Słowniki językowe

1. Słowniki językowe • Słowniki językowe- wydawnictwa informacyjne podające wiadomości o słowach, ich pochodzeniu, znaczeniu, formach gramatycznych, wymowie, odpowiednikach w innych językach itp. • Wyróżnia się dwie grupy słowników językowych : słowniki przekładowe i narodowe. • Słowniki narodowe obrazują zasób słów używanych na obszarze jakiegoś terytorium, najczęściej danego kraju.

2. Słownik języka polskiego • Warszawa : Państwowe Wydawnictwo “Wiedza Powszechna”, 1958 r. • redaktor naczelny Witold Doroszewski • 11 tomów • prace nad słownikiem trwały od 1950-58 roku • zasięg czasowy : od połowy XVIII- do połowy XX wieku • źródła: “Niebo w płomieniach” Parandowskiego, “Noce i dnie” Dąbrowskiej, “Dziewczęta z Nowolipek” Gojawiczyńskiego i ok. 3 000 innych pozycji. • układ alfabetyczny • źródło z którego można dowiadywać się co dane słowa/wyrazy znaczą , w jakich funkcjach każdy z nich bywa używany, jaki jest stosunek wyrazów jednych do drugich

3. Zawiera: • -Wstęp: 1.) Krótka charakterystyka dotychczasowych ( wydanych do 1958 r.) słowników języka polskiego • 2.)Opis pracy praktycznej nad słownikami językowymi • 3.)Opis pracy nad samym słownikiem • -Tabele z formami fleksyjnymi występującymi w języku polskim • -Wykazy skrótów (źródła oraz dzieła pomocnicze; dzieła pomocnicze obce; wyrazów, terminów, kwalifikatorów; skrótów spotykanych w cytatach; znaków) • -Definicje słów

4. W słowniku znajdują się : • -rzeczowniki, czasowniki, imiesłowy • -nazwy geograficzne • -formy potencjalne (słowa występujące w j. polskim sporadycznie) • -związki frazeologiczne i przysłowia powszechnie stosowane (oznaczone kwalifikatorami) • -wyrazy zdrobniałe, zgrubiałe ( o ich umieszczeniu decyduje fakt ich powszechnego użycia)

5. Typy definicji: • 1.)realnoznaczeniowa- wyjaśnienie znaczenia hasła bez odwoływania się do jego budowy słowotwórczej • 2.)strukturalno-znaczeniowa- wyjaśnienie znaczenia hasła wraz z budową słowotwórczą i sprecyzowaniem znaczenia hasła w stosunku do słowa od którego pochodzi • 3.)strukturalna- wyjaśnienie znaczenia hasła wraz z budową słowotwórczą • 4.)zakresowa- wskazuje na zakres ilości znaczeń danego słowa • 5.)synonimiczna- przytaczanie synonimów jako wyjaśnień hasła6.)gramatyczna- określa hasło jako kategorię gramatyczną

6. Budowa hasła: • 1.Podstawowe znaczenie hasła w języku dzisiejszym 2. Znaczenie współczesne mniej powszechne. 3. Znaczenia specjalne, przestarzałe i dawne, oznaczone kwalifikatorami • Odsyłacze: • 1.)Niewartościujące • 2.)Wariantów słowotwórczych • 3.)Haseł przestarzałych, dawnych i gwarowych • 4.)Odpowiedników leksykalnych • 5.)Do znaczenia hasła podstawowego • 6.)Do słowników języka polskiego Lindego, wileńskiego i warszawskiego

7. Słownik języka Adama Mickiewicza • red. nacz. Konrad Górski, Stefan Hrabec • Wrocław – Warszawa – Kraków : ZN im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1962-1983 • Komitet redakcyjny: przew. Kazimierz Wyka • Dzieło językoznawcze; rejestruje wszystkie wyrazy zawarte w drukowanej i rękopiśmiennej spuściźnie poety (także listy, artykuły z czasopism, nawet luźne notatki, dedykacje itp.). • Dzieło składa się z 11 tomów. Do tomu XI dołączony jest suplement – errata.

8. Hasła • Hasłami artykułów słownikowych, ułożonych w porządku alfabetycznym są oddzielne wyrazy występujące u Mickiewicza, przy czym za oddzielne wyrazy uważa się słowa różne pod względem znaczeniowym i formalnym (homonimy rozróżnia się jako dwa oddzielne wyrazy). • Każde hasło jest ilustrowane cytatami z dzieł poety. • Każde hasło, będące odmienną częścią mowy, zostało przed częścią semantyczną, opatrzone w pełny wykaz jego form fleksyjnych. • Każdy wyraz jest objaśniony pod względem znaczeniowym. • Każdy artykuł słownikowy zawiera liczby statystyczne odnoszące się do ilości wypadków występowania wyrazu w ogóle, ilości jego odmian, etc.

9. Hasło składa się z kilku części: • 1.Część gramatyczna: • Specyfikacja gramatyczna wyrazu występującego w haśle, a podlegająca na zakwalifikowaniu wyrazu do jednej z części mowy za pomocą odpowiedniego skrótu. • Z wykazu form fleksyjnych wyrazów odmiennych, zapisanych z uwzględnieniem brzmienia fonetycznego • 2. Część semantyczna – słownik odróżnia poszczególne znaczenia, gdy wyraz występuje co najmniej w dwu znaczeniach, lub gdy występuje w znaczeniu dziś nie znanym. • 3. Część frazeologiczna, objęta objaśnieniami. • Niektóre hasła są bardzo obszerne, np. głoska, litera A zajmuje 19 stron.

10. SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO PWN • t.1-3, Warszawa 2002, red. nauk. Mieczysław Szymczak • Pierwsze wydania w latach 1978-1981 • Największe tego rodzaju wydawnictwo dostępne w sprzedaży • Zawiera ponad 100 tys. znaczeń w 80 tys. haseł, w tym wyrazy i wyrażenia używane powszechnie oraz liczne terminy specjalistyczne znane także poza kręgiem specjalistów • Podaje frazeologię, inne związki wyrazowe (ok. 25 tys.), zwięzłe przykłady użycia, szczegółowe informacje fleksyjne, a także kwalifikatory zakresowe i stylistyczne, najważniejsze synonimy i podstawowe informacje etymologiczne • Jest to słownik normatywny – ma stanowić pomoc w rozstrzyganiu wątpliwości językowych dla osób uczących się, nauczycieli, redaktorów, publicystów publicystów tłumaczy • Wydanie z 2002 roku – wydanie scalone

11. Zawartość słownika • Słownictwo współczesne typu ogólnego oraz słownictwo z różnych dziedzin w zakresie,w jakim interesuje ono niespecjalistów; • słownictwo niewspółczesne tylko wtedy, gdy związek ze współczesnością nie został zerwany • Budowa hasła • Artykuł hasłowy obejmuje: • 1) wyraz hasłowy • 2) wskazówki dotyczące wymowy (w wypadkach wątpliwych) • 3) formy fleksyjne (odmiany wyrazów) • 4) definicje znaczeń • 5) przykłady użycia wyrazu hasłowego (w poszczególnych znaczeniach) • 6) terminy wielowyrazowe, związki frazeologiczne i ich definicje • 7) przysłowia • 8) przenośnie (definiowane lub nie) • 9) objaśnienia etymologiczne

12. Hasła uporządkowane alfabetycznie, tylko niektóre hasła przymiotnikowe lub czasownikowe stanowią tzw. hasła podwójne • Łączenie czasowników niedokonanych z dokonanymi różniącymi się znaczeniowo tylko aspektem, np. zanieść – zanosić • Nie łączenie w pary czasowników niedokonanych różniących się sufiksem (np. stać i stawać) i czasowników niedokonanych z dokonanymi różniących się prefiksem (np. bagatelizować – zbagatelizować) • Występowanie haseł połączonych spójnikiem albo • Forma hasłowa przymiotnika poszerzona o rodzaj żeński i nijaki, jeśli zachodzą wymiany głoskowe, np. winien, winna, winno • Uwzględnienie przymiotników od nazw własnych tylko ze względu na objaśniane związki wyrazowe, np. pięta achillesowa

13. Jako hasła podane także bardziej produktywne prefiksy oraz pierwsze człony wyrazów złożonych, występujące seryjnie, takie jak: na-, wy-; biało-, samo-; arcy-, pro-, re-; hydro-, tele- • Homonimy podane jako odrębne hasła, poprzedzone cyfrą rzymską, np. • I bal – zabawa taneczna, • II bal – obrobiony pień drzewa • Jako podhasła występują: • - wyrażenia różniące się od hasła głównego funkcją gramatyczną, np. hasło stołowy – przym. od stół, podhasło stołowy w użyciu rzeczown. – pokój stołowy • - zleksykalizowane wyrażenia przyimkowe występujące w funkcji przysłówka lub przyimka, np. cichy – po cichu • - formy czasowników z zaimkiem się, np. myć – myć się • Warianty słowotwórcze, fonetyczne i pisowniowe haseł jako odrębne hasła • Inne odesłania – w miejscu alfabetycznym hasła, które są opracowane w haśle podwójnym lub potrójnym na drugim lub trzecim miejscu, lub hasła łączone za pomocą spójnika albo, także wyrażenia przyimkowe stanowiące podhasła rzeczownika lub przymiotnika

14. Kwalifikatory • Charakterystyka wyrazów pod względem: • a) chronologicznym (np. przestasz., daw.) • b) geograficznym (np. reg.) • c) stylistycznym (np. pot., żart., obelż.) • d) środowiskowym (kwalifikatory specjalności, np. bot., fiz., med., praw., żegl.; gw. miejska; środ.) • umieszczone są przed definicją znaczenia wyrazu; jeśli pod danym znaczeniem hasła występuje kilka terminów z tej samej specjalności, kwalifikator umieszczony tylko przed pierwszym terminem

15. Wymowa • Podawana bezpośrednio po haśle; umieszczana tylko przy: • wyrazach obcych zachowujących pisownie oryginalną, np. cosinus [wym. kos-inus] • wyrazach rodzimych przy występowaniu połączeń literowych rz, ch, dz, cz wymawianych jako dwie samodzielne głoski, np. marznąć [wym. mar-znąć], podziemny [wym. pod-ziemny] (litery rozdzielane dywizem); • w wyrazach obcych akcent podany tylko, gdy jest niezgodny z polskimi zasadami akcentowymi, np. attache [wym. atasze] Definicje • charakter słownikowy (wyjaśniający znaczenie wyrazu) • zawarte w jednym, rozwiniętym zdaniu • także definicje: • strukturalnoznaczeniowe, np. szachista – ten, kto uprawia grę szachy • strukturalne, np. spirytusowy – przym. od spirytus • gramatyczne, np. nic – zaimek przeczący <<żadna rzecz>>

16. Przykłady użycia wyrazów • Przytaczane w związkach powszechnie używanych, aktualnych, typowych dla danego znaczenia, poprawnych; wyjątek – cytaty z utworów wybitnych pisarzy polskich, ogólnie znane, po takim cytacie w nawiasie nazwisko autora • Terminologia wielowyrazowa, frazeologia • Termin lub związek wyrazowy o charakterze terminu • * terminy dwuwyrazowe nie łączące się z żadnym z wyodrębnionych w haśle znaczeń (na końcu artykułu hasłowego) • a), b), c)… definicje związków wyrazowych mających więcej niż 1 znaczenie • fraz. – związki frazeologiczne, podawane po grupie terminów związek frazeologiczny • przysł. – przysłowia • przen. – przenośnie (znaczenia przenośne)

17. Objaśnienia etymologiczne • Najczęściej tylko wskazanie języka, z jakiego pochodzi wyraz, na końcu artykułu hasłowego w łapkach pojedynczych < >, w ciągu, antykwą; • Skrót nazwy języka poprzedzony przyimkiem “przyimkiem”, gdy: • bezpośrednie zapożyczenie jest wątpliwe, np. amen <z hebr.> • wyraz hasłowy ma inne znaczenie niż wyraz obcy będący jego źródłem, np. atom <z gr.> • wyraz hasłowy jest wyrażeniem złożonym zparu członów pochodzących z tego samego języka obcego, np. kardiologia <z gr.>; • inne formy zapisu pochodzenia: • np. festiwal <fr. z łc.> • patefon <fr. + gr.> • radar <skrót. ang.> • perm <od nazwy miasta> • balkon <fr., wł.> • W słowniku zamieszczone są także objaśnienia form fleksyjnych, objaśnienia skrótów i znaków występujących w słowniku

18. TAJEMNICE GRYPSERKI • Maciej Szaszkiewicz, Kraków, 1997 • Składa się z dwóch części. • Część I – Obraz podkultury więziennej • Rozdział 1 • System komunikacji grupowej, gwara więzienna • Rozdział 2 • System wartości i norm grupowych, kodeks grypserki • Rozdział 3 • Hierarchia grupowa

19. Rozdział 4 • Poczucie odrębności grupowej • Rozdział 5 • Zjawisko samoagresji i symulowania • Rozdział 6 • Tatuaże • Rozdział 7 • Wytwory uczestników podkultury więziennej • Rozdział 8 • Przejawy podkultury więziennej na tle przemian ostatnich lat. • Część II – Słownik gwary więziennej

20. Jest to pierwsza na rynku wydawniczym pozycja ukazująca w tak znacznym stopniu zjawisko podkultury więziennej. Książka obrazuje tą podkulturę we wszystkich najważniejszych jej przejawach. Napisana jest w przystępnej formie – może zainteresować zarówno profesjonalistów zajmujących się tą dziedziną, jak również kręgi czytelników kierujących się jedynie ciekawością. • Część II – słownik gwary więziennej pomyślany jest jako słownik jednorodny, odrębny od słownictwa innych odmian języków podkultury. W słowniku znalazły się obok więziennych najczęściej używane przez grypsujących terminy przestępcze, a wśród nich wyrażenia gwary złodziejskiej. Uwzględniono tu też charakterystyczne dla języka grypserskiego występowanie synonimów. Hasła główne zaznaczone są pogrubioną czcionką, natomiast hasła podrzędne i synonimy kursywą.

21. Słownik gwar polskich • Zbieranie materiałów do nowego Słownika gwar polskich zapoczątkował jeszcze przed I wojną światową prof. Kazimierz Nitsch, który kierował pracami nad nim do r. 1958. Gromadzenie materiału odbywało się jednak bardzo powoli. Dopiero w roku 1953, kiedy utworzono specjalną Pracownię Atlasu i Słownika Gwar Polskich PAN nastąpiło znaczne nasilenie prac nad słownikiem. Historia prac nad słownikiem może wydawać się długa, w istocie jednak prace trwały najwyżej 15 lat. • Słownik gwar polskich opracowywany jest przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN oraz wydawany przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

22. Słownik wydawany jest od 1982 r. Do tej pory ukazało się 6 tomów: • Tom I A – Bąda pod kierunkiem Mieczysława Karasia • Tom II Bąk – Brzód pod kierunkiem Jerzego Reichana • Tom III Brzódźga – Choineczka j.w. • Tom IV Choiniak – Czarnutki j.w. • Tom V Czarny – Dojrzewanie (się) j.w. • Tom VI Dojrzewanie – Dużny pod kierunkiem Joanny Okoniowej Tomy 1-5 składają się z 3 zeszytów, 6 tom natomiast z 4 zeszytów. • Zasięg czasowy słownika obejmuje słownictwo ludowe zgromadzone na przestrzeni XIX i XX w. Zasięg geograficzny obejmuje słownictwo dialektów polskich. • Słownik gwar polskich ma charakter dyferencyjny, co oznacza, że nie zawiera on wszystkich wyrazów, jakie występują w gwarach polskich, lecz tylko tę warstwę słownictwa ludowego, która jest dla dialektów typowa. Zawiera nie tylko odmienności typu leksykalnego, tj. wyrazy nie znane polszczyźnie literackiej, ale także wyrazy, które różnią się od ogólnych znaczeniem formą w najszerszym tych słów rozumieniu.

23. W Słowniku znalazły się: • - wyrazy identyczne z językiem literackim, posiadające jednak typowo gwarowe odmienności formalne i znaczeniowe: • * o odmiennym charakterze leksykalnym, wyrazowym (pomija się natomiast różnice fonetyczne, jak np. mazurzenie i gramatyczne) • * różniące się słowotwórczo, np. okopować || okopywać • - odmienne konstrukcje frazeologiczne • - wyrazy, które mają w dialektach geograficznie zlokalizowane odpowiedniki (synonimy), np. piasta || piazda || głowa || łeb • - wyrazy związane ze specjalną kulturą ludową materialną i duchową, np. nazwy części wozu, pługa • - wyrazy dźwiękonaśladowcze, wykrzykniki, przyśpiewy • - wyrazy obcego pochodzenia (niemieckiego, francuskiego), jeśli zostały przyswojone fonetycznie i morfologicznie

24. Słownik gwar polskich nie obejmuje: • - słownictwa specjalistycznego (środowiskowego) np. gwary złodziejskiej czy uczniowskiej; • - nazw osobowych i miejscowych lub też wyrazów od nich pochodnych np. nazwy mieszkańców. • - słownictwa dziecinnego • Układ słownika • Słownik jest alfabetycznym układem: • - haseł samodzielnych (posiadających artykuły słownikowe) • - haseł odsyłających do haseł samodzielnych • - haseł bez artykułów, poprzedzonych gwiazdkami • Hasła poprzedzone gwiazdkami nie wykazują różnic w stosunku do języka literackiego.

25. Artykuł słownikowy składa się z: - hasła - działu form - działu znaczeń - działu zaświadczeń negatywnych - odsyłaczy formalnych w obrębie artykułu • Hasło jest czołowym wyrazem każdego artykułu słownikowego. Podawany jest w formie podstawowej (mianownik liczby pojedynczej, bezokolicznik). Rzeczowniki tylko w liczbie mnogiej, np. otręby, podaje się w formie mianownika liczby mnogiej, opatrując kwalifikatorem blp (bez liczby mnogiej). Hasła podane są w pisowni literackiej, a nie w transkrypcji fonetycznej. Wyrazy wspólne gwarom i pisowni literackiej również podawane są w pisowni literackiej.

26. Bezpośrednio po wyrazie hasłowym tworzony jest w razie potrzeby dział Formy lub Forma. • Jeżeli artykuł słownikowy ma wyodrębniony dział form, to dział znaczeń poprzedzony jest tytułem Znaczenia. W ramach tego działu podaje się kolejne jednostki znaczeniowe. Jeśli artykuł słownikowy ma wyodrębnione podhasło, to podaje się je po dokumentacji wszystkich znaczeń hasła głównego. Jednostki znaczeniowe związków frazeologicznych podaje się na końcu działu znaczeń. • Dział Geografia tworzony jest wówczas, gdy materiał dokumentacyjny pozwalał na wyciągnięcie ogólnych wniosków na temat zasięgu geograficznego wyrazów. Określając zasięg geograficzny podaje się większe jednostki geograficzne, jak np. Śląsk. • Na samym końcu poszczególnych artykułów umieszczone są (jeśli zachodzi taka konieczność) odsyłacze do haseł pod którymi zamieszczono związki wyrazowe zawierające dany wyraz. • Pod każdym artykułem słownikowym podany jest jego autor.

27. W Słowniku gwar polskich występują odsyłacze: • - formalne: • *będące hasłami odsyłającymi do haseł samodzielnych • * odsyłacze w obrębię artykułów • - znaczeniowe • - w obrębie definicji. W 1999 r. wydano Indeks alfabetyczny wyrazów z kartoteki Słownika gwar polskich. Planuje się, iż słownik będzie zawierał ok. 300 000 artykułów.

28. Słownik gwary studenckiej • Pomysł opracowania Słownika gwary studenckiej wysunęli Jerzy Bartmiński, Mieczysław Buczyński i Irena Niewięgowska na II Międzyuczelnianym Seminarium Językoznawczym w 1961 r. w Lublinie. Słownik miał być samodzielnym dziełem wszystkich studenckich ośrodków językoznawczych, ale prace nad nim szły bardzo wolno, w końcu ustały. Kwestionariusze do badań gwary studenckiej zaginęły. • W 1964 r. przeniesiono redakcję i ośrodek koordynujący z Warszawy do Lublina. Kwestionariusze jeszcze raz powielono i rozesłano. Zebrany materiał wymagał jednak znacznego uzupełnienia, termin ukończenia prac został przesunięty. Sposób gromadzenia materiałów został zmieniony. Zdecydowano wysyłać odtąd członków lubelskiego koła do poszczególnych ośrodków. W grudniu 1967 r. kartoteka słownika liczyła około 19 000 kartek. Rękopis ukończono w roku 1970. Prace redakcyjne wykonali Teresa Skubalanka i Leon Kaczmarek.

29. W 1974 r. pojawiło się w niektórych bibliotekach naukowych kilkanaście zaledwie egzemplarzy Słownika gwary studenckiej, w postaci tzw. szczotki (odbitek drukowanych jednostronnie na gazetowym papierze). Jednak prace nad wydaniem słownika zostały wstrzymane z powodu decyzji ówczesnego szefa propagandy Komitetu Centralnego PZPR Jerzego Łukaszewicza. Słownik gwary studenckiej / Leon Kaczmarek ; Teresa Skubulanka ; Stanisław Grabias. – Lublin : Wydawnictwo UMCS, 1994. Słownik ukazał się po 20 latach oczekiwania na wydanie

30. Słownik gwary studenckiej zawiera materiał zebrany od studentów wszystkich uczelni polskich z wyjątkiem uczelni wojskowych. Dokładną orientację daje w tym względzie zestawienie objaśnień skrótów nazw uczelni. Zasięg czasowy obejmuje lata od roku 1957 do 1967, a więc okres dziesięcioletni. • Słownik składa się z dwóch części: pierwsza część zawiera całość słownictwa w układzie rzeczowym, druga posiada układ alfabetyczny (innymi słowy stanowi indeks alfabetyczny). • Układ rzeczowy obejmuje 16 działów, te z kolei dzielą się na poddziały, czyli zespoły znaczeniowe, grupujące wyrazy synonimiczne. W tej części słownika mieszczą się artykuły słownikowe oraz odsyłacze.

31. Artykuł słownikowy składa się z: - hasła redakcyjnego (hasło nadrzędne i hasła podrzędne) • Hasło nadrzędne jest najczęściej jednowyrazową, ogólnopolską nazwą pojęcia stanowiącego nazwę, wokół której grupują się hasła podrzędne. - hasła materiałowego - kwalifikatorów - cytatów - lokalizacji

32. W układzie alfabetycznym hasłem jest wyraz studencki. Symbole cyfrowe odsyłają do części rzeczowej informując numerze hasła redakcyjnego, litery łacińskie i greckie wskazują podgrupy znaczeniowe. Hasła indeksowe opatrzone gwiazdką pochodzą od autorów słownika. Indeks odsyła od wszystkich wyrazów pełnoznaczeniowych, będących składnikami połączenia frazeologicznego. • Zebrany w Słowniku gwary studenckiej jest już właściwie obrazem czasów dla dzisiejszego studenta zamierzchłych. Przynajmniej 40 procent wyrazów stanowią słowa współczesnemu studenckiemu środowisku nieznane.

33. "Słownik staropolski"red. S. Urbańczyk, K. Nitsch.Kraków : Zakł. Nar. im. Ossolińskich : Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, 1953-2002 Wydawnictwo objęło 11 tomów, po 5-9 zeszytów pięciarkuszowych. • T. 1 : A-Ćwirtnia. - 1953-1955. - XXXII, 48-443 s. • T. 2 : Da-Hynszta. - 1956-1959. - [4], 1-552 s. • T. 3 : I-Kwitować. - 1960-1962. - [4], 484 s. • T. 4 : La-Mżyć. - 1963-1965. - [4], 382 s. • T. 5 : Na-Ówdzie. - 1965-1969. - [4], 721 s. • T. 6 : Pacha-Pozżenie. - 1970-1973. - [4], 574 s. • T. 7 : Póć-Rozproszyć. - 1973-1977. - [4], 560 s. • T. 8 : Rozpróchnieć-Szyszki. - 1977-1981. - [4], 596 s. • T. 9 : Ściadły-Używowanie. - 1982-1987. - [4], 510, [1] s. • T. 10 : W-Wżgim. - 1988-1993. - [4], 663, [1] s. • T. 11 : Z - Ż. - 1995-2002. - [4], 633, [3] s. - ISBN 83-04-00472-0

34. "Słownik staropolski" to historyczny pomnik naszej kulturalnej samodzielności. Obejmuje cały zasób słów napisanych ręcznie do końca średniowiecza. Słownik nie tylko wylicza te wyrazy, ale też podaje każdy z nich w związku zdaniowym. • "Słownik..." ukazał się tak późno, bo na zabytkach staropolskiego języka zaczęto się naukowo poznawać w 2 poł. XIX w. a nadto wydawanie takiego słownika to zadanie trudne i żmudne. • Prace nad słownikiem już w ostatniej ćwierci XIX w. rozpoczęła Polska Akademia Nauk. Prace szły jednak wolno i opóźniały się z roku na rok. Ostatnia faza przygotowywania słownika bardzo się przedłużała ponieważ: • -uzupełniano hasła, do których na daną formę i znaczenie podano wcześniej tylko jeden przykład (gdy dotyczyło to wyrazów pospolitych, problemu nie było, ale przy wyrazach niepospolitych było to czasami niezrozumiałe) • - trzeba było też wypisywać i dodawać wiele wyrazów pospolitych, które wcześniejszy opracowywujący w pośpiechu zaczęli opuszczać. • - wyszukiwano też i dodawano łacinę, obok polskiego tekstu, w wypadkach gdy objaśnienie łacińskie było za krótkie i mało mówiące.

35. - uzupełniano też niedostatki dawnych wypisów w hasłach, w których kontekst był zbyt szczupły. - utrudnieniem był też niski poziom naszych wydawnictw źródłowych, gdyż mało było wydań gwarantujących dokładność odpisu.- przed drukiem należało też uporządkować i skompletować odsyłacze, gdyż niektóre wyrazy miały swoje fonetyczne odmianki pod dwoma literami. Pomimo niedociągnięć w gromadzeniu przykładów, jest jednak słownik który najbardziej przybliżył się do pełni.Słownik znormalizował według dzisiejszych zasad pisownię łączną i rozłączną, gdyż szkoda wynikająca z trudności odczytania byłaby znacznie większa niż zysk z zachowanej wierności.Po wstępie zamieszczony jest wykaz skrótów źródeł, ksiąg biblijnych oraz innych skrótów i znaków.

36. Zakres słownika • "Słownik staropolski" obejmuje słownictwo czasów najstarszych aż po rok 1500. Wiek XVI wejść miał już do słownika przygotowywanego przez Instytut Badań Literackich. Większość zabytków rękopiśmiennych datowana nie była, więc gdy pojawiały się trudności w datowaniu tekstu jeszcze do XV w. zwykle takie zabytki opuszczano. • Zaznaczyć trzeba, że słownik zawiera prawie wyłącznie słownictwo z rękopisów ogłoszonych drukiem. Redakcja nie prowadziła własnych poszukiwań, gdyż byłoby to ogromne przedsięwzięcie , ale jeśli już ktoś przysłał do redakcji takie znaleziska, to były one do słownika wprowadzane. • Do słownika brano każdy wyraz z zabytku, dbając o to, aby na każdą jego formę gramatyczną i na każde znaczenie wszedł do słownika przynajmniej jeden przykład. • Słownik nie omija też wyrazów rodzimych, ale zlatynizowanych, gdyż często wyprzedzały one o wiele zapisy niezlatynizowane. • Słownik nie ogarnia: • - imion własnych (choć nie obyło się bez wahań w tej kwestii np. były wątpliwości czy w konkretnym wypadku mamy do czynienia z imieniem przezwiskowym czy z wyrazem pospolitym, podobnie z przymiotnikami od nazw miejscowych). • Ogromną trudnością okazało się odgraniczenie wyrazów polskich od czeskich, ukraińskich czy białoruskich. Starano się więc notować tylko te wyrazy z niewątpliwie polską fonetyką, a co do reszty nie było ścisłej konsekwencji.

37. UKŁAD SŁOWNIKA"Słownik staropolski" napisany jest w układzie alfabetycznym.

38. Po wykazach form jest WŁAŚCIWY ARYKŁUŁ SŁOWNIKOWY, czyli przykłady ilustrujące znaczenie. Zazwyczaj słownik nie podaje definicji tylko dzisiejszy synonim i odpowiednik łaciński, jeśli znaczenie słowa się nie zmieniło podawany jest tylko odpowiednik łaciński. Układ cytatów w obrębie jednorodnej grupy znaczeniowej jest chronologiczny, a przykłady zachowują swoją oryginalną pisownię. Obok cytatu polskiego stoi często łaciński odpowiednik. Po cytacie następuje oznaczenie miejsca skąd go wzięto, czasami poprzedzone datą. "Słownik staropolski" jest trudny. Są w nim partie pożyteczne przede wszystkim lub wyłącznie językoznawcom, bo ortografia może sprawiać wiele kłopotów ludziom mniej z nią obytym, ale dzięki temu właśnie jest rzetelnym informatorem o języku staropolskim.

39. Słowniki specjalne: • Słowniki wyrazów obcych • Słowniki etymologiczne • Słowniki ortograficzne • Słowniki wyrazów bliskoznacznych • Słowniki frazeologiczne

40. Słowniki wyrazów obcych- zawierają wyjaśnienia będących w powszechnym użyciu słów i zwrotów pochodzenia obcego. • Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem • -Władysław Kopaliński • -Warszawa : Muza S.A., 1999 • -Słownik dokonuje dobory haseł wg. ich przewidywanej użyteczności praktycznej, nie gromadzi całości obcych słów używanych w j. polskim • -układ alfabetyczny • -starano się grupować razem sąsiadujące ze sobą hasła mające to samo źródło językowe i opatrywać je wspólnymi wyjaśnieniami etymologicznymi, powodując drobne odchylenia w porządku alfabetyczny, zawsze je jednak sygnalizowano

41. Objaśnienia hasła: • Cz. I- wyjaśnienie znaczenia słowa za pomocą definicji, bliskoznaczników, przekładów, kwalifikatorów i odsyłaczy • Cz. II- dzieje wyrazu, etymologia, pochodzenie historyczne, genealogia literacka • Dodatkowo słownik zawiera: • a. duży wybór zwrotów i cytatów obcojęzycznych • b. wybór imion własnych z mitów, legend, historii i literatury, które funkcjonują jako uogólnienia lub symbole cech i idei • c. wybór tytułów dzieł z zakresu literatury i sztuki, które stały się pojęciami znaczącymi w literaturze • d. dokładne informacje o adresie historycznym lub literackim wyrazów i zwrotów • e. morfemy słowotwórcze i elementy terminologii naukowej

42. f. uzupełnienia haseł bogatym wyborem pojęć bliskoznacznych • g. znaczną liczbę zwrotów i wyrazów przestarzałych • h. szeroko rozbudowany system odsyłaczy krzyżowych • i. indeks skrótów • j. objaśnienia wymowy • k. almanach • -posiada spis treści • -jest przedstawiony za pomocą 8 tabel • -umożliwia szybkie odnalezienie licznych terminów, nazw, imion, dat ułożonych w jednorodne grupy.

43. Etymologia to dział językoznawstwa zajmujący się pochodzeniem wyrazów Etymologiczny Słownik języka polskiego • Andrzej Bańkowski, • red. Agata Mrozowska, konsultacja prof. Stanisław Dubisz, prof. Zygmunt Salomi • Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000 • Jest to pierwszy w powojennej historii kompletny słownik etymologiczny. Słownik ma być w intencji autora “podręcznym zarówno dla wąskiej elity specjalistów jak i dla szerokich kręgów miłośników języka polskiego, by zapoznając ich z historią słów uczyć używać tego języka lepiej niż dotąd.”

44. SŁOWNIK ORTOGRAFICZNO – GRAMATYCZNY JĘZYKA POLSKIEGO Z ZASADAMI ORTOGRAFII I INTERPUNKCJI • pod red. Ireny Kamińskiej – Szmaj, 2002 • Spis treści obejmuje: • I Podstawowe zasady ortografii polskiej • II Podstawowe zasady interpunkcji • III Zasady opracowania słownika • W tym: • Budowa artykułu hasłowego • Skróty, kwalifikatory, odsyłacze i znaki graficzne.

45. Słownik został przygotowany z myślą o wszystkich użytkownikach języka polskiego. Korzystanie ze słownika ułatwia przejrzysta struktura i budowa hasła. Obok hasła podstawowego w klamrowym nawiasie podana jest jego wymowa oraz wszystkie formy gramatyczne.

46. WIELKI SŁOWNIK WYRAZÓW BLISKOZNACZNYCH PWNpod red. Mirosława Bańko, Warszawa 2005 • Wyrazy uporządkowane ze względu na podobieństwo znaczeniowe – wychodząc od dowolnego słowa można znaleźć wyrazy o znaczeniu pokrewnym • Wykorzystany zasób wyrazowy Uniwersalnego słownika języka polskiego PWN (2003), pomijając pewne rodzaje haseł, m.in. najbardziej specjalistyczne terminy, część wyrazów przestarzałych i część związków frazeologicznych; uwzględniono też pewną liczbę wyraz.ów spoza Uniwersalnego słownika • W sumie ponad 80 tys. wyrazów, wyrażeń i zwrotów, słownik ten jest największy wśród podobnych słowników polszczyzny • Materiały uporządkowane za pomocą 4 relacji wyrazowych: • synonimii – równoznaczności, • antonimii – przeciwieństwa znaczeń, • hiperonimii – zawierania się znaczeń, • homonimii – relacji typu część – całość, np. wyraz – sylaby (słowo wyraz to homonim) • Pierwszy tego rodzaju słownik w Polsce, nie można go identyfikować ze słownikami synonimów

47. Budowa słownika • Porządek haseł – uporządkowane alfabetycznie, słowo po słowie, a nie litera po literze; • Odstępy nie są ignorowane, dzięki czemu hasła o pierwszym członie wspólnym są blisko siebie; wielokropek, przecinek i łącznik w wyrażeniach hasłowych są traktowane jako odstęp; • Fakultatywne człony haseł są ujęte w nawias; nawiasy nie mają wpływu na porządek haseł; • Wariantywne człony haseł też są ujęte w nawias, przy porządkowaniu haseł są traktowane, jakby były nieobecne Glosy Przy hasłach równokształtnych podano w nawiasie glosy wskazujące ich znaczenie; o kolejności tych haseł decyduje zasadniczo porządek alfabetyczny glos, ale jeśli hasło z glosą ma dodatkowo kwalifikator, jest przytaczane po hasłach bez kwalifikatorów; wzajemna kolejność haseł z kwalifikatorami jest zgodna z porządkiem kwalifikatorów

48. Relacje leksykalne • Po wyrazie hasłowym – wyrazy z nim związane znaczeniowo; podział według relacji z hasłem za pomocą symboli: • Strzałka w lewo – synonimy • Jedna strzałka w lewo, druga w prawo – antonimy • Strzałka do góry – hiperonimy (o znaczeniu ogólniejszym) • Strzałka w dół – hiponimy (o znaczeniu szczegółowszym) • Dwie strzałki w górę – holonimy (nazwy pewnych całości i zbiorów) • Dwie strzałki w dół – meronimy (nazwy części lub elementów zbiorów) • Strzałka w prawo – odesłanie synonimiczne, pozostałych wyrażeń związanych znaczeniowo trzeba szukać w miejscu, do którego odsyła strzałka

49. Układ hasła i kwalifikatory • W obrębie poszczególnych relacji wyrazy ułożone według kwalifikatorów, potem alfabetycznie; • Porządek kwalifikatorów: pot., peror., żart., iron., euf., wulg., przestarz., hist., reg. • Pierwszeństwo wyrazów bez kwalifikatorów; czasem naturalny porządek wynika ze znaczenia (np. nazwy miesięcy); niektóre glosy powtórzone wewnątrz hasła; • Wyrazy wewnątrz hasła pogrubione – warto do nich zajrzeć

50. Słowniki frazeologiczne Termin "frazeologia" ma dwa znaczenia: 1. dział nauki (językoznawstwa) zajmujący się analizą i opisem istniejących w języku utrwalonych połączeń wyrazów. 2. zbiór utrwalonych połączeń wyrazowych występujących w danym języku albo w określonym zbiorze tekstów Frazeologizmy są, podobnie jak wyrazy, składnikami wypowiedzeń i tekstów Frazeologizmemalbo związkiem frazeologicznym nazywamy utrwalone społecznie połączenie co najmniej dwóch wyrazów, którego znaczenie nie wynika ze znaczeń składników Idiomem nazywamy frazeologizm, którego znaczenie jest zupełnie inne niż wynika ze znaczeń każdego ze składników i z sumy tych znaczeń np. piąte koło u wozu.