaları için karakterlere devrederler. • Seyirci kendisini özgürleştirir kendisi için düşünür ve eylemde bulunur. Tiyatro Eylemdir!! • Belkide tiyatro kendi içinde devrimci değildir ama hiç kuşku yok ki tiyatro bir devrim provasıdır….