RATIFIKACIJA I POTPISIVANJE KYOTO PROTOKOLA, MEHANIZAM ČISTOG RAZVOJA U CRNOJ GORI

1. RATIFIKACIJA I POTPISIVANJE KYOTO PROTOKOLA, MEHANIZAM ČISTOG RAZVOJA U CRNOJ GORI I SAVJETOVANJE CG KO CIGRE 12-16 Oktobar 2009, Pržno NEBOJŠA JABLAN, dipl.el.ing.Prenos A.D. Podgorica nebojsa.jablan@tso-epcg.com

2. Kratak sadržaj Klimatske promjene i globalno zagrijavanje Efekat staklene bašte Međuvladin panel za klimatske promjene – IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change)

3. UNFCCC i KP • Okvirna Konvencija Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama • Kyoto Protokol • Gasovi sa efektom staklene bašte i potencijal globalnog zagrijavanja Vodena para (H2O) Ugljen dioksid (CO2) – 1 Metan (CH4) – 21 Azotsuboksid (N2O) – 310 CFC · HCF · PFC (halometani, hidrofluor i perfluor karbonati, F gasovi i fluorisani ugljovodonici) – (6500 – 9200) Sumpor heksafluorid (SF6) – 23900 • Sektori Energetika, saobraćaj, industrija, upravljanje otpadom, poljoprivreda i šumarstvo.

4. Mehanizam čistog razvoja (CDM – Clean Development Mechanism) Iz perspektive zemalja u razvoju CDM može: • privući kapital za projekte koji pomažu u prebacivanju na prosperitetnije ali manje karbon intenzivne ekonomije; • ohrabrenje i dozvola za aktivno učestvovanje privatnog i javnog sektora; • obezbjeđenje transfera čistih tehnologija, ukoliko je investicija usmjerena na projekte koji zamjenjuju stare i neefikasne tehnologije fosilnih goriva, ili kreira nove industrije sa tehnologijama održivim po životnu sredinu; • pomaže definisanje investicionih prioriteta u projektima kojima se postižu ciljevi održivog razvoja. Posebno CDM može da doprinese zemljama u razvoju da postignu ciljeve održivog razvoja kroz: • transfer čistih tehnologija i finansijske resurse; • održive načine proizvodnje energije; • povećanje energetske efikasnosti i štednje električne energije; • smanjenje siromaštva kroz prihod i zapošljavanje generacija; • lokalne benefite koji se tiču životne sredine.

5. Kvalifikovani CDM projekti Uključuju projekte u sljedećim sektorima: • poboljšanje energetske efikasnosti kod krajnjeg korisnika; • poboljšanje energetske efikasnosti kod proizvođača; • obnovljivi izvori energije; • kogenerativna postrojenja (CHP – combined heat & power); • zamjena goriva (benzin ili dizel sa biogorivima ili plinom); • poljoprivreda (redukcija CH4 i N2O emisija); • industrijski procesi (CO2 iz cementa itd. HFCs, PFCs, SF6); • projekti GHG ponora (samo krčenje šuma i pošumljavanje). CDM projekti se dijele u 2 grupe: • »Small scale« – mali projekti su sljedeći projekti: • elektrane na obnovljivu energiju snage do 15 MW; • energetska efikasnost koja smanjuje potrošnju do 15 GWh/god.; • umanjuju emisiju CO2 za manje od 15 kt/god. U kategoriju »Large scale« spadaju ostali projekti, koji kapacitetima prelaze gore navedene vrijednosti

6. CDM projektni ciklus • Nacrt predloga projekta (PDD – Project Design Document)– standardni formular odobren od strane Upravnog odbora za CDM sadrži: • opšti opis projekta; • opis baseline metodologije; • pravovremenost i kreditni projekat; • metodologija moditoringa i plan; • iznos GHG emisija po izvorima; • izjava o uticajima na životnu sredinu; • mišljenja vlasnika akcija. • Projektni ciklus - 7 faza: dizajn projekta i formulisanje, nacionalno odobrenje, ovjeravanje i registracija, finansiranje projekta, monitoring, verifikacija/sertifikacija i objavljivanje CER-ova. • Sertifikovana smanjenja emisija (CER) su karbon krediti, koje izdaje CDM Izvršni Odbor za smanjenje emisija postignuto kod CDM projekta i verifikovano od strane specijalnog tijela za verifikaciju/sertifikaciju.

7. DNA (Designated National Authority) u Crnoj Gori • Saradnja za zaštitu životne sredine sa Republikom Italijom: Ministarstvo turizma i zaštite životne sredine Crne Gore je 2004. god. potpisalo Memorandum o razumijevanju - Sporazum o bilateralnoj saradnji sa Ministarstvom životne sredine, teritorije i mora Republike Italije; Fokus: zaštita životne sredine, poboljšanje prirodnih resursa, sprječavanje i smanjenje zagađenja životne sredine i promociju održivog razvoja kroz zajedničke programe, inicijative i projekte. • Aneks I Memoranduma: “Tehnička pomoć Crnoj Gori za potpisivanje i ratifikaciju Kyoto protokola i za uspostavljanje sistema Zelenih Sertifikata” • Crna Gora pristupila UNFCCC Konvenciji aktom o nasljeđivanju 23. oktobra 2006. god., a Kyoto protokol je ratifikovan 4. juna 2007. god.; • DNA Crne Gore, nacionalno tijelo koje odobrava CDM projekte na nacionalnom nivou Savjet za mehanizam čistog razvoja u okviru Ministarstva uređenja prostora i zaštite životne sredine nadležan je za sve aktivnosti DNA kao regulatorno tijelo Tehničko operativno tijelo, u sklopu Agencije za životnu sredinu, zaduženo za operativne procedure uključujući i tehničku analizu i pregled projektne dokumentacije.

8. CDM potencijal u Crnoj Gori

9. CDM u Crnoj Gori

10. CDM projekti: Elektrana na biomasu Berane i Pretvaranje gasa u energiju – Deponija Podgorica

11. Zaključak • 1990. godina - ukupna emisija ugljendioksida u Crnoj Gori iznosila je 3556.03 Gg; • Količina ugljendioksida apsorbovanog u tzv. ,,ponorima” je 485.00 Gg; • Ukupna količina ekvivalentnih CO2 emisija je 4001.48 Gg (4486.47 Gg ukoliko se isključi doprinos ponora); • Energetski sektor doprinosi sa 74% emisiji CO2 što odgovara oko 2700 Gg; • Ostatak od 26% (909.38 Gg) dolazi od industrijskih emisija; • Emisije CO2 uglavnom slijede dinamiku proizvodnje električne energije u termoelektrani; • Uključivanjem u pogon II bloka TE Pljevlja godišnje emisije iz elektroenergetskog sistema će porasti na nivo od 2.9 miliona tona; • Primjenom projekata kojima se smanjuju emisije GHG gasova ili povećava njihovo kaptiranje može se realizovati usmjeravanjem investicija u sektore energetike, upravljanja otpadom, šumarstva i poljoprivrede.

12. Hvala na pažnji!