Dramaty i statystyki

1. Logika mediów i jej wpływ na wizerunek osób niepełnosprawnych Tomasz Łysakowski Dramaty i statystyki

2. Garść faktów o systemie poznawczym człowieka • To, co inne, niezwykłe, odróżniające się od otoczenia, przykuwa uwagę (także odbiorcy przekau) w większym stopniu, niż to, do czego jest przyzwyczajony. • We wszystkich kulturach ludzie preferują przekazy nasycone emocjami. Negatywne emocje i zdarzenia znacznie lepiej ogniskują uwagę niż pozytywne: trudniej nam zasnąć oglądając walkę niż scenę, w której partnerzy szepczą sobie czułe słowa. Strach, złość, żal, smutek i desperacja “sprzedają się” znacznie lepiej niż radość. • Widz na ogół włącza telewizję nie po to, by dawać się edukować lub słuchać, co ma myśleć o ważnych rzeczach, tylko by się rozerwać, odprężyć bądź czegoś dowiedzieć.

3. Logika mediówPodstawowym celem środków masowego przekazu jest w pierwszym rzędzie przyciągniecie widzów i zarobienie pieniędzy na reklamach.Temu celowi podporządkowane będą w pierwszej kolejności obrazy niepełnosprawnych, występujące w przekazach medialnych.

4. Obrazy niepełnosprawności w mediach • Cierpiący na skutek niepełnosprawności • Obiekt współczucia • Ofiara przemocy lub dyskryminacji • Rozgoryczony frustrat • Ciężar dla bliskich • “Cudownie” wyleczony • “Super kaleka” • Czarny charakter • Osobliwość lub przedmiot drwin • Normalny człowiek

5. Cierpiący • Zadania • Przykucie uwagi (zwłaszcza jeśli upośledzenie spektakularne lub wysoce nietypowe)‏ • Wzruszenie, wyciśnięcie łez • Zmiana postawy wobec osoby lub grupy • Postraszenie konsekwencjami ryzykownych zachowań • Środki • Koncentracja na chorobie lub niepełnosprawności (ewentualnie próbach ich przezwyciężenia)‏ • Ekspresja emocji (zwłaszcza negatywnych)‏

6. Obiekt współczucia • Dramatyczna historia; upośledzenie zawsze na pierwszym planie • Niepełnosprawny jako osoba szlachetna, lecz pokrzywdzona przez los, potrzebująca pomocy i/lub ogólnie nieszczęśliwa • Przykłady z popkultury • Quasimodo (“Dzwonnik z Notre Dame”)‏ • John Merrick (“Człowiek-słoń”)‏ • Bonnie Grape (“Co gryzie Gilberta Grape'a”)‏ • Programy interwencyjne

7. Ofiara • Niepełnosprawny jako ofiara prześladowania • Wywołuje wrażenie bezsilności i osamotnienia • Ułatwia identyfikację i empatię • John Merrick (“Człowiek-słoń”), Paul Sheldon (“Misery”), Blanche (“Co się zdarzyło Baby Jane”), Billy Bobbit i inni pacjenci oddziału psychiatrycznego (“Lot nad kukułczym gniazdem”), Belinda (“Johnny Belinda”), Tommy (“Tommy”), Selma (“Tańcząc w ciemnościach”)‏ • Upośledzenie skutkiem przemocy • Doniesienia w serwisach informacyjnych • Postacie literackie i filmowe: mityczny Hefajstos, Jurand ze Spychowa (“Krzyżacy”), Lawinia (“Tytus Andronikus”)‏

8. Rozgoryczony frustrat • Negatywnie nastawiony do świata; użala się nad sobą i obwinia innych za swą krzywdę • Często popada w alkoholizm lub wyładowuje agresję na ludziach, którzy chcą mu pomóc • Przykłady kinowe: • Ron Kovic (“Urodzony 4 lipca”)‏ • Dan Taylor (“Forrest Gump”)‏ • Pingwin (“Powrót Batmana”)‏

9. Ciężar dla bliskich lub społeczeństwa • Niepełnosprawny jako osobnik bezradny, zdany na łaskę i troskę kogoś sprawnego (prawdziwym bohaterem przekazu jest wtedy przeważnie opiekun, pokazywany jako zdolny do nadludzkiego poświęcenia bohater (programy informacyjne; Arnie i Bonnie Grape w “Co gryzie Gilberta Grape'a”)‏ • Niepełnosprawny jako osoba apelująca o pomoc, otrzymująca pomoc lub ktoś, komu takiej pomocy odmówiono (programy informacyjne i interwencyjne)‏

10. “Cudownie” wyleczony • Cierpi lub podejmuje wyrzeczenia, w końcu jednak jemu samemu (bądź jego rodzicom, opiekunom, lekarzom) udaje się wygrać z chorobą lub ułomnością. Wątek szczególnie rozpowszechniony w telenowelach i operach mydlanych (Fallon i Blake w “Dynastii”, Michał Chojnicki w “Klanie”)‏ • Niekiedy, niestety, zwycięstwo bywa przelotne (“Przebudzenie” Olivera Sachsa i jego ekranizacja z Robertem DeNiro)‏

11. “Superkaleka” • Zadania • Przykucie uwagi odbiorcy, gwarantowane przez sensacyjność i niezwykłość informacji (osoby bez rąk malujące ustami, sawanci rozwiązującyc skomplikowane zadania matematyczne mimo niskiego IQ)‏ • Potrzeba sprawiedliwego świata, którą może zaspokajać wiara, że np. nawet jeśli ktoś nie widzi, to ma na pewno lepiej rozwinięte inne zmysły lub zdolności • Promowanie pozytywnych wzorców, takich jak heroizm, niepoddawanie się przeciwnościom losu, hart ducha • Motywacja pełnosprawnych (skoro niepełnosprawnemu się udało...)‏ • Środki • Koncentracja przekazu na niezwykłych cechach i osiągnięciach osoby niepełnosprawnej • Bohater niejednokrotnie zaskakuje zarówno widzów, jak i otoczenie

12. “Superkaleka” – przykłady • Serwisy informacyjne, koncentrujące się na sukcesach i niezwykłych zdolnościach osób niepełnosprawnych • Eksponowanie w mediach wybitnych ludzi, których choroba stała znakiem rozpoznawczym: Stephen Hawking, Christopher Reeve, John Forbes Nash Jr • Filmy o ludziach, którzy mimo upośledzenia lub choroby potrafili pokonać przeciwności i osiągnąć wyznaczone cele: “Moja lewa stopa”, “Dzieci gorszego Boga” • Sawanci: Raymond Babbit (“Rain Man”), Kazan (“Cube”), bohaterowie artykułów o autystykach i książek, np. O. Sachsa • Ludzie o niezwykłych pasjach (“Ptasiek”) lub nieprzeciętnych walorach moralnych (“Forrest Gump”)‏ • Fantastyka: niewidomi Zatōichi i Daredevil, Professor Xavier na wózku inwalidzkim

13. Czarny charakter • Tło teoretyczne: efekt aureoli • Przykłady w przekazach medialnych • Mści się na świecie z powodu własnego nieszczęścia: Pingwin (“Powrót Batmana”), Two Face (“Mroczny Rycerz”)‏ • Szalony naukowiec, który chce się wyleczyć lub zmienić świat na swoją modłę: Davros i John Lumic (“Doctor Who”)‏ • Upośledzenie uniemożliwia mu rzeczywistą ocenę moralną tego, co robi: rodzina Peacocków (“Z Archiwum X”, odcinek 'Home') – i do pewnego stopnia wszystkie filmy o szaleńcach • Niepełnosprawność bez wyraźnego związku z postępkami: Jorge z Burgos (“Imię róży”)‏ • Tylko udaje niepełnosprawnego: Roger "Verbal" Kint (“Podejrzani”), Earl Hacker (“Naga broń 2 i 1/2”)‏

14. Osobliwość • Przykuwa uwagę – tym bardziej, im dziwniejsze upośledzenie (zespół Touretta w “Ally McBeal”)‏ • Wzmacnia atmosferę grozy i tajemniczości. Przykładem filmy Davida Lyncha, w których pojawiają się karły, olbrzymi i ludzie z deformacjami ciała. Zabieg od poczatku istnienia kina popularny w filmach grozy (“Frankenstein”, “Gabinet doktora Caligari”)‏ • Wykorzystanie ideologiczne: “Idioci” Von Triera. • Wartości informacyjna opisów rzadkich upośledzeń umysłowych, szczególnie widoczna w powieściach Olivera Sacksa

15. Przedmiot drwin • Upośledzenie umysłowe • Język, dowcipy, wyzwiska i epitety, także w przekazach medialnych • Komedie (“Czacha dymi”, “Głupi i głupszy”, “Straszny film”, “Naga broń”) • Sitcomy (“Monty Python”, “Czarna Żmija”, “Trzynasty posterunek”, “Świat według kiepskich”)‏ • Reklamy: w Polsce zwłaszcza Media Markt • Udawanie kalectwa • na wózku: “Jeszcze dalej niż północ”, “8 kobiet” • upośledzenia umysłowego: “Idioci”

16. Normalny człowiek • Do niedawna najrzadszy (choć dziś coraz częstszy) sposób przedstawiania niepełnosprawnych w mediach • Polityczna poprawność w USA: niepełnosprawni w tle (“Cztery wesela i pogrzeb”, “Notting Hill”, “Czas patriotów”, “Sezon rezerwowych”)‏ • Niepełnosprawni w rolach niepełnosprawnych: “Najlepsze lata naszego życia”, “Dzieci gorszego Boga”, “Ósmy dzień” • Zespół Downa w serialach: “Dzień za dniem”, “Klan” • Niepełnosprawni w reklamach: Special Olympics, Levi Strauss, McDonald's, Kodak, magazyn "People"; w Polsce kampania “Pełnosprawni w pracy”