Bölüm 23 Faiz Oranı ve Parasal Aktarım (M onetary T ransmission )

1. Bölüm 23Faiz Oranı ve Parasal Aktarım (Monetary Transmission) David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005 PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

2. Bu bölümde • MB’nin görevleri • Merkez Bankası (MB) para arzını nasıl değiştirir? • Para piyasası nasıl dengeye gelir? • Para politikası reel sektörü nasıl, hangi yollarla etkiler? • Faiz oranları tüketim ve yatırım talebini nasıl etkiler?

3. Merkez Bankası • Ülkede ticari bankaların bankası olarak görev yapar • Faiz oranlarını belirler. • İngiltere’de merkez bankasının iki asli işlevi vardır: • Banknot ve madeni para basımı • Bankacılık sistemi ve hükümetin bankası rolü

4. Para Arzı Bir ekonomide dolaşımda olan para miktarına denir… • Kağıt para sistemi artık günümüzde tüm ülkelerde uygulanmaktadır. Dolayısıyla para arzının nasıl ölçüleceği • paranın değişim aracı olmak • değer biriktirme aracı olmak fonksiyonları çerçevesinde belirlenir.

5. Merkez Bankası ve Para Arzı • Merkez Bankası piyasadaki para arzını, para çarpanını ya da para tabanını değiştiren 3 farklı yöntem kullanarak belirler: • Munzam Karşılık oranını (Reserve requirements) değiştirerek • Yatırılan mevduata karşılık bankaların kasasında ne oranda karşılık tutacağını belirleyerek para arzını arttırır ya da azaltır; para çarpanını etkiler • Reeskonto Oranı’nı (Discount rate) değiştirerek • Merkez bankasının ticari bankalara borç verirken kullandığı faiz oranı. • MB, bu oranı piyasadaki faiz oranlarının üzerinde belirleyerek bankaların gereğinden düşük rezerv tutmalarını engeller. Bu oranın artması, para çarpanını düşürür ve piyasadaki para arzı düşer. • Açık Piyasa İşlemleri (Open market operations) ile • MB, piyasaya finansal kağıtlar sürerek ya da piyasadan çekerek para arzını değiştirebilir. Para tabanını etkiler.

6. Para Arzının Belirleyicilerl:Parasal Taban (monetary base) ve Para Çarpanı (money multiplier) • Para Tabanı • Piyasada dolaşan banknot ve bozuk para ile bankacılık sistemi tarafından tutulan rezerv para miktarı • Para Çarpanı • Parasal tabandaki 1 TL’lik artışın para arzında sebep olduğu artış miktarını ölçer. Para Çarpanı= 1/rezerv oranı Para Arzı=çarpan*parasal taban

7. Para Stoku Tanımları • M1 (Dar anlamda) Para Tanımı • Dolaşımdaki para+Vadesiz ticari ve tasarruf mevduatları+Merkez Bankası’ndaki mevduat • M2 Para Tanımı: • M1+Vadeli ticari ve tasarruf mevduatları (resmi mevduatlar hariç) • M2Y Para Tanımı: • M2+Döviz hesapları • M3 Para Tanımı • M2Y+ Resmi Mevduatlar

8. İngiltere Merkez Bankasının diğer görevleri • En son kredi mercii: (Lender of last resort) • MB, bir finansal panik ortamında bankalara ve diğer finansal kurumlara borç verebilecek son kurumdur. • Para basma yetkilerinden dolayı MB’ler hiç batmaz. • Hükümetin bankasıdır. • MB, hükümetin bütçe açığı durumunda ödemelerini sıkıntıya düşmeden yapabilmesi için borç vermeye hazırdır. • Enflasyonu kontrol amacıyla para politikası uygular.

9. TCMB’nin görevleri • TCMB’nin birincil görevi fiyat istikrarını sağlamak ve korumaktır. Bu amaçla TCMB; • Para politikasını ve para politikası araçlarını belirler. • Hükümetin büyüme ve işsizlik üzerine uyguladığı politikalara destek olur. • Kaynak: www.tcmb.gov.tr

10. Para Talebi • Elde para tutmanın fırsat maliyeti (opportunity cost of holding money) parayı bonoda tutmamakla kaybedilen nominal faiz geliridir. • İnsanlar parayı ellerinde, ancak ve ancak, fırsat maliyetinden daha fazla bir yarar sağlayacaksa tutarlar.

11. Elde para neden tutulur? • İşlem Amaçlı (Transaction) • Ödemeler ve alacaklar çoğu zaman eşzamanlı değildir: • Bu sebepten dolayı önceden belli ödemelerin yapılabilmesi için belli bir nakite itiyaç vardır. • Tutulan nakit miktarı gelire ve ödeme planına bağlı olarak değişir. • Önlem (ihtiyat) Amaçlı (Precautionary) • Belirsizlikten ötürü: • İnsanlar öngöremedikleri durumlara hazırlıklı olabilmek amacıyla belli miktarda nakit tutarlar. • Nominal faiz oranına bağlı olarak miktar değişir.

12. Elde para neden tutulur? (2) • Varlık (Asset) olarak • İnsanlar riskten hoşlanmazlar • yatırım portföylerinde düşük riskli bir varlık olarak bir miktar para tutmak isteyebilirler • Paranın fırsat maliyeti olan nominal faiz oranına bağlı olarak değişir • Spekülatif (Speculative) Amaçlı • Ortaya çıkabilecek spekülatif kazançları elde edebilmek için insanlar bir miktar nakit tutmak isteyebilriler. • örneğin bono fiyatlarının düşebileceği beklentisi, ya da faiz oranının artacağı beklentisiyle insanlar ellerinde nakit bulundurmak isterler.

13. Para talebi: Özet • Paraya olan talep reel (gerçek) para miktarınadır. • Enflasyonun olmadığı bir ortamda reel ve nominal para talebi aynıdır. • Reel para talebi: M/P=f (Y/P, r, P, re) • Gerçek (reel) gelire (+) • nominal faiz oranına (-) • Fiyat düzeyine (enflasyon) (+) • Ve gelecekte faizlerin alacağı yöne ilişkin beklentilere bağlıdır. (+)

14. Diğer etkenler sabitken (ceteris paribus), reel paraya olan talep, paranın fırsat maliyeti olan nominal faiz ile ters orantılıdır. r0 LL L0 Para arzı L0 iken para piyasası r0 faiz oranında dengeye gelir. Para Piyasası Dengesi Faiz oranı LL doğrusunun konumu gerçek gelir düzeyi, fiyat düzeyi, ve beklenen faiz oranına bağlıdır.Gerçek gelir arttığında, reel para talebi artacak, LL üste kayacaktır. Tutulan Reel para miktarı

15. Eğer faiz oranı piyasada oluşan orandan düşükse, diyelim r1 Faiz oranı – bu faiz oranında AB kadar para talebi fazlası vardır. r0 r1 A B LL L0 Tutulan gerçek para miktarı Para piyasası nasıl dengeye gelir? Paraya olan talep fazlası, bonoya olan talep eksikliğinin sonucudur. Dolayısıyla, tahvil fiyatları düşerken, faizler yükselmeye başlar Dengeye gelene kadar faiz oranı yükselir.

16. Para piyasası dengesini etkileyen faktörler • Para arzı ya da para talebinde ortaya çıkacak değişiklikler piyasa denge noktasını değiştirir • Para arzının düşmesi: MB, para arzını düşürdüğünde, fiyatlar sabitken, reel para arzı düşeceğinden, L0 sola kayar. Yeni dengede faiz oranı daha yüksektir. • Gerçek gelirin artışı: Gerçek gelirdeki artış, her faiz oranında elde tutulmak istenen para miktarını arttırır. LL, reel para talep doğrusu LL’ olarak sağa kayar.

17. Aktarım Mekanizması • MB faiz oranlarını belirler, ancak faiz oranı reel ekonomiye nasıl etki eder? • Aktarım mekanizması, para politikasını çıktı ve istihdama bağlayan kanala verilen isimdir. • Kapalı bir ekonomide, para politikası faiz oranının tüketim ve yatırım talebi üzerindeki etkisi ile çalışır. • Örneğin, çıktıyı arttırmak isteyen MB, faizleri düşürerek tüketicilerin harcamalarını artırmalarını, firmaların da daha ucuz kredi bulmalarını, daha fazla yatırım yapmalarını ve daha çok üretmelerini sağlayabilir.

18. Yatırım Talebi • Yatırım, firmaların mal ve hizmet üretiminde bulunmak için yeni kapasite yaratırken yaptıkları harcamalardır. • Yatırım harcamaları: • Sabit sermaye (fixed capital) • Ulaştırma teçhizatı • Makina ve diğer teçhizat • Çalışma yerleri • Diğer binalar... • İşletme sermayesi (working capital) • stoklar (inventories) • Özel ve kamu sektörü tarafından yapılır.

19. Sabit Sermaye Yatırım Talebi • Yatırım talebini etkileyen faktörler: • Reel faiz oranı • Yatırım için kullanılacak fonların fırsat maliyeti • Beklenen kâr oranı • Bir projenin hayata geçirilmesinin koşulu, yatırımdan beklenen kârın, yatırımın fırsat maliyetini aşmasıdır. • Dolayısıyla yüksek faiz oranlarında yatırım projelerinin sayısı düşer.

20. Yatırım talebi doğrusu,ceteris paribus, faizle yatırım talebi arasında ters ilişki olduğunu gösterir. Faiz oranı   r0 Sermaye malları fiyatlarındaki ve beklenen kârlardaki değişiklikler, her faiz oranında, doğruyu sağa ya da sola kaydırır. Örneğin, sermaye malları fiyatının düşmesi her faiz oranında yatırım talebini arttıracağından I, I’a kayar. I I’ I1 I0 Yatırım talebi Yatırım Talebi Doğrusu