„JESTEM” Program profilaktyczno-edukacyjny dla młodzieży Grażyna Poraj, Magdalena Poraj

1. „JESTEM” Program profilaktyczno-edukacyjny dla młodzieży Grażyna Poraj, Magdalena Poraj Instytut Psychologii Uniwersytet Łódzki ŁÓDŹ 2005

2. Poczucie własnej wartości odgrywa w życiu każdego człowieka szczególną rolę. Determinuje wiele zachowań, styl funkcjonowania w relacjach z innymi, decyduje o samopoczuciu i stopniu akceptacji siebie. Gdy jest właściwe, otwiera człowiekowi perspektywę rozwoju i, w efekcie, pozwala na satysfakcjonujące życie. Kiedy jest zbyt niskie, może przyczyniać się do powstawania różnorodnych zaburzeń, konfliktów z innymi ludźmi, uwalniania negatywnych emocji, poczucia winy czy osamotnienia. To prosta droga do wszelkich uzależnień. • Celem programu profilaktyczno-edukacyjnego JESTEM jest uporządkowanie wiedzy o sobie. Uczestnicy mają okazję do pogłębiania świadomości wizerunku własnej osoby w oczach swoich oraz innych osób. Program daje im szansę na odszukanie w sobie jak najwięcej pozytywnych cech i mocnych stron. Pozwala na utrwalanie pozytywnego obrazu siebie, a jednocześnie pomaga w rozwijaniu umiejętności wykorzystywania mocnych stron do realizacji różnorodnych celów. Wiara w siebie daje poczucie bezpieczeństwa, wzmacnia wewnętrznie, pozwala na niezależność i czyni ludzi odpornymi na złe wpływy z zewnątrz. • Program adresowany jest do młodzieży szkolnej. Może być pomocny w pracy wychowawczej i profilaktycznej pedagogów, którzy cieszą się zaufaniem uczniów.

3. Ćwiczenie 1 • „Wszyscy Ci, którzy…” • (Zabawa integracyjna, źródło: J. Rojewska, Grupa bawi się i pracuje. Część II., Wałbrzych, 2000: Oficyna Wydawnicza UZUS) • Celem ćwiczenia jest integracja uczestników zajęć i zbudowanie klimatu współpracy w grupie. • Materiały: krzesła – o jedno mniej niż uczestników. • Przebieg ćwiczenia: Wszyscy siedzą w kręgu, a jedna osoba (np. ochotnik) stoi w środku, ponieważ nie ma swojego krzesła (wcześniej odejmujemy jedno krzesło). Prowadzący podaje komendę, na którą niektóre osoby muszą wstać i szybko zamienić się miejscami. Np. „A teraz zamieniają się miejscami wszyscy ci, którzy mają niebieskie oczy”. Na tę komendę wstają i biegną do innych krzeseł wszystkie osoby, które mają niebieskie oczy. Osoba podająca komendę stara się znaleźć krzesło dla siebie. Osoba, której nie uda się usiąść na krześle, pozostaje w środku kręgu i podaje kolejną komendę. Osoby zamieniają się miejscami itd.

4. Ćwiczenie 2 • Zabawa integracyjna: BINGO • Celem ćwiczenia jest integracja uczestników zajęć i zbudowanie klimatu współpracy w grupie. • Materiały: • arkusze BINGO (załącznik nr 1), mazaki • Przebieg ćwiczenia: • Prowadzący rozdaje uczniom arkusze BINGO • Zadaniem uczestników jest wypełnienie poszczególnych chmurek imionami członków grupy (za ich zgodą), do których odnoszą się zawarte w nich informacje (po jednej osobie w chmurce). • Zadanie jest na czas, osoba, która skończy jako pierwsza krzyczy BINGO • Uwaga: Jedną osobę można wpisać maksymalnie do 2 chmurek

5. Osoba, która ma dobre oceny Osoba, która dobrze tańczy • Osoba, która jest sprawna fizycznie • Osoba o długich włosach Osoba, która lubi kino • Osoba, która dużo czyta • Osoba, która nosi okulary • Osoba, która mieszka za miastem • Osoba, która lubi lody • Osoba, która lubi pizzę • Osoba, która zna angielski, itd. • Osoba, która często się uśmiecha

6. Ćwiczenie 3 • Moja klasa • Celem ćwiczenia jest analiza grupy pod względem ujawnianych cech osobowych, ważnych z punktu widzenia funkcjonowania w grupie rówieśniczej. • Materiały: • arkusze MOJA KLASA ( załącznik nr 2 ), mazaki • Przebieg ćwiczenia: • Uczestnicy wypełniają przygotowane wcześniej arkusze. W poszczególne pola okręgu wpisują imiona różnych osób z klasy, którym mogą przyporządkować podane cechy (maksymalnie po 3 w każdej części koła). • Na dużym arkuszu (tablicy) porządkują zebrany materiał, przyporządkowując konkretne osoby do podanych w diagramie cech w polach koła. • Grupa, pod kierunkiem prowadzącego, analizuje, które z cech sprzyjają, a które utrudniają funkcjonowanie w grupie.

7. uczynny skromny przebojowy bezkompromisowy skryty ugodowy narzucającyswoją wolę nieśmiały zdecydowany uległy silny pogodny

9. Ćwiczenie 4 • Jak widzę siebie? Jak widzą mnie inni? • Celemćwiczenia jest ułatwienie samopoznania pod kątem cech i zachowań określających poczucie własnej wartości. • Materiały: arkusz Skali Poczucia Własnej Wartości (SES) (załącznik nr 3), mazaki, materiały na temat autoprezentacji (załącznik nr 4) • Przebieg ćwiczenia: • Prowadzący rozdaje grupie arkusze Skali Poczucia Własnej Wartości Rosenberga. Uczestnicy wypełniają skalę, a następnie obliczają wyniki na podstawie klucza podanego przez prowadzącego. SPWW określa poziom poczucia własnej wartości (niski, przeciętny lub wysoki). • Kolejnym krokiem jest dyskusja na temat indywidualnych wyników uczestników zajęć: - Czy są zgodne z dotychczasową wiedzą o sobie? - Jakie konsekwencje dla funkcjonowania w grupie i własnego rozwoju mają: samoocena wysoka, przeciętna, niska? - Co wpływa na samoocenę? - Jak budować własną samoocenę? • Na tle wiedzy uczestnikami sobie prowadzący omawia z uczestnikami zjawisko autoprezentacji oraz czynniki, jakie ją tworzą (załącznik nr 4)

10. Skala Poczucia Własnej Wartości (SES) M. Rosenberga; adaptacja Z. Juczyński, 1997 • Ogólnie mówiąc jestem z siebie zadowolony………… ZT T N ZN • Czasami myślę, że jestem całkiem do niczego……….ZT T N ZN • Jestem przekonany, że mam kilka atutów…………….ZT T N ZN • Potrafię robić różne rzeczy tak dobrze, jak większość innych ludzi……………………………. ZT T N ZN • Mam poczucie, że nie mam, z czego być dumnym… ZT T N ZN • Czasami wyraźnie czuję, że jestem niepotrzebny……ZT T N ZN • Mam poczucie, że jestem wartościową osobą, • przynajmniej na równi z innymi………………………. ZT T N ZN • Chciałbym mieć więcej poważania dla siebie…………ZT T N ZN • Ogólnie ujmując, jestem skłonny uważać siebie za pechowca…………………………………….. ZT T N ZN • Staram się pozytywnie patrzeć na siebie …………ZT T N ZN • ZT – zdecydowanie tak • T – tak • N – nie • ZN – zdecydowanie nie • Klucz: • Punktacja: ZT – 1 pkt.; T – 2 pkt.; N – 3 pkt.; ZN – 4 pkt. • W pytaniach: 2, 5, 6, 8, i 9 występuje odwrócona punktacja (ZT – 4 pkt.; T – 3 pkt.; N – 2 pkt., ZN – 1 pkt.). • Normy: • 10 – 19 – wyniki wysokie • 20 – 25 – wyniki przeciętne • 26 – 40 – wyniki niskie

11. AUTOPREZENTACJA A SAMOOCENA • Żyjąc wśród ludzi bardzo często doświadczamy sytuacji, w których musimy zaprezentować samych siebie. W zależności od sytuacji staramy się eksponować te cechy, które są istotne dla pełnionych ról, np. w roli ucznia chcemy być postrzegani jako sumienni, obowiązkowi, pracowici, grzeczni, punktualni, etc. Niezależnie jednak od tego, jaką pełnimy rolę, cały czas jesteśmy sobą. • Sztuka autoprezentacji polega na takim przedstawieniu siebie, jakiego oczekują od nas inni ludzie, czyli na ekspozycji takich cech, aspektów własnej osoby, które są pożądane w określonej sytuacji. Pozytywna autoprezentacja zależy od wielu czynników, takich jak: • otwartość, • życzliwość w stosunku do ludzi, • kreatywność, • wiedza i doświadczenie, • ale ważne jest także pierwsze wrażenie, które powstaje w pierwszej minucie (niektórzy mówią nawet o pierwszych 11 sekundach) spotkania.

12. Na naszą atrakcyjność, a co za tym idzie na jakość pierwszego wrażenia maja wpływ zachowania niewerbalne, czyli tzw. mowa ciała. Jak pokazują badania, słowa używane w codziennych kontaktach stanowią zaledwie 30% informacji płynącej z naszej strony, zaś komunikacja niewerbalna to 70 %.Składają się na nią:gesty,mimika,postawa ciała,ton głosu,kontakt wzrokowyubiór, wygląd zewnętrzny – jest komunikatem o Twoim stosunku do siebie i do ludzi, z którymi się spotykasz,odległość od rozmówcy – dystans przestrzenny.

13. Ćwiczenie 5 • Moje terytorium, czyli jak chronić się przed ingerencją innych ludzi • Celemćwiczenia jest uświadomienie uczestnikom jak duży wpływ na ich życie mają oni sami oraz jak duży wpływ mają osoby z ich otoczenia, a także jak chronić się przed niekorzystną ingerencją innych osób. • Materiały: • Arkusze MOJE TERYTORIUM (załącznik 5), mazaki, arkusze papieru, • Przebieg ćwiczenia: • Burza mózgów na temat „terytorium psychologicznego człowieka”. • Uczestnicy wypełniają według instrukcji załącznik nr 5. • Dyskusja z grupą uwzględniająca następujące zagadnienia: • - Dlaczego ludzie przekraczają terytorium innych? (ustalamy listę przyczyn) • - Kto najczęściej przekracza granice terytorium psychologicznego innych? • - Jak się przed tym skutecznie bronić?

14. Chciałbym wpływać na innych w zakresie Inni wywierają na mnie wpływ w zakresie: Chcę zachować dla siebie: Dlaczego ludzie przekraczają terytorium innych? Ustalamy listę przyczyn. Kto najczęściej to robi? Jak się przed tym bronić?

15. ARKUSZ EWALUACYJNY • Proszę oceń zajęcia, w których uczestniczyłeś przez ustosunkowanie się do podanych niżej twierdzeń. Zaznacz swoją odpowiedź na 5-stopniowej skali, zakreślając kółkiem cyfrę, która oddaje stopień zgodności z danym stwierdzeniem: • 1 – „całkiem się nie zgadzam” • 2 – „raczej się nie zgadzam” • 3 – „nie mam zdania” • 4 – „zgadzam się w większości” • 5 – „zgadzam się w pełni” • Byłem zainteresowany/a tematem zajęć…………………………………………...1 2 3 4 5 • Spędziłam/spędziłem miło czas……………………………………………………..1 2 3 4 5 • Odpowiadała mi atmosfera panująca w trakcie zajęć……………………………..1 2 3 4 5 • Będę potrafił/a skorzystać z podanej wiedzy……………………………………… 1 2 3 4 5 • Prowadzący byli dobrze przygotowani do zajęć…………………………………...1 2 3 4 5 • Zajęcia poprawią moje kontakty z kolegami………………………………………..1 2 3 4 5 • Dowiedziałem się czegoś nowego o sobie…………………………………………1 2 3 4 5 • Czuję, że nie zmarnowałem tu czasu……………………………………………….1 2 3 4 5 • Które ćwiczenie najbardziej ci się podobało? Dlaczego? • ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………....... • Które ćwiczenie sprawiło Ci największą trudność? • ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….