Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

Naar een leeftijdsbewust personeelsbeleid!? Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

Europese en Vlaams-Belgische context Demografische evolutie in Vlaanderen • Vergrijzing is een feit: • 65 jaar of ouder: van 14% in 1990 naar 20% in 2010 (De baby-boomgeneratie pensioen gerechtigd) • jonger dan 20 jaar: van 25% in 1990 naar 20% in 2010 • => bevolkingspiramide: de top zwelt, de basis versmalt • => actieve bevolking neemt af Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

Europese en Vlaams-Belgische context Huidige situatie op de arbeidsmarkt • Samengebalde loopbaan: Dit is Belgisch! • Mensen studeren langer en stappen vroeger uit • Activiteitsgraad wijkt duidelijk af van Europees gemiddelde: • vanaf 50 jaar: 40,9% in België - 51,3% in Europa • van 15 tot 24 jaar: 34,4% in België - 37,2% in Europa • van 25 tot 49 jaar: 84% in België - 80% in Europa • EU-top van Stockholm - beleidsdoelstelling: • werkgelegenheidsgraad van 50% tussen 55 en 64 jaar tegen 2010 • Momenteel in België 1 op 4 actief in deze leeftijdsgroep Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

Europese en Vlaams-Belgische context Verwachte situatie op de arbeidsmarkt • Naar een structureel tekort op de arbeidsmarkt? • Dalende trend van de doorstromingscoëfficiënt (bron APS): • = verhouding tussen verwachte instroom en uitstroom • daalde van 115 in 1991 naar 100 in 2003 • Omkering bij normale socio-economische conjunctuur verwacht rond 2007 • Vanaf 2007 domineren Dotcomgeneratie (1984-2002) en generatie X (1965-1983) de arbeidsmarkt: • volgens onderzoek meer gericht op intrinsieke dan extrinsieke waarden (uitdagende job, loopbaanperspectieven, ontwikkelmogelijkheden) Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

Europese en Vlaams-Belgische context Verwachte situatie op de arbeidsmarkt • Naar een structureel tekort op de arbeidsmarkt? • Prognose: • in 2010 probleem voor vervanging van 1/4e van de uitstromers • Vooral tekorten in knelpuntberoepen • Werkgeversimago wordt cruciaal • Mogelijke compenserende factoren: • Binnen 2 jaar vrij verkeer van personen van en naar nieuwe EU-lidstaten: positief saldo!? • Betere benutting van arbeidsreserves dan nu: allochtonen, gehandicapten, herintreders, oudere werklozen, potentiële uittreders Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

Europese en Vlaams-Belgische context Maatschappelijke probleemstelling • Prognose: overheidsfinanciën steeds meer bezwaard door daling van inkomsten uit werk en stijging van uitgaven in sociale zekerheid • inkomstenzijde: omkering van de afhankelijkheidsgraad (bevolking jonger dan 20 en ouder dan 65 tegenover mogelijk actieve bevolking 20-65) • uitgavenzijde: pensioenleeftijd en pensioenregeling uitgewerkt toen gemiddelde leeftijd van arbeiders lager dan 65 Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

De Vlaamse overheid Personeelsontwikkelingen bij MVG en WI’s • De leeftijdspiramide • MVG heeft een omgekeerde leeftijdspiramide (31/12/2003): • 50,5% is minstens 45 jaar (50% voor België verwacht tegen 2010) • 35% is minstens 50 jaar (koplopers: LIN - 40,66% / OND - 32,59% / EWBL - 31,46%) • Verwachting op basis van personeelseffectieven eind 2003: • Uitstroom baby boomers (door bereiken leeftijd van 60 jaar) trekt aan in periode 2005-2012 (algemeen, maar vooral LIN - OND) • 60 jaar in 2010: 41,16% van huidige D’s - 40,52% van C’s - 31,20% van A’s Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

De Vlaamse overheid Personeelsontwikkelingen bij MVG en WI’s De leeftijdspiramide Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

De Vlaamse overheid Personeelsontwikkelingen bij MVG en WI’s • Tendensen bij instroom en uitstroom • 0pleidingsniveau van nieuwe personeelsleden stijgt: • 71% wervingen in niveaus A & B en 29% in niveaus C & D in 2003 • Nuance: niet voor alle contractuele wervingen C & D reeds centrale gegevens beschikbaar • Hoe dan ook: zelfde tendens tot upgrading van functies in voorgelegde en goedgekeurde PPP’s Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

De Vlaamse overheid Personeelsontwikkelingen bij MVG en WI’s • Tendensen bij instroom en uitstroom • Ambtenaren stappen vroeger uit dan voordien, maar toch later dan in de privé-sector: • Vervroegd rustpensioen mogelijk vanaf 60 jaar • Van deze mogelijkheid wordt veel gebruik gemaakt • => Werkhypothese: verschil met privé is voornamelijk te wijten aan bestaande regelgeving in de overheid Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

De Vlaamse overheid Mogelijke probleemstelling 1 • De leeftijdspiramide van de Vlaamse Overheid • Reden van omgekeerde leeftijdspiramide MVG & WI’s: algemene wervingsstop door federale overheid in late 20e eeuw • Bij systematische vervanging door jonge krachten: basis van piramide groeit sterk • Dit effect kan verminderd door bewust werven in verschillende leeftijdsgroepen, maar is wettelijk niet toegestaan • Vragen: • Is er een probleem? Situatie in VOI’s? Interne mobiliteit in Vlaamse overheid? • Is leeftijdspiramide met brede basis probleem? Drastische verjonging…endogene groei van loonkost... Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

De Vlaamse overheid Mogelijke probleemstelling 2 • Kostenbeheersing van het personeelsbudget • Versnelde uitstroom heeft op korte termijn gunstig effect op personeelsbudget • Valkuil van korte termijn denken: uitgestelde personeelskosten • endogene groei van loonkost in ‘jonge’ organisatie hoger • functies van uitstromers systematisch upgraden • systematisch toekennen van startanciënniteit aan bepaalde personeelscategorieën • Vraag: Is deze valkuil reëel? Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

De Vlaamse overheid Mogelijke probleemstelling 3 • Personeel aantrekken op een krappere arbeidsmarkt • Krapte en instroom van generatie met andere waarden mogelijk vanaf 2007 • Versnellende uitstroom bij MVG en WI’s vanaf 2005, bijkomende versnelling vanaf 2010 • Vragen: • Is er een probleem? Groei en snoei in Vlaamse overheid? Effect van Europese integratie? • Indien probleem, is Vlaamse overheid een aantrekkelijke werkgever? Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

De Vlaamse overheid Mogelijke probleemstelling 4 • Nood aan kennisoverdracht bij (massale) uitstroom • Ervarings- en kennisverlies door versnellende uitstroom van oudere werknemers: vaktechnische expertise & leidinggevende ervaring • Nuancering: geldt voornamelijk voor functies waar: • ervaring doorslaggevend is voor kennisopbouw • unieke of organisatiespecifieke kennis aanwezig is • Vragen: Wanneer is er een probleem? Is er geen middengroep (naar leeftijd) met voldoende ervaring? Kennis en ervaring als belemmering voor vernieuwing? Veroudering van kennis? Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

De Vlaamse overheid Mogelijke probleemstelling 5 • Belastende beroepen • Fysiek en mentaal belastende beroepen • vb. schoonmaakpersoneel, opvoeders, continudiensten… • Vraag van vakverenigingen voor compenserende maatregelen • Tanende motivatie en/of belasting van oudere werknemers • Mogelijk alternatief: bewust en proactief investeren in bredere inzetbaarheid van deze personeelsgroepen in vroeger stadium van de loopbaan • Vragen: Is deze problematiek herkenbaar? Zijn er andere doelgroepen? Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

De Vlaamse overheid Mogelijke probleemstelling 6 • Toekomstige doorstroming naar leidinggevende functies • Dotcommers en generatie X voelen zich minder geroepen om verantwoordelijkheden op te nemen • Sociale vaardigheden? Opgegroeid voor TV en PC, minder ervaring opgedaan in verenigingsleven • => Werkhypothese: Veel intensievere investering in talentontwikkeling nodig • Vragen: Is er een probleem? Huidige middenkader jong? Beperkte doorstromingsmogelijkheden? Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

De Vlaamse overheid Andere meer relevante probleemstellingen? • Benoem ze. Speel door. • Wij kunnen helpen om verder te verkennen. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

De Vlaamse overheid Mogelijke oplossingsrichtingen • Een benadering van personeelsbeleid die oog heeft voor alle leeftijdsgroepen en levensfasen • Doel: • kwalitatief en gemotiveerd personeel aantrekken (ook in tijden van krappe arbeidsmarkt) • individuele personeelsleden motiveren en inzetbaar houden gedurende de gehele loopbaan (proactieve aanpak) • personeel motiveren om lang actief te blijven (na 60 jaar) Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

De Vlaamse overheid Mogelijke oplossingsrichtingen • 3 sporen te bewandelen om deze doelen te bereiken: • combinatiebeleid: activiteiten en levenssferen van de werknemers harmonieus op elkaar afgestemd met aandacht voor organisatiebelang • loopbaanbeleid: flexibiliteit in loopbanen - reële loopbaanperspectieven • beleid voor inzetbaarheid: gediversifieerd beleid voor personeels- en loopbaanontwikkeling Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

Leeftijdsbewust personeelsbeleid Beleidsvoorbereidende opdracht van APO • Beleidsbrief minister Ambtenarenzaken 2004: • Voorbereiden van beleidsadvies en ondersteunen van initiatieven tot bevordering van een leeftijdsbewust personeelsbeleid: • omgevingsanalyse Vlaamse overheid • opvolgen van pilootprojecten (vb. mentorship - belastende beroepen) • uitwerking van vraaggestuurd ondersteuningsaanbod in functie van bepaalde pilootprojecten • voorstel van beleidsmaatregelen op basis van omgevingsanalyse en ervaringen met pilootprojecten Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

Leeftijdsbewust personeelsbeleid Beleidsvoorbereidende opdracht van APO Sectoraal akkoord 2003 - 2004: “Op weg naar een ‘leeftijdsbewust’ personeelsbeleid: De Vlaamse overheid en de vertegenwoordigers van haar personeel vinden het belangrijk een aantal problematieken (einde loopbaan, belastende beroepen…) te clusteren en naar een structurele oplossing te zoeken. Rond het thema ‘leeftijdsbewust personeelsbeleid’ zal inde schoot van het sectorcomité XVIII een werkgroep worden opgezet. Deze werkgroep zal een consensusnota voorleggen met het oog op voor te stellen maatregelen in het kader van het volgende sectoraal akkoord.” Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

Leeftijdsbewust personeelsbeleid Voorgestelde aanpak beleidsvoorbereiding • Betrekken van decentrale P&O-professionals • Bevraging van leidende ambtenaren: Welke zijn hun noden en bezorgdheden? Personeelsgegevens opvragen? • Bevraging van vakverenigingen: Welke zijn hun verwachtingen? • Actief ondersteunen van werkgroep sectorcomité XVIII • Beleidsvoorstellen aftoetsen met uitgebreide PIWP Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

Leeftijdsbewust personeelsbeleid Mogelijkheden tot samenwerking decentraal-centraal • Informatie uitwisselen over beleids- en managementagenda • Ervaringen met huidige decentrale initiatieven meenemen in beleidsvoorbereiding • Overleg over en aftoetsing van beleidsvoorstellen • Ondersteunen van ervarings- en kennisdeling rond dit thema • Rotatie rond dit thema? Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling vorming

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap