A zərbaycan Dövlət İqdisad Üniversiteti Fakültə: Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər

1. Azərbaycan Dövlət İqdisad Üniversiteti Fakültə: Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Müəllim: Elşən BAĞIRZADƏ Qrup: Dİ 6 Tələbə: Vəliyev Vüsal

2. Dünyamaşınvəavadanlıqlarbazarı

3. PLAN •  Maşın və avadanlıqların növləri və təsnifatı • Beynəlxalq maşın və avadanlıqlar bazarının strukturu və coğrafiyası •   Dünya maşınqayırma kompleksinin iqtisadi vəziyyəti və xüsusiyyətləri • Maşın və avadanlıqlar istehsalında və ticarətində TMK-ın rolu

4. Maşın və avadanlıqların növləri və təsnifatı • . Bu kompleksinbölgüsünədairmüxtəliffikirlərirəlisürülüb. Fikrimizcə, dünyamaşınqayırmakompleksi 5 böyükqrupaayrılır: • Dəzgahqayırma • Kəndtəsərrüfatımaşınqayırması • Ağırmaşınqayırma • Nəqliyyatmaşınqayırması • Elektronvəelektrotexnikimaşınqayırması

5. Dəzgahqayırma • Ümumi maşınqayırmanın aparıcı sahəsi dəzgahqayırma hesab olunur. Dəzgahqayırma müasir dünyada elmi-texniki inkişafı müəyyən edir, yüksək ixtisaslı əmək ehtiyatlarının istifadəsini tələb edir, ona görə də əsasən sənayecə İEÖ-in ərazisində yerləşdirilir. Təsadüfi deyildir ki, dünya dəzgah istehsalının 75%-i ABŞ, yaponiya, Almaniya, İtaliya, İsveçrə və Fransanın payına düşür. 2002-ci ildə dünya dəzgahqayırma bazarında dövriyyəyə görə liderliyi Almaniya (6,73 mlrd.dol.), Yaponiya (6,37 mlrd.dol.), İtaliya (3,77 mlrd.dol.), Koreya (3,02 mlrd.dol.) və ABŞ (1,91 mlrd.dol.) paylaşırdılar. Dəzgahqayırma məhsullarının aparıcı ixracatçıları Almaniya, Yaponiya, İtaliya və İsveçrədir. Bu ölkələrdə istehsal olunan dəzgahların yarıdan çoxu ixrac olunur.

6. Kənd Təsərrüfatı maşınqayırması • Dünyakəndtəsərrüfatımaşınqayırmasıbazarımaşınqayırmakompleksininstrukturundaəhəmiyyətli pay sahibideyil. Bununisbatıolaraq, əniriistehsalçıolan ABŞ-nin “John Deere” kompaniyasınınillikdövriyyəsi 6,4 mlrd. avro (avtomobilnəhənglərininillikdövriyyəsindən 100 dəfəaz) olduğunugöstərməkolar. Kəndtəsərrüfatımaşınqayırmasıistehlakyerlərinəmeylliolduğuüçünəsasən, dünyanınəsaskəndtəsərrüfatıregionlarındamərkəzləşmişdir. XX əsrinsonu-XXI əsrinəvvəlindəkəndtəsərrüfatıtexnikasıistehsalınıazaldaraqdahaçoxkeyfiyyətgöstəricilərininyüksəldilməsinədiqqətyetirməyəbaşladılar. Bununlabelə, kəndtəsərrüfatıüçünmaşınistehsalındalidermövqeAbŞ, İtaliyavəFransayaməxsusdur. İlkaltılıqda ABŞ-ın “John Deere”, “Agco”, ABŞ-İtaliyabirgəşirkəti “CNH”, Almaniya-Fransabirgəşirkəti “Claas+Renault Agriculture”, həmçininİtaiyanın “Argo” və “Same-DeutzFahr” kompaniyalarıyeralırlar.

7. Ağırmaşınqayırma • Dünyaüzrəağırmaşınqayırmaistehsalçılarınınsırasıməhduddur. Ağırmaşınqayırmanınbütünnomenklaturasınıistehsaledənölkələrə ABŞ, Yaponiya, Almaniya, B.Britaniyadaxildir. Bəziölkələr (Çin, Rusiya) nisbətənazçeşiddəməhsulistehsaledirlər. Digərölkələrisəayrı-ayrısahələrüzrəixtisaslaşıb. Məsələn, İsveçvəFinlandiyakağızsənayesiüçünavadanlıq, Avstriyametallurgiyazavodlarıüçünavadanlıqistehsaledirlər.

8. Nəqliyyatmaşınqayırması • Nəqliyyatmaşınqayırmasıüzrəliderlikavtmobilqayırmasahəsinəməxsusdur. Müasirbeynəlxalqticarətdətutumluluğuvəəhəmiyyətlidərəcədəvacibliyiiləseçilir. Avtomobilinsanlarınsürətlihərəkətinitəminetməkləictimaiəməyineffektivliyiniartırırvəbirçoxsahələrdəəhaliinhəyattərzinətəsirgöstərir. Hal-hazırdaavtomobilmüasirsivilizasiyanıntexnolojivəsosialsimvolunaçevrilib. • Sahəningenişliyionunlaxarakterizəolunurki, dünyaavtomobilqayırmasında son məhsulunümumidəyəritəxminən 1,5 trln.$ təşkiledir, o cümlədən: ABŞ -288 mln., Yaponiya – 342 mln., Almaniya – 172 mln. Avtomobilqayırmanınsosial-iqtisadiəhəmiyyətiniartırangöstəricilərdənbiridəməşğulluğunhəcmidir. Bu sahəüzrətəkcə ABŞ-da 1 mln.-danartıq, Almaniyada 775 min insanişləyir. Dolayıyollaavtomobilqayırmasahəsiiləəlaqəsiolaninsanlarınsayıisəgöstərilənrəqəmlərdəndəfələrləçoxdur. • Dünyaavtomobilsənayesidünyasənayesininənçoxinhisarlaşmışsahəsidir. Təkcə 5 ölkənin 10 irişirkətidünyaavtomobilistehsalının 80%-nitəminedir. Ölkəsərhədlərinənçoxaşanşirkətlərdəməhzavtomobilqayırmasənayesinintəmsilçiləridir.

9. Elektronvəelektrotexnikimaşınqayırması • Son on ildəelektronvəelektrotexnikasənayesixüsusiəhəmiyyətkəsbedirlər. Bu sahələrinəhəmiyyəti ilk növbədəonların ETT-ninmaddiəsasınıninkişafınaböyüktövhələriiləmüəyyənolunur. • Elektronikavəelektrotexnikasahəsiistehsalalətvəvasitələrinintəkmilləşdirilməsinəbirbaşatəsirgöstərərəkiqtisadiyyatınənmüxtəlifsahələrindəəməyinməhsuldarlığınınyüksəldilməsinəaktivsurətdəköməkedir, elmi-texnikiinkişafınartımtempininəzərəçarpacaqdərəcədəsürətləndirir. • Elektronvəelektrotexnikimaşınqayırmasahələriyüksəktexnikiinkişafavəyüksəkixtisaslıkadrlara, texnikicəhətdənyaxşıtəchizolunmuştəcrübəbazalarına, elmi-tədqiqatmərkəzlərinə, institutvəlaboratoriyalarınamalikrayonlardayerləşdirilir. Elektronmaşınqayırmasahəsində 100.000 addaməhsulistehsaledir. Elektronvəelektrotexnikiməhsullarınistehsalıüçüngenişçeşiddətexnikivasitələr, həmçininsənayenindigərsahələrindəistehsalolunanmateriallartələbolunur. • Elektronvəelektrotexnikimaşınqayırmanınmüasirmaşınqayımakompleksindəpayı 30-32% təşkiledir, ümumi (35-37%) vənəqliyyat (33-35%) maşınqayırmasındansonraüçüncüyeritutur. Proqramidarəetməvəhesablamatexnikasındanistifadəsürətləgenişlənir. 80-ci illərdənbaşlayaraqbusahəinkişaftempinəgörəmaşınqayırmanındigərsahələriarasında ilk yeritutur.

10. Beynəlxalqmaşınvəavadanlıqlarbazarınınstrukturuvəcoğrafiyası.Beynəlxalqmaşınvəavadanlıqlarbazarınınstrukturuvəcoğrafiyası. • Maşınqayırmakompleksininbirçoxsahələrininixtisaslaşmavəbeynəlxalqəməkbölgüsüproseslərinindərinləşməsişəraitindəistehsalməhsullarınınkütləviburaxılışısənayedəkomplektləşdiricidetallar, aqreqattəchizatçılarınınquraşdırmaməssisləriqovşağıiləaralarındakıqarşılıqlıasılılığıhəmölkə, həm regional, həmdəqlobalsəviyyədəartmasınışərtləndirir. Bu tendensiya son illəristehsalıntəşkiliüsulunundəyişilməsi (postfordizm, “çevik” istehsal) “dəqiqvaxt” təchizatsisteminntətbiqihesabına, xüsusiləavtomobilqayırma, məişətelektronikasıistehsalısahəsindəqlobalsəviyyədəartır. • İxtisaslaşmanınbu, vəyadigərnövü (predmet, texnoloji, detalüzrə) buraxılanməhsulunxarakteriilətəyinolunur. Maşınqayırmamüəssisələrininəraziəməkbölgüsüüzrəixtisaslaşmasıdarixtisaslaşmışsənayemərkəzlərininvəhəttarayonlarınınyaranmasınasəbəbolur. Bu prosesəözistehsalqüvvələrinibütündünyaüzrəpaylaşdıran TMK-ınbütünstrukturlarınınfəaliyyətiəhəmiyyətlidərəcədəköməkedir. • Maşınqayırmanınbirçoxsahələrindəistehsalınyüksəkəməktutumluluğunəzərəçarpır, bəzilərindəisə (məsələn, cihazqayırma, elektronika, aviasiyavəaerokosmiksahələrdə) işçiqüvvəsinəyüksəkixtisasdərəcəsitələbiirəlisürülür

11. Müasirdünyatəsərrüfatında 4 regional maşınqayırmamərkəziayrılır: • Şm.Amerika – maşınqayırma məhsullarının demək olar ki, bütün nomenklaturası üzrə istehsal müəssisələrinə malikdir. • Q.Avropa – əsas etibarilə kütləvi maşınqayırma məhsulları istehsal olunur. Bununla belə, bəzi ən yeni maşınqayırma sahələri də yüksək inkişaf edib. • C-Ş.Asiya – bu regionda kütləvi maşınqayırma məhsullarını ən yüksək texnologiyalı məmulatlarla uyğunlaşdıra bilən Yaponiya liderlik edir. • MDB ölkələri– kifayət qədər məhsuldar qüvvəlrə malikdir, lakin elmtutumlu sahələrin zəif inkişafı ilə xarakterizə olunur.

12.  Dünya maşınqayırma kompleksinin iqtisadi vəziyyəti və xüsusiyyətləri • İqtisadicəhətdəninkişafetmişölkələrdəmaşınqayırmaistehsalınınsənayedəpayı 30-50% arasındadəyişir. Bu göstəriciAlmaniyada 53.6%, Yaponiyada 51,5 %, İngiltərədə 39,6 %, İtaliyada 36,4%, Çində 35,2 % təşkiledir. Bu, bütünsənayeninhər 8-10 ildənbirtexnikicəhətdənyenidən “silahlanmasını” təminedir. Bunulabelə, ÜDM-dəmaşınqayırmaistehsalınınpayıAvropaBirliyiölkələrində 36-45%, ABŞ-da 10%, Rusiyada 18% təşkiledir. • İEÖ-in (ABŞ, Almaniya, Yaponiya, İngiltərə) maşınqayırmaistehsalınınstrukturundabütünsahələrtəmsilolunurvəxüsusilədəelektrotexnikanınpayıyüksəkdir. Yüksəkkeyfiyyətvərəqabətqabiliyyətliliksayəsindəixracınümumiçəkisindədəmaşınqayırmaməhsullarıböyükçəkiyə (Yaponiya – 64%, ABŞ, Almaniya – 48%, Kanada 42%, İsveç – 44%) malikdir. • Maşınqayırmainkişafetmişölkələrindaimiinnovasiyatəşəbbüsümənbəyidir. ABŞ-damaşınqayırmasahəsindəelmitədqiqatlarahəril ÜDM-in ortahesabla 2-2,5% , AvropaBirliyiölkələrindətəxminən 3%-ihəcmindəvəsaitxərclənir.

13. Maşın və avadanlıqlar istehsalında və ticarətində TMK-ın rolu • Samsung Electronics – şirkət yarımkeçiricilər, telekommunikasiya avadanlıqları və rəqəmli konvergensiya istehsalı üzrə dünya lideri olmaqla, eyni zamanda, yaddaş çipləri, mobil telefon və monitor istehsalı üzrə də aparıcı mövqeyə malikdir. 56 ölkənin ərazisində yerləşən 124 ofisdə 138000 insan işləyir.

14. Şirkətinəsasfəaliyyətistiqamətləri: • Device Solution Networks (yarımkeçiricilər və maye-kristal displey) • Digital Media Networks (rəqəmli mediatexnologiya) • Digital Appliance Networks (məişət texnikası) • Telecommunication Networks (informasiya texnologiyaları və telekommunikasiya)

15. Ford Motor Company - əsasbinasıMiçiqanştatındayerləşənşirkətdünyada ilk dəfəolaraqklassikavtoquraşdırmakonveyerinitətbiqetmişdir. “Ford”, “Linkoln”, “Merkuri” markalarıaltındaminikvəkommersiyaavtomobilləriistehsaledir, eynizamandaşirkətinnəzarətialtında Volvo Cars, Land Rover, Aston Martin, Jaguar, Daimler kimiavtomobilistehsalçıları var.Əsasmüəssisələri ABŞ, Kanada, Meksika, Almaniya, Braziliya, Argentina, İspaniyavəÇindəyerləşir. Dünyaüzrəşirkətişçilərininsayı 327,5 min nəfərəçatıb.“Ford” şirkətiistehsalhəcminəgörə General Motors və Toyota şirkətlərindənsonra 3-cü yeritutur.

16. DİQQƏTİNİZƏ GÖRƏ MİNNƏTDARAM