Witam Państwa na wykładzie z podstaw polityki gospodarczej, :)…

1. 1 Witam Państwa na wykładzie z podstaw polityki gospodarczej, :)…

2. 2 Bogusław Czarny KSAP 2012 POLITYKAGOSPODARCZA I. PLAN ZAJĘĆ 1. Cele państwa w gospodarce (efektywność i sprawiedliwość). 2. Ochrona konkurencji. 3. Kontrola efektów zewnętrznych. 4. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia I. 5. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia II. 6. Spory o politykę makroekonomiczną. 7. Państwo a ład instytucjonalny w gospodarce (przykład zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u schyłku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJĘĆ Zajęcia mają charakter konwersatorium. Przed zajęciami słuchacze po-winni zapoznać się z literaturą. Warszawa, 20 czerwca 2012 r. Bogusław Czarny

3. 3 CZTERY DEBATY O POLITYCE GOSPODARCZEJ

4. 4 Przyjrzymy się teraz przykładom ważnych sporów o kształt polityki makroekonomicznej. Omówimy po koleiA: 1. Debatę o tym, czy państwo powinno prowadzić STABI-LIZACYJNĄ POLITYKĘ GOSPODARCZĄ. --------------------------------------------------------------------------- AWykorzystuję głównie podręcznik M. G. Mankiwa i M. P. Taylora: Makroekonomia, PWE, Warszawa 2009, s. 449-474.

5. 5 Przyjrzymy się teraz przykładom ważnych sporów o kształt polityki makroekonomicznej. Omówimy po koleiA: 1. Debatę o tym, czy państwo powinno prowadzić STABI-LIZACYJNĄ POLITYKĘ GOSPODARCZĄ. 2. Debatę o tym, czy polityka pieniężna powinna być pro-wadzona zgodnie ze STAŁYMI REGUŁAMI, czy też UZ-NANIOWO. --------------------------------------------------------------------------- AWykorzystuję głównie podręcznik M. G. Mankiwa i M. P. Taylora: Makroekonomia, PWE, Warszawa 2009, s. 449-474.

6. 6 Przyjrzymy się teraz przykładom ważnych sporów o kształt polityki makroekonomicznej. Omówimy po koleiA: 1. Debatę o tym, czy państwo powinno prowadzić STABI-LIZACYJNĄ POLITYKĘ GOSPODARCZĄ. 2. Debatę o tym, czy polityka pieniężna powinna być pro-wadzona zgodnie ze STAŁYMI REGUŁAMI, czy też UZ-NANIOWO. 3. Debatę o tym, czy państwo powinno dbać o RÓWNO-WAGĘ BUDŻETU. --------------------------------------------------------------------------- AWykorzystuję głównie podręcznik M. G. Mankiwa i M. P. Taylora: Makroekonomia, PWE, Warszawa 2009, s. 449-474.

7. 7 Przyjrzymy się teraz przykładom ważnych sporów o kształt polityki makroekonomicznej. Omówimy po koleiA: 1. Debatę o tym, czy państwo powinno prowadzić STABI-LIZACYJNĄ POLITYKĘ GOSPODARCZĄ. 2. Debatę o tym, czy polityka pieniężna powinna być pro-wadzona zgodnie ze STAŁYMI REGUŁAMI, czy też UZ-NANIOWO. 3. Debatę o tym, czy państwo powinno dbać o RÓWNO-WAGĘ BUDŻETU. 4. Debatę o tym, czy państwo powinno ZMIENIĆ SWOJA POLITYKĘ I ZACHĘCAĆ DO OSZCZĘDZANIA. --------------------------------------------------------------------------- AWykorzystuję głównie podręcznik M. G. Mankiwa i M. P. Taylora: Makroekonomia, PWE, Warszawa 2009, s. 449-474.

8. 8 PIERWSZA DEBATA CZY PAŃSTWO POWINNO PROWADZIĆ POLITYKĘ STABILIZACYJNĄ?

9. 9 1. CZY PAŃSTWO POWINNO PROWADZIĆ POLITY-KĘ STABILIZACYJNĄ? Celem polityki stabilizacyjnej jest minimalizowanie odchyleń rze-czywistej wielkości produkcji, YE, od wielkości produkcji potencjal-nej, YP. Rzeczywista i potencjalna wielkość produkcji w USA w latach 1960-2000 C

10. 10 OTO ARGUMENTACJA ZA PROWADZENIEM PRZEZ PAŃST-WO STABILIZACYJNEJ POLITYKI PIENIĘŻNEJ I BUDŻE-TOWEJ.

11. 11 PO PIERWSZE, pojawiające się na skutek cyklu koniunktu-ralnego regularnie recesje powodują nieodwracalną stratę pro-dukcji. Są one także przyczyną wzrostu bezrobocia. Te oba zjawis-ka powodują względny (lub nawet bezwzględny) spadek poziomu życia społeczeństwa.

12. 12 PO PIERWSZE, pojawiające się na skutek cyklu koniunktu-ralnego regularnie recesje powodują nieodwracalną stratę pro-dukcji. Są one także przyczyną wzrostu bezrobocia. Te oba zjawis-ka powodują względny (lub nawet bezwzględny) spadek poziomu życia społeczeństwa. PO DRUGIE, rozwój makroekonomii sprawił, że możliwe jest skuteczne zapobieganie recesjom za pomocą stabilizacyjnej poli-tyki pieniężnej i budżetowej.

13. PO PIERWSZE, pojawiające się na skutek cyklu koniunktu-ralnego regularnie recesje powodują nieodwracalną stratę pro-dukcji. Są one także przyczyną wzrostu bezrobocia. Te oba zjawis-ka powodują względny (lub nawet bezwzględny) spadek poziomu życia społeczeństwa. PO DRUGIE, rozwój makroekonomii sprawił, że możliwe jest skuteczne zapobieganie recesjom za pomocą stabilizacyjnej poli-tyki pieniężnej i budżetowej. SKORO TAK, TO należy prowadzić stabilizacyjną politykę pie-niężną i budżetową. Działanie państwa na rzecz zapobieżenia re-cesjom i (lub) skrócenia recesji przyczynia się do wzrostu dobro-bytu społeczeństwa.

14. 14 A OTO ARGUMENTACJA PRZECIWKO PROWADZENIU PRZEZ PAŃSTWO STABILIZACYJNEJ POLITYKI PIENIĘŻ-NEJ I BUDŻETOWEJ.

15. 15 Paradoksalnie, nieumiejętna polityka stabilizacyjna może DESTA-BILIZOWAĆ gospodarkę, powiększając amplitudę wahań cyklicz-nych, czyli odchylenia rzeczywistej wielkości produkcji, YE, od wielkości produkcji potencjalnej, YP. Przyczyną tych kłopotów są w szczególności OPÓŹNIE-NIA REAKCJI PAŃSTWA, co dotyczy m. in.: DOSTRZEŻENIA PROBLEMU (ang. RECOGNITION lag); DECYZJI (ang. DECISION lag); DZIAŁANIA (ang. ACTION lag).

16. 16 OPÓŹNIENIE DOSTRZEŻENIA PROBLEMU (ang. recogni-tion lag) Chodzi o zwłokę pomiędzy powstaniem makroekonomicznego szoku, a momentem, w którym politycy gospodarczy uznają, że potrzebne jest przeciwdziałanie. (Przyczyną jest np. niedoskona-łość systemu informacji statystycznej o gospodarce).

17. 17 OPÓŹNIENIE DECYZJI (ang. decision lag) – zwłoka pomiędzy momentem, w którym politycy uznają, że potrzebne jest przeciw-działanie, a momentem podjęcia decyzji o konkretnym sposobie przeciwdziałania.

18. 18 OPÓŹNIENIE DZIAŁANIA (ang. action lag) - zwłoka pomiędzy momentem podjęcia decyzji o konkretnym sposobie działania, a momentem podjęcia takiego działania. Zwłaszcza w przypadku polityki budżetowej z powodów instytucjonalnych (np. czasochłonne procedury parlamentarne) opóźnienie decyzji i opóźnienie działania są (w porównaniu z poli-tyką pieniężną) znaczne. Natomiast skutki polityki pieniężnej pojawiają się (w porównaniu ze skutkami polityki fiskalnej) ze stosunkowo więk-szym (np. aż sześciomiesięcznym) opóźnieniem.

19. 19 W dodatku ekonomiści nie są w stanie precyzyjnie przewidzieć stanu gospodarki za np. sześć miesięcy. W efekcie tzw. polityka stabilizacyjna może spowodować raczej wzmocnienie wahań cyklicznych, a nie ich osłabienie.

20. 20 Bez interwencji państwa powstała w momencie t1 luka PKB (zob. rysunek) samoczynnie zaniknęłaby po okresie t1t4. Rozpoczęta w momencie t2, czyli zbyt późno, restrykcyjna polityka stabilizacyjna co prawda przyśpiesza zamknięcie tej luki PKB, które następuje już w momencie t3, lecz „przy okazji” powstaje jeszcze większa luka PKB. Y (PKB) Hipotetyczna produkcja rzeczywista, Y, bez inter- wencji państwa Produkcja rzeczywista, Y, po in-terwencji państwa rozpoczętej w momencie t2 Produkcja potencjalna, Yp t1 t2 t3 t4 Czas

21. 21

22. 22 DRUGA DEBATA CZY POLITYKA PIENIĘŻNA (I – JAK SĄDZĄ NIEKTÓRZY – TAKŻE BUDŻETOWA!) POWINNA BYĆ PROWADZONA ZGODNIE ZE STAŁYMI REGUŁAMI, CZY UZNANIOWO (ang. discretion versus rules)?

23. 23 OTO ARGUMENTACJA ZA STAŁYMI REGUŁAMI PROWA-DZENIA PRZEZ PAŃSTWO POLITYKI PIENIĘŻNEJ.

24. 24 PO PIERWSZE, uznaniowa polityka pieniężna umożliwia naduży-cia władzy. Przykładem jest ZJAWISKO CYKLU POLITYCZNE-GO (ang. political business cycle).

25. Cykl polityczny Przed wyborami rządzący za pomocą ekspansywnej polityki pie-niężnej „nakręcają koniunkturę”, co zapewnia im poparcie zado-wolonych wyborców. Spowodowana tym inflacja pojawia się dopiero po wyborach. Ponieważ wyborcy mają krótką pamięć, przed następ-nymi wyborami można powtórzyć całą tę operację. 25

26. 26 Ogólnie, rozbieżność deklaracji władz banków centralnych i ich późniejszego rzeczywistego zachowania [czyli NIESPÓJNOŚĆ CZASOWA (ang. time inconsistency) polityki pieniężnej] zmniejsza wiarygodność antyinflacyjnej polityki władz, podnosi oczekiwania inflacyjne i - koniec końców - powoduje przyśpieszenie inflacji.

27. 27 PO DRUGIE, kiedy polityka pieniężna ma uznaniowy charakter, publicznie ujawniane są różnice opinii osób odpowiedzialnych za prowadzenie polityki pieniężnej. Zmniejsza to obliczalność tej poli-tyki. LUDZIE NIE WIEDZĄ, CZEGO MAJĄ SIĘ SPODZIE-WAĆ. Znowu, zmniejsza to wiarygodność antyinflacyjnej polityki władz, podnosi oczekiwania inflacyjne i - koniec końców – powo-duje przyśpieszenie inflacji.

28. 28 W takiej sytuacji stałe reguły polityki pieniężnej (np. ustawa, zgod-nie z którą, kiedy przewidywane rzeczywiste tempo inflacji prze-wyższa cel inflacyjny, stopa procentowa jest automatycznie podno-szona o ½ wyrażonej w procentach różnicy przewidywanego rzeczy-wistego tempa inflacji i celu inflacyjnego) mają same zalety. ZNIKA MOŻLIWOŚĆ NADUŻYWANIA WŁADZY, ZNI-KA KWESTIA NIEKOMPETENCJI, ROŚNIE WIARYGOD-NOŚĆ POLITYKI PIENIĘŻNEJ, MALEJĄ OCZEKIWANIA IN-FLACYJNE.

29. 29 A OTO ARGUMENTACJA PRZECIWNIKÓW STAŁYCH RE-GUŁ POLITYKI PIENIĘŻNEJ.

30. 30 PO PIERWSZE, argumenty zwolenników stałych reguł są prze-sadzone. Na przykład, zjawisko cyklu politycznego jest rzadkością. Aby zapobiec politycznemu cyklowi koniunkturalnemu, wystarczy niezależnośc banku centralnego i jawność stanowisk poszczegól-nych osób. W takiej sytuacji nadużywaniu władzy przez konkretne osoby odpowiedzialne za politykę pieniężną skutecznie zapobiega krytyka niezależnych obserwatorów tej polityki (np. autorytetów uniwersyteckich, dziennikarzy ekonomicznych, pracownikow sek-tora finansowego). W praktyce banki centralne dobrze sobie radzą w walce z inflacją, zapewniając niskie i stabilne tempo inflacji (np. Bank Anglii po 1997 r.).

31. 31 PO DRUGIE, zmieniająca się szybko sytuacja gospodarcza wyma-ga ELASTYCZNEJ reakcji wladz monetarnych. Nie istnieje odpo-wiednio „uniwersalna” reguła polityki pieniężnej; nie wszystko da się przewidzieć.

32. 32 PRZYKŁAD 1: REGUŁA TAYLORA REGUŁA TAYLORA (od nazwiska ekonomisty Johna Taylora, który zaproponował ją jako pierwszy) uzależnia docelowy poziom stopy procentowej od wielkości luki PKB i wielkości odchylenia rzeczywistego tempa inflacji od zakładanego przez bank centralny docelowego tempa inflacji. W szczególności przy ustalaniu pozio-mu stopy procentowej, r, banki centralne powinny stosować się do następującej reguły: r = 2% + π + ½•(y – y*)/y* + ½• (π – π*), gdzie: π to przeciętna stopa inflacji w ostatnim roku; π* to docelowa dla banku centralnego stopa inflacji; y to rzeczywista realna wielkość produkcji (realny PKB); y* to oszacowana potencjalna wielkość produkcji.

33. ZADANIE • Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*). • Co to jest: (y – y*)/y*? 33

34. ZADANIE • Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*). • Co to jest: (y – y*)/y*? • (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji, y, od potencjalnej wielkości produkcji, y*. • b) A co to jest: (π – π*)? 34

35. ZADANIE • Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*). • Co to jest: (y – y*)/y*? • (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. • b) A co to jest: (π – π*)? • (π - π*) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tempa inflacji, π, od docelowego dla banku centralnego tempa in-flacji, π*. • c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylo-ra. 35

36. ZADANIE • Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*). • Co to jest: (y – y*)/y*? • (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. • b) A co to jest: (π – π*)? • (π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tempa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji. • c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π ) w regule Taylo-ra. • Dzięki obecności „π” w sumie nazywanej regułą Taylora stopa pro-centowa jest wyższa od rzeczywistego tempa inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. • (ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora. 36

37. ZADANIE • Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*). • Co to jest: (y – y*)/y*? • (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. • b) A co to jest: (π – π*)? • (π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tem-pa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji. • c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylo-ra. • Dzięki obecności „π” w sumie będącej regułą Taylora stopa procen-towa jest tym wyższa, im wyższe jest rzeczywiste tempo inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. • (ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora. • Dzięki obecności „[(y–y*)/y*]” w sumie będącej regułą Taylora sto-pa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji, y, w górę (w dół) od potencjalnej wielkości produkcji, y*. Sprzyja to hamowaniu inflacji. • (iii) Trzeciego składnika (π–π*) w regule Taylora. 37

38. ZADANIE • Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*). • Co to jest: (y – y*)/y*? • (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. • b) A co to jest: (π – π*)? • (π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tem-pa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji. • c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylo-ra. • Dzięki obecności „π” w sumie będącej regułą Taylora stopa procen-towa jest tym wyższa, im wyższe jest rzeczywiste tempo inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. • (ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora. • Dzięki obecności „[(y–y*)/y*]” w sumie będącej regułą Taylora sto-pa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji w górę (w dół) od potencjalnej wielkości produkcji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. • (iii) Trzeciego składnika (π–π*) w regule Taylora. • Dzięki obecności „(π –π*)” w sumie będącej regułą Taylora stopa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie rzeczywistego tempa inflacji, π, w górę (w dół) od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji, π*. Sprzyja to hamowaniu infla-cji. 38

39. ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½• (π–π*). d) Podaj argumenty za i przeciw stosowaniu reguły Taylora. 39

40. ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π– π*). d) Podaj argumenty za i przeciw stosowaniu reguły Taylora. ARGUMENTY „ZA”: reguła Taylora gwarantuje „automatyczne” ustalenie stopy procentowej na poziomie, który – zgodnie z wiedzą ekonomiczną – zapewnia zahamowanie inflacji. Zarazem reguła Taylora wyklucza nadużycia władzy i eliminuje wpływ niekompe-tencji na politykę pieniężną. 40

41. ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π– π*). d) Podaj argumenty za i przeciw stosowaniu reguły Taylora. ARGUMENTY „ZA”: reguła Taylora gwarantuje „automatyczne” ustalenie stopy procentowej na poziomie, który – zgodnie z wiedzą ekonomiczną – zapewnia zahamowanie inflacji. Zarazem reguła Taylora wyklucza nadużycia władzy i eliminuje wpływ niekompe-tencji na politykę pieniężną. ARGUMENTY „PRZECIW”: ta reguła nie uwzględnia wszystkich możliwych okoliczności, które powinny mieć wpływ na poziom stopy procentowej ustalanej przez bank centralny. 41

42. ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½• (π–π*). e) Niektórzy ekonomiści uważają, że π i y w regule Taylora powinny być PROGNOZOWANYMI, nie RZECZYWISTYMI wielkościami inflacji i produkcji. (i) Wskaż zalety takiego rozwiązania. 42

43. ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½•(π–π*). e) Niektórzy ekonomiści uważają, że π i y w regule Taylora powinny być PROGNOZOWANYMI, nie RZECZYWISTYMI wielkościami in-flacji i produkcji. (i) Wskaż zalety takiego rozwiązania. ZALETY: Zwiększyłoby to szybkość reakcji władzy monetarnej na zmiany sy-tuacji w gospodarce. (ii) A jakie są jego wady? 43

44. ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½•(y–y*)/y*+½• (π–π*). e) Niektórzy ekonomiści uważają, że π i y w regule Taylora powinny być PROGNOZOWANYMI, nie RZECZYWISTYMI wielkościami in-flacji i produkcji. (i) Wskaż zalety takiego rozwiązania. ZALETY: Zwiększyłoby to szybkość reakcji władzy monetarnej na zmiany sy-tuacji w gospodarce. (ii) A jakie są jego wady? WADY: Prognozy bywają zawodne… 44

45. 45

46. 46 TRZECIA DEBATA CZY BUDŻET PAŃSTWA POWINIEN BYĆ ZRÓWNOWA-ŻONY?

47. 47 ARGUMENTY ZA RÓWNOWAGĄ BUDŻETU PAŃSTWA PO PIERWSZE, deficyt budżetowy powoduje powstanie DŁUGU PAŃSTWA i obciążenie jego spłatą przyszłych pokoleń podatników. Obniża to poziom ich życia.

48. 48 PO DRUGIE, deficyty budżetowe stanowią UJEMNE OSZCZĘD-NOŚCI publiczne, a zatem zmniejszają narodowe oszczędności (su-mę oszczędności prywatnych i publicznych). S + NT + Z = I+G+X, więc: S+(NT-G) = I + NX. A zatem, spadek oszczędności narodowych powoduje (CE-TERIS PARIBUS) wzrost realnych stóp procentowych i zmniejsze-nie się inwestycji. Względnie mniejszy zasób kapitału powoduje względny spadek produkcyjności pracy, względną obniżkę realnych płac i względne zmniejszenie się produkcji dóbr i usług.

49. 49 ARGUMENTY PRZECIWKO RÓWNOWADZE BUDŻETU PAŃ-STWA PO PIERWSZE, bywa, że deficyt budżetowy jest USPRAWIEDLI-WIONY. a) Na przykład, W CZASIE WOJNY rozsądnie jest finansować dodat-kowe wydatki państwa długiem. Inaczej, podatki musiałyby silnie wzrosnąć, co zakłóciłoby motywację tych, którzy podlegają opo-datkowaniu, powodując powstanie wielkich strat dobrobytu. W dodatku bardzo wysokie opodatkowanie pokoleń obec-nych podatników, którzy i tak zmuszeni są do ofiar, czyli do udziału w wojnie, byłoby niesprawiedliwe.

50. b) Podobnie, rozsądne jest dopuszczenie do deficytu budżetowego W CZASIE RECESJI. W czasie recesji dochody z podatków (bezpoś-rednich i pośrednich) automatycznie maleją. Rosną natomiast płat-ności transferowe, takie jak zasiłki dla bezrobotnych. Jeśli w trakcie recesji państwo próbowałoby zrównoważyć swój budżet, musiałoby podnieść podatki i zmniejszyć wydatki w okresie wysokiego bezrobocia. Taka polityka powodowałaby zmniej-szenie się zagregowanego popytu, a zatem przyczyniałaby się do wzrostu skali wahań gospodarczych. Kiedy jednak w gospodarce rozpoczyna się ożywienie, przychody z opodatkowania rosną, a maleją płatności transferowe. 50