Zalecenia dotyczące: 1. zdrowia seksualnego osób żyjących z HIV,

1. Zalecenia dotyczące: 1. zdrowia seksualnego osób żyjących z HIV, 2. włączenia profilaktyki transmisji HIV przez kontakty seksualne do opieki medycznej nad osobami seropozytywnymi. Zbigniew IzdebskiZakład Poradnictwa i Edukacji Seksualnej, Uniwersytet ZielonogórskiKatedra Biomedycznych Podstaw Rozwoju i Wychowania, Uniwersytet Warszawski Dorota Rogowska-Szadkowska Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego, Akademia Medyczna w Białymstoku

2. Definicja zdrowia seksualnego Zdrowie seksualne jest częścią zdrowia reprodukcyjnego Zdrowie reprodukcyjne – jest stanem fizycznego, psychicznego, społecznego dobrostanu we wszystkich sprawach związanych z systemem reprodukcji. Zdrowie reprodukcyjne oznacza, że ludzie są w stanie prowadzić satysfakcjonujące i bezpieczne życie seksualne, płodzić dzieci oraz w sposób swobodny decydować czy, kiedy i ile ich posiadać. Zdrowie seksualne – integracja biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego koniecznych do pozytywnego rozwoju osobowości, komunikacji i miłości. Definicja zdrowia reprodukcyjnego i zdrowia seksualnego według WHO

3. Deklaracja praw seksualnych – 2002r. Seksualność jest integralną częścią osobowości każdej istoty ludzkiej. Jej pełny rozwój zależy od zaspokojenia podstawowych ludzkich potrzeb, takich jak: • pragnienie obcowania, • intymności, • ekspresji uczuć, • czułości i miłości. Seksualność wynika zinterakcji zachodzących między jednostką a otaczająca ją strukturą społeczną. Pełen rozwój seksualności jest niezbędny do osiągnięcia dobrostanu w wymiarze indywidualnym, interpersonalnym oraz społecznym. Prawa seksualne należą do uniwersalnych praw człowieka, bazujących na niezbywalnej wolności, godności i równości wszystkich istot ludzkich, Ponieważ zdrowie jest fundamentalnym prawem człowieka, tak samo podstawowym prawem musi być jego zdrowie seksualne.

4. Prawa seksualne: • Prawo do wolności seksualnej. • Prawo do odrębności seksualnej, integralności oraz bezpieczeństwa seksualnego ciała. • Prawo do prywatności seksualnej. • Prawo do równości seksualnej. • Prawo do przyjemności seksualnej. • Prawo do emocjonalnego wyrażania seksualności. • Prawo do swobodnych kontaktów seksualnych. • Prawo do podejmowania wolnych i odpowiedzialnych decyzji dotyczących posiadania potomstwa. • Prawo do informacji seksualnej opartej na badaniach naukowych. • Prawo do wyczerpującej edukacji seksualnej. • Prawo do seksualnej opieki zdrowotnej.

5. Osoby żyjące z HIV w erze HAART • Żyją znacznie dłużej i lepiej, niż w erze przed-HAART, więc także • prowadzą życie seksualne. • Powinny zatem wiedzieć o potrzebie chronienia samych siebie przed; • koinfekcjami, • postępem choroby, • superifekcjami. • Powinni zaakceptować odpowiedzialność za nieprzekazywanie zakażenia innym. • Ważne jest także docieranie do populacji ogólnej, pozwalające na rozwój odpowiedzialności - osobistej i zbiorowej. Auerbach JD. Principles of positive prevention. J AIDS 2004;37(Suppl 2):122-5.

7. Zalecenia dla badań przesiewowych osób zakażonych HIV w kierunku ryzyka transmisji • Pacjenci zakażeni HIV powinni być badani w kierunku zachowań związanych z transmisją HIV w sposób prosty i nieoceniający – podczas pierwszej i następnych wizyt, min. 1 x w roku. • Podczas pierwszej i następnych wizyt – pytania o objawy STI, • Podczas pierwszej wizyty – badania przesiewowe w kierunku kiły, rzęsistkowicy (kobiety), zakażeń Chlamydiami (kobiety czynne seksualnie > 25 rż., także mężczyźni), rzeżączki – zależnie od częstości występowania poszczególnych chorób w lokalnej społeczności. • Badania przesiewowe w kierunki STI powinny być powtarzane okresowo, przynajmniej 1 x w roku u pacjentów aktywnych seksualnie, częściej u osób wykazujących duże ryzyko zakażenia STI. • Kobiety w wieku reprodukcyjnym powinny być pytane o możliwość bycia w ciąży, plany dotyczące posiadania dzieci lub aktywność seksualną bez właściwej antykoncepcji. • Kliniki lub gabinety, w których pacjenci otrzymują opiekę medyczną powinny być przystosowane do wspierania i wzmacniania profilaktyki HIV. • Przy każdej wizycie pacjenta lub okresowo (ale przynajmniej 2 x w roku) powinny być dostarczane pacjentowi – w sposób dostosowany do jego potrzeb i okoliczności – informacje o profilaktyce HIV: konieczność bezpiecznych zachowań dla chronienia siebie i partnerów seksualnych, niezależnie od szacowanego ryzyka. • Pacjenci powinni otrzymywać właściwe, precyzyjne informacje o czynnikach wpływających na przenoszenie HIV i sposobach zmniejszania tego ryzyka, z podkreśleniem metod najbardziej skutecznych (np. abstynencja seksualna; stałe i właściwe używanie prezerwatyw; seks tylko z partnerem o tym samym statusie serologicznym – dyskusyjne – aut.).

8. Powinny być identyfikowane i poprawiane błędne przekonania pacjenta dotyczące przenoszenia HIV i sposobów zmniejszania ryzyka zakażenia, winny być przekazywane informacje na przykład takie, jak: • ryzyko zakażenia po jednym kontakcie seksualnym zależy od czynników behawioralnych, biologicznych i od własności wirusa, • HAART nie eliminuje ryzyka przeniesienia zakażenia na innych, • profilaktyka poekspozycyjna ma nie do końca znaną skuteczność w zapobieganiu zakażenia partnera. • Interwencje profilaktyczne powinny być kierowane do pacjentów o najwyższym ryzykiem przenoszenia HIV. • Po przekazaniu wstępnych informacji o profilaktyce wskazane są kolejne dłuższe i bardziej intensywne interwencje, jeśli jest to wykonalne. • Pacjenci zakażeni HIV powinni być kierowani do właściwych placówek, jeśli niemożliwe jest zajmowanie się transmisją HIV podczas wizyt klinicznych.

9. WHO Europa – 2006 • zasady opieki nad zdrowiem seksualnym i reprodukcyjnym osób żyjących z HIV, • zdrowie seksualne osób żyjących z HIV, • antykoncepcja, • bezpieczna aborcja, • reprodukcja naturalna lub wspomagania medycznie, • rak szyjki macicy.

10. Zdrowie seksualne osób żyjących z HIV • Wywiad dotyczący zdrowia seksualnego • Wstęp: Ponieważ seks jest ważną częścią zdrowia ogólnego dlatego wszystkim zadajemy pytania o: • - orientację seksualną, • - rodzaje praktyk seksualnych, • - ochronę siebie i partnerki (partnera) przed HIV/STI, • - antykoncepcję, i in. • Seksualne well-being • - dysfunkcje seksualne u kobiet, • - dysfunkcje seksualne u mężczyzn, • - interakcje między zaburzeniami wzwodu a lekami antyretrowirusowymi, • - choroby przenoszone drogą płciową, i in.

11. WYWIAD – pacjent żyjący z HIV • Ocena roli seksu w życiu pacjenta – przed i po HIV. • Zachowania seksualne: • - posiadanie stałego partnera/partnerki seksualnej: • związek formalny/nieformalny, • od jak dawna, • posiadanie dzieci lub chęć ich posiadania i inne • - częstość kontaktów seksualnych w ciągu jednego tygodnia, • - opinia na temat bezpieczniejszego seksu, • - częstość bezpieczniejszych kontaktów seksualnych, • - stosowanie (lub nie) antykoncepcji, • - liczba partnerów seksualnych w przeszłości, • - liczba partnerów w ciągu ostatniego roku, • Styl radzenia sobie ze stresem. • Szacowany poziom poszukiwania wrażeń (potrzeby stymulacji).

12. WYWIAD dotyczący zdrowia seksualnego • Niezbędne jest stworzenie w gabinecie atmosfery sprzyjającej otwarciu się pacjenta: • wyłączenie telefonu/komórki, • zamknięcie drzwi, • uniemożliwienie innym przeszkadzania w trakcie rozmowy, • skoncentrowanie się wyłącznie na tym, co mówi pacjent.

13. WYWIAD dotyczący zdrowia seksualnego • Wskazane danie pacjentowi czasu na znalezienie właściwych słów do wyrażenia uczuć, emocji, obaw. • Empatia wobec pacjenta. • Stosowanie pytań otwartych • - np. zamiast pytania czy Pan korzysta z darkroo’mów pytania – jak spędził Pan ostatnią noc, w jakich miejscach i z kim się Pan bawił ?).

14. WYWIAD dotyczący zdrowia seksualnego • Wskazane jest potwierdzenie, że i pacjent i lekarz rozumieją się nawzajem: • podsumowanie tego, co zdaniem lekarza mówi pacjent, • proponowanie wyjaśnienia tego, co zdaniem lekarza mówi pacjent i co ma na myśli. • Wskazane zadanie pytania „czy chciałaby Pani/Pan powiedzieć coś jeszcze, o co nie zapytano lub o coś zapytać?” • Nigdy nie powinno się oceniać pacjenta. • Nie powinno się żartować, nawet jeżeli sam pacjent stara się żartować na temat swojego życia seksualnego – najprawdopodobniej w ten sposób próbuje rozładować napięcie.

15. WYWIAD dotyczący zdrowia seksualnego • Jeśli podjęcie rozmowy o seksualności pacjenta jest dla lekarza z różnych przyczyn trudne, wówczas wskazane jest skierowanie go do osoby, która zajmuje się tą stroną zdrowia człowieka i skonsultowanie z nią sytuacji. • Wskazane jest prowadzenie notatek. • Wywiad powinien mieć charakter zaplanowanej strategii. • Rozmowa o życiu seksualnym pacjenta powinna być powtarzana: • krótko po poznaniu wyniku (+) pacjent może deklarować abstynencję seksualną, ale wraz z upływem czasu często zmienia zdanie, • rozpad dotychczasowego związku może spowodować zmianę dotychczasowych zachowań, etc., • częstotliwość rozmów o bezpieczniejszym seksie zależy od stylu życia seksualnego pacjenta.

16. Pacjent dowiadując się o swoim zakażeniu HIV na ogół nie ma podstawowych informacji dotyczących HIV/AIDS. • Pozytywny stosunek pacjenta do lekarza, ale także lekarza do pacjenta, odgrywa istotną rolę w procesie leczenia osoby chorej przewlekle. • Edukacja seksuologiczna pacjenta jest częścią opieki nad pacjentem żyjącym z HIV, sprawowanej przez jego lekarza (i ew. współpracujących z nim innych pracowników służby zdrowia).

17. Edukacja pacjenta dotycząca bezpieczniejszego seksu. • Osoba żyjąca z HIV powinna znać: • drogi zakażenia HIV, • rodzaje aktywności seksualnej wiążące się z ryzykiem przeniesienia HIV na partnerkę/partnera seksualnego, • sposoby zmniejszania ryzyka zakażenia HIV w kontaktach seksualnych, • zasady etycznej i prawnej odpowiedzialności za bezpieczeństwo swoje i partnerki/partnera seksualnego – w tym konieczność poinformowania o statusie serologicznym, • możliwość nadkażenia, etc.

18. Edukacja pacjenta • Wyjaśnienie zagadnień dotyczących leczenia antyretrowirusowego: • wielu pacjentów boi się rozpoczęcia terapii z obawy o wystąpienie lipodystrofii, która może zmniejszyć atrakcyjność, • wśród pacjentów – głównie mężczyzn – krążą opinie o korzystnym wpływie niektórych leków ARV na potencję, a o niekorzystnym wpływie innych, etc. • Sprostowanie mitów dotyczących seksu, krążących w Polsce: • częsty pogląd, iż prezerwatywy przepuszczają nie tylko HIV, ale i plemniki, • poczucie, iż „niewykrywalna wiremia” oznacza brak zakaźności w kontaktach seksualnych, • przekonanie, że zakażenie HIV uniemożliwia realizację potrzeb seksualnych, • spotykany jest też pogląd, iż HIV nie powoduje AIDS.

19. Znaczenie podejmowania rozmów o seksualności osób żyjących z HIV: • Pozwalają zmniejszyć negatywne skutki psychologiczne zakażenia HIV, • Poprawiają jakość życia osób żyjących z HIV, • Wpływają na bardziej świadome podejmowanie decyzji prokreacyjnych, • Przyczyniają się do zmniejszenia liczby nowych zakażeń. • Lekarz leczący pacjenta żyjącego z HIV powinien modyfikować styl życia pacjenta: • jego nawyki żywieniowe i aktywność fizyczną – celu zapobiegania ewentualnym • późnym działaniom ubocznym leczenia antyterowirusowego, • a także styl życia seksualnego – by umożliwić bezpieczniejsze zachowania. • Lekarz leczący pacjenta żyjącego z HIV powinien modyfikować jego styl życia: • nawyki żywieniowe i aktywność fizyczną – w celu zapobiegania ewentualnym • późnym działaniom ubocznym leczenia antyterowirusowego, • a także styl życia seksualnego – by umożliwić bezpieczniejsze zachowania.

20. Problemy do dyskusji: • Co może ułatwić lekarzowi podejmowanie rozmów o seksualności • pacjenta ? • Dlaczego rozmowy o seksualności człowieka są potrzebne i wpływają • na poprawę jakości życia naszych pacjentów ?