SOCJOLOGIA STAROŚCI Kapitał społeczny a jakość życia seniorów

1. SOCJOLOGIA STAROŚCI Kapitał społeczny a jakość życia seniorów Mariusz Kwiatkowski Instytut Socjologii Pracownia Sieci Społecznych OnLab Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

2. Cele wykładów • Poznanie nowych koncepcji socjologicznych • Poznanie sposobów stosowania ichw diagnozowaniu sytuacji seniorów • Poznanie sposobów stosowania ich w działaniach na rzecz poprawy jakości życia seniorów Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

3. Tematy wykładów • Starzenie się i jakość życia w ujęciu socjologii • Jakość życia seniorów • Kapitał społeczny i sieci społeczne a jakość życia seniorów • Zaufanie i nieufność • Poprawa jakości życia senioróww perspektywie sieciowej Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

4. I STARZENIE SIĘ I JAKOŚĆ ŻYCIA W UJĘCIU SOCJOLOGII Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

5. 1.1. Nowe tendencje w socjologii • Inter- i transdyscyplinarność • Znaczenie „miękkich zmiennych” • Nurt interpretatywny • Socjologia codzienności • Socjologia ciała Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

6. 1.2. Socjologia ciała – zdrowie, choroba, starzenie się 1. Społeczne podstawy zdrowia • Klasa, płeć, rasa, zasada odwrotnie proporcjonalnej opieki 2. Medycyna a społeczeństwo • Biomedyczny model zdrowia i jego krytyka 3. Socjologiczne teorie zdrowia i choroby • Rola chorego • Piętno • Zdrowie a starość (Anthony Giddens) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

7. Zagadnienia dotyczące starzenia się podejmowane przez socjologów • Problemy związane z procesem starzenia się (indywidualne i zbiorowe) • Zróżnicowanie sytuacji osób starych • Pozycja społeczna osób starych • Dyskryminacja osób starych (ageism) • Solidarność międzypokoleniowa (m.in. antykonsumpcjonizm) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

8. 1.3. Jakość życia – definicje i kryteria Dobrostan fizyczny i psychiczny, poczucie satysfakcji Wyznaczniki: • Obiektywne • Subiektywne Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

9. Subiektywne wyznaczniki jakości życia • fizyczne – ból, samopoczucie, dolegliwości • psychiczne – nadzieja, depresja, poczucie własnej godności • społeczne – sposób spędzania wolnego czasu, satysfakcja z pracy • międzyludzkie – wsparcie społeczne, relacje ze współmałżonkiem. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

10. Obiektywne wyznaczniki jakości życia • stan zdrowia oparty o badania laboratoryjne • diagnoza związana z psychopatologią • pozycja społeczno ekonomiczna – dochód, warunki mieszkaniowe • ilość i jakość kontaktów społecznych Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

11. II JAKOŚĆ ŻYCIA SENIORÓW Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

12. 2.1. Czynniki samooceny jakości życia seniorów • Sprawność funkcjonalna • Występowanie zaburzeń procesów psychicznych oraz depresji • Czynniki socjoekonomiczne (zasada relatywnej deprywacji) • Poczucie wsparcia Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

13. III KAPITAŁ SPOŁECZNY I SIECI SPOŁECZNE A JAKOŚĆ ŻYCIA SENIORÓW Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

14. 3.1. Koncepcje kapitału społecznego i sieci społecznych i ich zastosowanie • Przyczyny zainteresowania KS i sieciami społ. • Kapitał społeczny a dobro wspólne • Kapitał społeczny jako zasób indywidualny • KS wiążący (bonding) • KS pomostowy (bridging) • KS łączący (linking) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

15. 3.2. Kapitał społeczny a jakość życia seniorów • Skutki starzenia się społeczeństw (Klimczuk) • Rekomendacje zespołu badawczego Polsenior • Czy wzmocnienie KS może być odpowiedzią na wskazane problemy? Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

16. Potencjały ludzi starych • ekonomiczny (wypełniają deficyty finansowe swoich rodzin); • konsumencki (zapotrzebowanie na specyficzne towary i usługi); • opiekuńczy i samopomocowy (ich aktywność stanowi alternatywę dla instytucji publicznych); • kulturowy (przywiązanie do tradycji oraz wartości uniwersalnychi narodowych utrwalających tożsamość); • integracyjny i emocjonalny (bezinteresowna aktywnośćw środowisku rodzinnym i lokalnym, np. we wspólnotach wyznaniowych i organizacjach pozarządowych); • edukacyjny (przekaz pokoleniowy, doradztwo w relacjach zawodowych i środowiskowych); • polityczny (zdyscyplinowany elektorat). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

17. Odmiany KS seniorów • KS wiążący (rodzinny) • KS wiążący / pomostowy (religijny) • KS pomostowy i łączący (stowarzyszenia, różnice między DPS a UTW) (A. Klimczuk) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

18. 3.3. KS a zdrowie seniorów • Charakterystyka badań • Szwedzi i Finowie (porównanie) • KS jako czynnik zdrowia • (Fredrica Nyqvist Abo, 2009) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

19. IV ZAUFANIE I NIEUFNOŚĆ Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

20. 4.1. Koncepcje zaufania i nieufności • Definicja i funkcje zaufania • Odmiany zaufania • Kryteria obdarzania innych zaufaniem Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

21. 4.2. Zaufanie jako fundament życia społecznego • Zaufanie a aktywność i zaangażowanie • Pułapki nieufności • Zaufanie a jakość życia codziennego Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

22. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

23. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

24. 2.2. Ocena jakości życia seniorów w świetle badań Polsenior • Oceny ogólne • Dobrze i bardzo dobrze - 59,6% (mężczyźni 64,2%) • Źle i bardzo źle – 5,5% (mężczyźni 4,6%) • Region południowo – wschodni – 65,7% • Region południowo – zachodni – 53, 7% • Oceny stanu zdrowia • Zadowolone i bardzo zadowolone – 45% • Zdecydowanie niezadowolone – 21,2% • Relacje społeczne • Kobiety / mężczyźni Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

25. 2.3. Sytuacja rodzinna i więzi społeczne seniorów • Samotnie – 18,2% • Małżeństwo – 31,1% (1+1) • jednopokoleniowe rodziny to ok. 50% ! • Małżeństwo z dziećmi – 14,3% (1+1+dzieci) • 1+ dzieci - 8% • Małżeństwo, dzieci, wnuki – 10,8% • 1+dzieci+wnuki – 7,7% • Inne konfiguracje Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

26. Problem samotności seniorów • Pozytywna ocena relacji rodzinnych (86%) • Na wsi – 1/8 • Do 200 tys. – 1/5 • 200-500 tys. – ¼ • Ponad 500 tys. – ponad ¼ • Samotność kobiet Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

27. Jedno- dwu i trzypokoleniowe rodziny osób starych • Na wsi – 36% / 24,4% / 28,7% • Do 20 tys. – 50,8% / 22% / 19,2% • 20-50 tys. – 55% / 21% / 12,5% • 50-200 tys. - 56,2% / 21,1% / 12,1% • 200-500 tys. – 56,2% / 20,3% / 13,3% • Ponad 500 tys. – 61% / 22% / 7,8% Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

28. Życie rodzinne a poczucie osamotnienia • Relatywnie częściej poczucie osamotnienia mają: • kobiety, • osoby mieszkające samotnie lub tylko z dziećmi (bez męża / żony) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

29. 4.3. SUBSTYTUTY ZAUFANIA WG P. SZTOMPKI • wiara w opatrzność • korupcja • nadmierna czujność, osobisty nadzóri kontrola nad innymi • uciekanie się do instytucji prawnych • gettoizacja Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

30. V POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA SENIORÓW W PERSPEKTYWIE SIECIOWEJ Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

31. 5.1. Zasady działania na rzecz poprawy jakości życia seniorów • Zasada pomocniczości (pomoc dla samopomocy) • Zasada wykorzystania i wzmacniania potencjałów • Zasada „podwójnej ingerencji” (od dołu i od góry) • Zasada zróżnicowania środków działania Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

32. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

33. 5.2. Diagnozowanie i wzmacnianie sieci osobistych osób starszych Studium przypadku • Generator imion • Generator zasobów • Generator pozycji Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

34. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

35. 5.3. Tworzenie lokalnych sieci współpracy na rzecz seniorów Studium przypadku II Infrastruktura KS seniorów (wg Klimczuka) Organizacje wspierające osoby starszew sferze zdrowotnej Organizacje skupiające osoby starszei działające na ich rzecz Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

36. Infrastruktura c.d Organizacje wspomagające ludzi starszych jako osoby biedne i samotne 4. Organizacje wspierające domy pomocy społecznej lub prowadzące placówki opieki dla ludzi starszych 5. Organizacje popularyzujące zagadnienia z zakresu gerontologii Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

37. Praktyczne wskazówki Przełamywanie barier między sektorami (publiczny, obywatelski, biznesu, polityki) Rozpoznanie i pozyskanie sojuszników („łącznicy”) „Import” sprawdzonych modeli działaniai dobrych praktyk Deficyt wzorów aktywności seniorów jako wyzwanie Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

38. Praktyczne wskazówki c.d • 5. Pułapki działań pozornych (członkostwoa uczestnictwo, biurokracja, nadaktywni) • 6. Wykluczenie cyfrowe seniorów jako wyzwaniei szansa • 7. Instytucjonalizacja i transgraniczność • 8. Odrobina PR • wystąpienia publiczne • relacje z mediami • wizualizacja • obecność w Internecie Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

40. Dziękuję za uwagę Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej