PODSTAWY PRAWA

1. Sylwia Morawska PODSTAWY PRAWA

2. PODSTAWY PRAWAPojęcie prawa Prawo - mówiąc najogólniej -jest zbiorem norm postępowania tworzonych przez państwo, a ściślej - przez uprawnione do tego na mocy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej organy państwowe.

3. DEFINICJE Prawo w znaczeniu prawniczym- prawo to zespól norm ustanowionych bądź uznanych przez odpowiednie organy państwowe, a przestrzegania prawa jest zagwarantowane w ostateczności przez przymus stosowany przez państwo

4. Prawo nie stwierdza , „jak jest", lecz określa „jak być powinno". • Norma prawna wskazuje więc jej adresatowi jak w danych okolicznościach powinien się w przyszłości zachować. • Przez normę prawną bowiem rozumie się normę postępowania uznaną za obowiązkową. Jej nieprzestrzeganie grozi sankcjami przymusu państwowego

5. Z praktycznego punktu widzenia trzeba podkreślić, że prawo jest ustalane przede wszystkim celem zapewnienia określonego ładu społecznego i gospodarczego i zapewnienia w tym zakresie bezpieczeństwa prawnego.

6. Każdy ma prawo oczekiwać, że jego uprawnienia wynikające z normy prawnej znajdują się pod ochroną prawną i w razie ich naruszenia będą stosowane odpowiednie sankcje przymusu państwowego. • I odwrotnie - obowiązki osoby fizycznej i osoby prawnej tak względem innej osoby, jak i państwa (np. obowiązek podatkowy) nie mogą wykraczać poza określone w prawie.

7. Prawo powinno cechować się trwałością obowiązywania. Nie jest to jednak trwałość absolutna. W zależności od zmieniających się warunków społeczno-gospodarczych i układów politycznych również prawo podlega odpowiednim zmianom. • Nierzadko można więc spotkać np. „ustawę o zmianie ustawy (...)" albo „rozporządzenie o zmianie rozporządzenia".

8. Nie wszystkie sfery życia są regulowane przez prawo. Tam, gdzie norma prawna nie wkracza, człowiek ma z punktu widzenia prawnego swobodę postępowania, w myśl zasady „co prawem nie jest zakazane, jest dozwolone".

9. Prawo bezwzględnie i względnie obowiązujące • Byłoby jednak błędem sądzić, że cały nasz system prawny składa się z norm będących nakazem lub zakazem określonego postępowania. • Istnieje wiele przepisów nie zawierających takich nakazów i zakazów albowiem inne są ich cele.

10. W stosunkach gospodarczych, obrocie gospodarczym uregulowanym umowami niezwykle ważne znaczenie praktyczne ma fakt, że w prawie cywilnym i prawie gospodarczym, a w wąskim zakresie także w prawie pracy prawodawca posługuje się nie tylko nakazem i zakazem, ale również regulacją prawną polegającą na tym, że określone normy prawne mają zastosowanie jedynie wówczas, gdy strony umowy inaczej nie postanowiły.

11. Pierwsza grupa norm zawierająca nakazy i zakazy to normy bezwzględnie obowiązujące. Umowa naruszająca takie normy prawne byłaby nieważna.

12. Natomiast druga grupa norm - to normy względnie obowiązujące. Owa względność polega właśnie na tym, że mają one zastosowanie jedynie wówczas, gdy strony danej umowy nie postanowiły inaczej.

13. Oto przykłady takich norm: • - W myśl art. 182 § 2 Kodeksu spółek handlowych jeżeli zbycie przez wspólników udziałów w spółce z o.o. zostało w umowie spółki uzależnione od zgody spółki, należy stosować ,jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej" dalsze przepisy tego artykułu Kodeksu. Zatem te przepisy stosuje się jedynie wówczas, gdy umowa nie stanowi inaczej.

14. Adresat normy prawnej • Norma prawna zawsze jest kierowana do imiennie oznaczonego adresata. Tymi adresatami są np. każdy człowiek lub każdy dorosły człowiek, przedsiębiorca, cudzoziemiec, pracownik, pracodawca, strony umowy lub danego rodzaju umowy itp.

15. Adresatem wielu norm ustawowych są również organy państwowe, zwłaszcza organy administracji państwowej. • To ustawy określają zakres kompetencji tych organów i zobowiązują je do określonego działania lubzezwalają na takie działanie. • Jest to jeden z filarów realizacji konstytucyjnej zasady, że Polska jest demokratycznym państwem prawnym. Jak to stanowi art. 83 Konstytucji „każdy ma obowiązek przestrzegania praw Rzeczypospolitej Polskiej."

16. Przymus państwowy jako cecha charakteryzująca prawo • Bezwzględnie obowiązująca norma prawna, narzucając jej adresatowi określony sposób postępowania, ogranicza jego swobodę postępowania.

17. Obowiązywanie normy prawnej nie wymaga jej akceptacji przez jej adresatów.

18. Konieczne jest więc zagwarantowanie przez państwo przestrzegania obowiązującego prawa przez wszystkich jego adresatów, bez względu na to, czy aprobują jego postanowienia. Tymi gwarancjami są określone formy przymusu.

19. Norma prawna jest więc realizowana między innymi dlatego, że jest zagrożona sankcją.

20. Do podstawowych sankcji przymusu państwowego należą: • 1) egzekucja, • 2) kara, • 3) nieważność (bezskuteczność) czynności prawnej w całości lub w części, • 4) obowiązek odszkodowawczy.

21. Ad. 1. Egzekucja polega najogólniej na przymusowym wykonaniu stwierdzonego orzeczeniem sądu lub decyzją administracyjną obowiązku wynikającego dla danej osoby fizycznej lub prawnej z normy prawnej, na koszt tej osoby.

22. Przymus przy egzekucji świadczeń pieniężnych polega na • rozporządzeniu (z reguły - sprzedaży) przez organ egzekucyjny, w sposób i w granicach ustalonych przez prawo egzekucyjne, rzeczami (np. samochodem, maszynami i urządzeniami produkcyjnymi itp.) i innymi prawami majątkowymi (np. wierzytelnościami, papierami wartościowymi, udziałami w spółce z o.o.) dłużnika, wbrew jego woli, celem zaspokojenia wierzyciela lub wierzycieli wymagalnej należności pieniężnej.

23. W naszym systemie prawnym istnieją dwa rodzaje egzekucji: egzekucja sądowa, prowadzona przez sąd i komornika sądowego, oraz egzekucja administracyjna, prowadzona przez urząd skarbowy, a w ograniczonym zakresie także przez samych wierzycieli. • Do egzekucji sądowej należy • w szczególności przymusowe wykonywanie zobowiązań wynikających ze stosunków cywilnoprawnych, zaś do egzekucji administracyjnej - ściągalność podatków i innych świadczeń publicznych oraz składki na ubez­pieczenie społeczne. • Egzekucję sądową reguluje Kodeks postępowania cywilnego, a egzekucję administracyjną - ustawa z 1966 r. o postępowa­niu egzekucyjnym w administracji.

24. Ad. 2. Kara jest swoistą, w prawie karnym określoną dolegliwością za nieprzestrzeganie normy prawnej. Kodeks karny wyróżnia kary i środki karne.

25. Do kar należą kara pozbawienia wolności, w tym kara dożywotniego pozbawienia wolności, kara ograniczenia wolności i kara grzywny.

26. Środkami karnymi, będącymi w gruncie rzeczy karami dodatkowymi są: • pozbawienie praw publicznych, • zakaz zajmowania określonych stanowisk, • wykonywania określonego zawodu • prowadzenie określonej działalności gospodarczej, • zakaz prowadzenia pojazdów, • przepadek przedmiotów, • obowiązek naprawienia szkody, • nawiązka, • świadczenie pieniężne oraz • podanie wyroku do publicznej wiadomości.

27. Ad. 3. Sankcja nieważności oznacza, że dana czynność prawna jako nieważna nie wywiera od początku skutków prawnych, jest z mocy samego prawa bezskuteczna. Oto kilka przykładów sankcji nieważności w naszym prawie:

28. - z mocy art. 58 § l K.c. nieważna jest czynność prawna (m.in. umowa) sprzeczna z bezwzględnie obowiązującymi normami ustawowymi lub mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek. • - z mocy art. 58 § 2 K.c. nieważna jest czynność prawna (m.in. umowa) sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. • - z mocy art. 13 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nieważne jest małżeństwo bigamiczne, tj. zawarte przez osobę pozostającą już w związku małżeńskim. • - z mocy art. 17 K.s.h. nieważna jest czynność prawna (umowa) jeżeli została podjęta - wbrew ustawie - bez zgody zgromadzenia wspólników spółki z o.o. lub spółki akcyjnej.

29. Ad. 4. Jest to sankcja występująca głównie w prawie cywilnym. W określonych przez to prawo sytuacjach sprawca szkody jest obowiązany do jej naprawienia. Dotyczy to m. in. szkód wyrządzonych czynem niedozwolonym (np. wypadkiem samochodowym) lub niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy. Obowiązek odszkodowawczy jest normowany również przez prawo pracy i prawo administracyjne.

30. Gdzie szukać aktów prawnych: www.sejm.gov.pl www.polskieustawy.com www.abc.com.pl www.nettax.com.pl www.infor.pl www.infor.pl/publikatory.html http://europa.eu.int/eur-lex/lex/

31. PODSTAWOWE AKTY PRAWA • KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 roku (Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 roku, nr.78, poz. 483.) • USTAWA z dnia 23 listopada 2002 roku o Sądzie Najwyższym (Dz. U. z dnia 31 grudnia 2002 roku, nr 240, poz. 2052) • USTAWA z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z dnia 1 września 2005 roku, nr 167, poz.2052 • USTAWA z dnia 27 lipca 2001 roku Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z dnia 12 września 2001 roku, nr 98, poz.1070) • USTAWA z dnia 20 lipca 2000 roku o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (tekst jednolity Dz. U. nr 190, poz.1606)

32. PODSTAWOWE AKTY PRAWA • USTAWA z dnia 1 sierpnia 1997 roku o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. z dnia 1 września 1997 roku, Dz. U. nr.102, poz.643) • 1982 roku o Trybunale Stanu (tekst jednolity Dz. U. nr.1010, poz.925) • USTAWA z dnia 6 kwietnia 1990 roku o Policji (tekst jednolity Dz. U. nr.7, poz.58) • USTAWA z dnia 20 czerwca 1985 roku o prokuraturze (tekst jednolity Dz.U.nr.21, poz. 206) • USTAWA z dnia 25 lipca 2002 roku Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z dnia 20 września 2002 roku, nr.153, poz.1269)

33. PODSTAWOWE AKTY PRAWA • USTAWA z dnia 30 sierpnia 2002 roku Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z dnia 20 września 2002 roku, Dz. U. nr 153, poz.1270) • USTAWA z dnia 17 listopada 1964 roku KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO (Dz. U. z dnia 1 grudnia 1964 roku, Dz. U. nr 43, poz. 296 • USTAWA z dnia 23 kwietnia 1964 roku KODEKS CYWILNY (Dz. U. z dnia 18 maja 1964 roku, Dz. U. nr.16, poz.93) • USTAWA z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (tekst jednolity Dz. U z 1998 roku, nr 21, poz.94)

34. PODSTAWOWE AKTY PRAWA • USTAWA z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (tekst jednolity Dz. U z 1998 roku, nr 21, poz.94) • USTAWA z dnia 14 czerwca 1960 roku Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity Dz. U z 2000, nr 98, poz.1071) • USTAWA z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa (tekst jednolity Dz. U z dnia 2005, nr 8, poz. 60) • USTAWA z dnia 10 września 1999 roku Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z dnia 15 października 1999 roku, Dz.U.nr.83, poz.930) • USTAWA z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z dnia 4 sierpnia 1997 roku Dz. U nr.89, poz.555) • USTAWA z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny (Dz. U. z dnia 2 sierpnia 1997 roku, nr.88, poz.553)

35. SYSTEM PRAWA System prawa– termin używany w różnych znaczeniach np.: system prawa danego państwa, system prawa określonej gałęzi prawa czy system źródeł prawa.

36. SYSTEM PRAWA System prawa danego państwa oznacza całokształt obowiązujących w określonym czasie przepisów prawnych tego państwa, uporządkowanych Według przyjętych kryteriów. Uporządkowany zbiór norm prawnych, który dzieli się na tzw. GAŁĘZIE PRAWA, które obejmują kompleksy norm regulujących określone kategorie stosunków społecznych. Ogół norm z danej gałęzi prawa (np. prawa cywilnego, karnego) nazywa się czasem systemem określonej gałęzi prawa

37. ŹRÓDŁA PRAWA • źródła prawa sensu stricto (z łac. fontes iuris oriundi) oznacza akty normatywne, czy też inaczej akty prawne zawierające przepisy prawa oraz tryb tworzenia takich aktów. • źródła poznania prawa (z łac. fontes iuris cognoscendi)– źródła poznania prawa obejmuje wszelkie materiały służące poznaniu prawa oraz wszelkie formy przekazu o prawie (dokumenty, publikacje, nawet Internet).

38. ŹRÓDŁA PRAWA • . 

39. ŹRÓDŁA PRAWA Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są (art. 87. Konstytucji): • konstytucja, • ustawy • ratyfikowane umowy międzynarodowe • rozporządzenia • akty prawa miejscowego na obszarze działania organów, które je ustanowiły,

40. ŹRÓDŁA PRAWA • Warunkiem wejścia w życie ustawy, rozporządzenia, aktu prawa miejscowego jest ich ogłoszenie • Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. • Oprócz tego Konstytucja w art. 234 przewiduje kolejny akt powszechnie obowiązujący – rozporządzenie z mocą ustawy, wydawane przez prezydenta RP, wyłącznie w ściśle określonych przez Konstytucję wypadkach. Zwyczaj - Konstytucja nie wymienia zwyczaju jako źródła prawa. W doktrynie polskiego prawa konstytucyjnego przyjmuje się, że Konstytucja wymienia jedynie katalog źródeł prawa stanowionego i nie wyklucza istnienia obok prawa stanowionego prawa zwyczajowego; prawo to jednak nie może stanowić podstawy decyzji organów państwowych wobec obywateli. Prawo zwyczajowe, ma jednak bardzo powszechna zastosowanie zarówno w obrocie krajowym jak i w obrocie międzynarodowym.

41. Prawo polskie • Art. 89.  • 1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy: 1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, • 2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

42. 3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej, • 4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, • 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy

43. 2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.

44. Art. 90.  • 1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

45. Art. 91.  • 1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

46. 2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

47. 3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

48. Prawo Unii Europejskiej • Od 1 maja 2004 r. tj. od dnia wejścia w życie Traktatu Akcesyjnego, na mocy którego Polska stała się Państwem Członkowskim Wspólnoty Europejskiej i podlega wszelkim normom prawa wspólnotowego, bez potrzeby ich inkorporacji. • Członkostwo w Unii Europejskiej oznacza, iż od 1 maja 2004 r. na terytorium Polski obowiązuje prawo wspólnotowe z całym jego dotychczasowym dorobkiem. Prawo to stanowi część krajowego porządku prawnego, zaś w przypadku kolizji z ustawami Państw Członkowskich, zgodnie z zasadami: bezpośredniego skutku, pierwszeństwa i efektywności - regulacje prawne prawa wspólnotowego mają pierwszeństwo przed normami krajowymi, co wynika z art. 91 ust. 3 Konstytucji RP.

49. ŹRÓDŁA PRAWA - UE • pierwotne (tu należą przede wszystkim traktaty międzynarodowe ustanawiające Wspólnoty: Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Traktat o Unii Europejskiej, Układ z Maastricht, Układ z Schengen, Traktat Amsterdamski) • wtórne, czyli rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.

50. ŹRÓDŁA PRAWA - UE Akty prawne UE to sformalizowane akty woli instytucji kierowniczych Wspólnot Europejskich, które mają doprowadzić do realizacji zadań nałożonych na państwo członkowskie Unii, osoby prawne, fizyczne i instytucje kierownicze: • rozporządzenia • dyrektywy • decyzje • zalecenia • opinie