Metoda Knilla w pracy z dzieckiem niepełnosprawnym

1. Metoda Knilla w pracy z dzieckiem niepełnosprawnym Opracowała: Iwona Budzisz

2. Metoda Knilla w pracy z dzieckiem autystycznym • Spis treści: 1.Informacja o autorach programu. 2.Przeznaczenie programów. 3.Dostosowanie programów do potrzeb dzieci. 4.Opis programów. 5.Wprowadzanie programów.

3. Informacje o autorach • Marianna Knill (1947-1986) ukończyła Akademię Muzyczną w Oslo, studiowała również w Londynie i zdobyła licencjat Guildhall School of Music and Drama. Współpracowała z Norweskim Instytutem Edukacji specjalnej. • Christopher Knill (1948) urodził się w Anglii. Jest absolwentem Uniwersytetu w Leeds i pracownikiem Nowreskiego Instytutu Edukacji Specjalnej. Pełni funkcję konsultanta i superwizora programów pracy z osobami niepełnosprawnymi, wprowadzanych w Skandynawii i w Anglii. • Marianna i Christopher od 1973 roku intensywnie pracowali z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi z ciężkimi zaburzeniami w rozwoju ruchowym, poznawczym i społecznym. • Rezultatem tej pracy są opracowane przez nich programy, które stosowane są obecnie w wielu krajach. Programom najczęściej towarzyszy muzyka stanowiąca podstawę do kontaktu i komunikacji z bardzo niepełnosprawnymi ludźmi.

4. Przeznaczenie programów Programy aktywności Knillów rozwijają percepcję słuchowo- wzrokowo- ruchową. Metoda jest wyjątkowo pomocna w pracy z dziećmi wycofanymi, autystycznymi, jak również agresywnymi. Stosowana na zajęciach jako metoda wspomagająca, zarówno do pracy indywidualnej z dzieckiem, jak i grupowej-pozwala na czerpanie radości ze wspólnego, równoczesnego wykonywania zadań. Na zajęciach tanecznych najczęściej stosowana jako forma rozgrzewki, ćwiczenie świadomości własnego ciała, w celu przygotowania do zajęć właściwych. Proponowane programy tworzą ramy, dzięki którym rozwija się kontakt społeczny, ruch i zabawa jak również pełnią funkcję bazy wyjściowej dla rozwoju rozumienia i używania języka. Podstawowym założeniem programów jest stwierdzenie, że rozwój człowieka uzależniony jest od zdolności do nabywania, organizowania i wykorzystywania wiedzy o sobie. Przeznaczone są do pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi o różnym poziomie rozwoju intelektualnego, społecznego i fizycznego. Autorzy oparli się na założeniu, że dotyk jest pierwszym wrażeniem, jakiego doznajemy tak więc od wrażliwości dotykowej zależy umiejętność nawiązania kontaktu z otoczeniem a następnie komunikacji z nim. Aby przełamać trudności związane z postrzeganiem zaburzonego obrazu własnego ciała, braku kontroli nad ruchami i problemami w komunikacji, należy rozwijać świadomość ciała. Przy czym tego typu działalność wymaga stworzenia bezpiecznego środowiska, które pozwoli na skoncentrowanie uwagi, wywołanie jej i kierowanie nią w taki sposób, by stało się dla danej osoby znaczącą i motywującą aktywnością. I w tym działaniu niezwykle ważną rolę odgrywa muzyka, która zarówno stymuluje jak i podwyższa uwagę. Tak, więc obecność muzyki powinna być uwzględniona podczas realizacji wszystkich programów. Muzyka komercyjna nie nadaje się do prowadzenia programu, gdyż jest zbyt skomplikowana i wymaga skupienia od słuchacza. Komercyjna muzyka może zaburzać uwagę niż skłaniać do konkretnej aktywności.

5. Przeznaczenie programów Muzyka stymuluje i podwyższa uwagę, może stworzyć korzystne podstawy do uczenia się. Dzięki słuchaniu specjalnego tonu sygnaturki na początku i na końcu programu, dziecko stopniowo uczy się rozpoznawać sytuację, a to przygotowuje do łączenia jej z określoną aktywnością. Ponadto każdy ruch dziecka jest wspierany przez specjalny akompaniament muzyczny, będący „sygnałem” konkretnej aktywności. W ten sposób tworzą się warunki , w których dziecko może czuć się bezpieczne. Dziecku pomaga także to, że teraupeuta używa głosu, śpiewa lub mówi wyraźnie i melodyjnie. Żadna przewidziana programem aktywność nie powinna być wykonana mechanicznie. Jeżeli dziecko ma złe wyobrażenie swojego ciała i wykonuje ruchy mechanicznie, brak świadomości ciała ulega utrwaleniu. Teraupeuta powinien być świadomy skutków własnego sposobu podejścia do dziecka, podczas programów potrzebny jest dobry kontakt z dzieckiem, wymaga to od teraupeuty, umiejętności dawania fizycznego wsparcia, kontaktu wzrokowego oraz świadomego i aktywnego używania głosu. Program może być stosowany przez każdą osobę, która ma regularny kontakt z dzieckiem, można ją stosować jako część codziennego rytuału. Dziecko musi być świadome wykorzystywania swoich rąk, ust, nóg, ramion, stóp, i całego ciała podczas codziennych czynności takich jak: jedzenie, ubieranie się, zabawy i komunikacji z innymi.

6. Dostosowanie programów do potrzeb dzieci • Dzieci niepełnosprawne fizycznie. Należy im dostarczać jak najwięcej informacji o ich ciele oraz jego powiązaniu z otoczeniem. Dziecko wymaga pomocy w uzyskaniu wiedzy dotyczącej: • Ciała jako całości. • Poszczególnych części ciała i ich powiązań z innymi. • Faktu, że różne części ciała mogą być używane w różny sposób. • Powiązania ciała z innymi ludźmi, przedmiotami i przestrzenią. Realizowany program powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb dziecka. Dzieci o znacznym stopniu niepełnosprawności fizycznej nie mogą od razu dostosować swoich ruchów do akompaniamentu z taśmy, dlatego powinny najpierw posłuchać taśmy i zapoznać się z strukturą programu. Muzyka może pomóc wzmocnić kontrolę nad częściami ich ciała. Stopniowo, gdy dziecko zapoznaje się z programem, przyzwyczajamy je do aktywnego uczestnictwa w jednej lub dwóch aktywnościach, które są najłatwiejsze do wykonania przy jego niepełnosprawnościach. Jeżeli dziecko ma trudności w samodzielnym siedzeniu na podłodze to używamy wałków, materaców. Jeżeli dziecko potrzebuje wsparcia z tyłu umieszczamy przed nim lustro, tak aby mogło siebie widzieć. Realizując program róbmy przerwy, jeżeli te na taśmie są zbyt krótkie wyłanczaj magnetofon. Jeżeli istnieją przeciwwskazania do poruszania pewnymi częściami ciała, możesz ich dotykać lub służyć jako model.

7. Dostosowanie programów do potrzeb dzieci • Dzieci z uszkodzonym wzrokiem i słuchem. Uszkodzenia wzroku i słuchu wpływają wprost na zdolność uzyskiwania informacji o świecie zewnętrznym. Programy aktywności są sposobem na wywołanie i ustrukturalizowanie uwagi dziecka. Gdy pracujemy z dzieckiem niewidomym lub niedowidzącym musimy mu pomóc zrozumieć związek pomiędzy poszczególnymi częściami ciała. Jeśli jest to możliwe pozwólmy dziecku śledzić swój ruch przez dotykanie i odczuwanie. Pracuj tak, aby pomóc dziecku zrozumieć różnicę między swoim, a jego ciałem. Bardzo dużą rolę odgrywa intonacja głosu, dla niewidomych interpretacja sygnałów wokalnych jest bardzo ważna. W pracy z niesłyszącymi ważne jest by używać zawsze tych samych sygnałów wzrokowych albo znaków i symboli językowych związanych z każdą wyodrębnioną aktywnością. Powinno to pomóc dziecku w organizowaniu wzrokowych, dotykowych i rytmicznych doznań i powiązaniu ich z aktywnością. Gdy pracujemy z grupą niesłyszących dzieci, dobrze jest by siedziały one w półkolu lub okręgu, ułatwia to naśladowanie. Dzieci głucho-niwidome, wymagają szczególnie wyraźnych sygnałów dotykowych i uwydatniania rytmu i ruchu. Ważne jest by wskazać im początek i koniec każdej aktywności. Dobra jakość dźwięków jest ważna dla dzieci, które są niewidome i niesłyszące lub niesłyszące. Gdy jest to możliwe należy używać dobrego sprzętu z dużymi głośnikami i rezonującej podłogi.

8. Dostosowanie programów do potrzeb dzieci • Dzieci z poważnymi zaburzeniami komunikacji. ( autystyczne lub psychotyczne ) Wiele dzieci autystycznych ma wysoki poziom kontroli swojego ciała. Mogą trzymać różne przedmioty i skutecznie ich używać, a także zręcznie poruszać swoim ciałem. Jednak ich działania są mechaniczne i pozbawione znaczenia. W konsekwencji dzieci potrzebują pomocy w zrozumieniu relacji pomiędzy sobą i swoim ciałem. Gdy pracujemy z dziećmi o zaburzonej komunikacji, ważna jest nasza wrażliwość. Należy respektować odległość jaką oni utrzymują pomiędzy sobą i innymi osobami- dystans może być przekraczany stopniowo. Wykonując np. ruchy kołysania, powinniśmy siedzieć obok dziecka i wykonywać te ruchy, bez domagania się jego uczestnictwa. Nawet jeśli dziecko jest zdolne do zaakceptowania fizycznego kontaktu, dotykac należy delikatnie, wspierać jego plecy. Dzieci takie szbciej zaakceptują kontakt dotykowy wewnątrz struktury muzycznej. Pamiętać należy, że zawsze najpierw powinien być nawiązany kontakt fizyczny a potem społeczny. Każdy człowiek ma naturalny rytm swojego ciała i większą lub mniejszą zdolność do zaadoptowania tego rytmu. Dzieci z zaburzoną komunikacją mają czasami mocno utrwalony własny rytm. Zmuszanie dziecka w początkowej fazie do zaakceptowania rytmu z taśmy jest bezowocne, powinniśmy mu pozwolić na kołysanie we własnym rytmie, dopiero później, po zaznajomieniu ze strukturą muzyczną może być zachęcane do powiązania swojego rytmu z tym, który jest na taśmie.

9. Dostosowanie programów do potrzeb dzieci Dzieci z cechami autystycznymi, psychotycznymi naśladują ruchy mechanicznie i pobieżnie. Taki rodzaj ruchów może się przyczynić do braku kontaktu z własnym ciałem. Można temu zapobiec, jeśli teraupeuta zmienia ruchy i zwraca uwagę dziecka na swoje działania, używając odpowiednio dobranych piosenek, ruchów i ekspresji werbalnej. Należy pamiętać, że dzieci z tendencjami autystycznymi łatwo wprowadzić w zakłopotanie. Dlatego ruchy wykonywane powinny być dla nich zrozumiałe, a poziom trudności powinien być zwiększany stopniowo. Stosując Programy Aktywności możliwe jest zmienianie i modyfikowanie stereotypów i kompulsywnych ruchów przez użycie ich jako punktu wyjścia do wzajemnej komunikacji. Gdy dziecko staje się bardziej świadome własnego ciała i czuje się bardziej bezpieczne w kontakcie z teraupeutą, jego potrzeba sterotypizacji zachowań może ulec ograniczeniu. Zdobycie uwagi dziecka może być czasem bardzo trudne. Czasem dziecko , które nie uczestniczy w żadnej części programu, przyłancza się do grupy, w której się czuje bezpiecznie. We wczesnym stadium programu bardzo ważna jest osoba przcująca z dzieckiem, każdy sygnał dany dziecku musi być jasny i spójny. Aby uniknąć nadmiernej zależności dziecka od osoby prowadzącej, dobrze jest po prawidłowym wykonaniu programu zmienić partnera. Nie powinno to jednak być wcześniej, nim teraupeuta nie będzie pewien, czy dziecko czuje się wystarczająco bezpiecznie wewnątrz ram programu i czy już może być związane z innym „partnerem”.

10. Dostosowanie programów do potrzeb dzieci Podumowanie: • Daj dziecku tyle czasu ile potrzebuje. • Powstrzymaj każdą aktywność, która wywołuje stres lub napięcie. • Dostosuj program do indywidualnych potrzeb dziecka. Wprowadź ograniczenia ze względu na jego specyficzną niepełnosprawność. Uwzględnij doświadczenia , których ono potrzebuje. • Upewnij się, że ubiór nie ogranicza ruchów • Pamiętaj, że rozwój kontaktu i komunikacji jest ważniejszy niż sam ruch.

11. Opis programów • Program składa się z czterech programów oraz Programu Wprowadzającego i Programu Specjalnego SPH, zaadoptowanego dla potrzeb osób z poważną dysfunkcją ruchu.. • Aktywności zawarte w każdym programie następują kolejno po sobie. • Program Wprowadzający - w przybliżeniu 8 min. •   Kołysanie •   Wymachiwanie rękoma •   Pocieranie dłoni •   Klaskanie •   Głaskanie głowy •   Głaskanie brzucha •   Relaksacja • Program Wprowadzający służy określeniu ram programowych dla tych dzieci, które są nadaktywne, bardzo małe lub mające niewystarczającą koncentrację uwagi, aby uczestniczyć w Programie I lub II. Może on także zapoczątkowywać pracę z dziećmi, z którymi trudno jest nawiązać i utrzymać kontakt (chodzi tu o dzieci autystyczne lub psychotyczne).

12. Opis programów • Program I – w przybliżeniu 15 min. •    Kołysanie •    Wymachiwanie rękoma •     Zginanie i rozprostowywanie rąk •     Pocieranie dłoni •    Zaciskanie i otwieranie dłoni •     Poruszanie palcami •     Klaskanie •     Głaskanie głowy •     Głaskanie policzków •     Głaskanie łokci •     Głaskanie brzucha •     Przewracanie się (padanie) •     Relaksacja

13. Opis programów • Program II -w przybliżeniu 15 min. •     Kołysanie •     Klaskanie •     Głaskanie brzucha •     Głaskanie ud •     Głaskanie kolan •     Głaskanie palców u nogi •     Wiosłowanie •     Pocieranie stóp •     Poruszanie palcami u nóg •     Poruszanie nogami •     Leżenie na plecach •     Obracanie się z pleców na bok •     Obracanie się z pleców na brzuch •    Relaksacja • Do wykonywania czynności opisanych w Programach I i II używane są różne części ciała w różny sposób. Program I koncentruje się początkowo na górnej części ciała, a Program II na dolnych partiach. Numer Programu nie wskazuje na porządek, w którym powinny być zastosowane. Musimy tutaj uwzględnić potrzeby dzieci, które są różne i dla niektórych z nich Program II może być lepszym punktem startu. Ważne jest by dziecko rzeczywiście dobrze zapoznało się z jednym programem, nim zostanie wprowadzony drugi.

14. Opis programów • Program III – około 20 min. •     Leżenie na brzuchu •     Leżenie na plecach •     Obracanie się z pleców na brzuch •     Obracanie się z brzucha na bok •     Poruszanie nogami •     Czołganie się na brzuchu •     Raczkowanie •     Klęczenie i spacerowanie na kolanach •     Upadanie z pozycji klęczącej •     Odpychanie i przyciąganie •    Relaksacja • Program III wymaga znacznie większej świadomości społecznej dziecka, ruchliwości i koordynacji. Oparty jest zdolności do realizacji Programu I i II. Po wprowadzeniu Programu III mogą być nadal realizowane pierwsze dwa Programy, ale wówczas należy wymagać od dziecka, aby było uważne i aby przejęło inicjatywę. Program III zakłada już pewne ramy, w których dziecko może używać swojego ciała w bardziej zintegrowany sposób, wspólnie z terapeutą i z innymi osobami.

15. Opis programów • Program IV – około 20 min. •     Leżenie na brzuchu •     Leżenie na brzuchu i mruganie oczyma •     Leżenie na plecach z rękoma wokół karku •     Poruszanie nogami (jazda na rowerze) •     Odbijanie się na siedzeniu •     Kręcenie się wokół siedzenia •     Ślizganie się na siedzeniu •     Podnoszenie się i stanie bez ruchu •     Podnoszenie ramion – jednego, a potem obu jednocześnie •     Podnoszenie jednocześnie – jednej ręki i nogi •     Stawanie przed kimś •     Podbieganie do- odbieganie od •     Spacerowanie – szybko i delikatnie •     Spacerowanie – wolno i ciężko •     Spacerowanie – wolno i delikatnie ( po cichu) •     Dwa i dwa (znajdź partnera) •     Odpychanie i przyciąganie •    Dowolne ruchy (taniec) • Program IV wymaga odpowiedniego poziomu świadomości ciała, większej samokontroli, wyższego poziomu rozumienia pojęciowego, koncentracji i społecznej wrażliwości. Program ten powinien być używany na poziomie najbardziej zaawansowanym, niezależnie od stosowania innych programów lub jako uzupełnienie ich i rozwinięcie Programu III.

16. Opis programów • Program SPH (dla dzieci niesprawnych fizycznie) -około 25 min. •     Kołysanie (Pr.1 i 2) •     Wymachiwanie rękoma (Pr. 1) •     Pocieranie dłoni (Pr. 1) •     Zaciskanie i otwieranie dłoni (Pr. 1) •     Klaskanie (Pr. 1 i 2) •     Głaskanie policzków (Pr. 1) •     Głaskanie brzucha (Pr. 1 i 2) •     Głaskanie ud (Pr. 2) •     Ruch stóp / nóg (Pr. 2) •     Przewracanie się (padanie)(Pr. 1) •    Relaksacja (Pr.1 i 2) • Program SPH jest przeznaczony szczególnie do pracy z dziećmi, z dysfunkcją narządu ruchu lub z takimi, które potrzebują więcej czasu na wykonanie określonej czynności. Obejmuje on odpowiednie aktywności wyselekcjonowane z Programu I i II. Gdy dziecko jest zapoznane z tym Programem, możemy przystąpić do zastosowania Programu I i II zamiennie z Programem S P H. Podczas realizacji pierwszych dwóch programów, pomiędzy aktywnościami powinna być wprowadzona przerwa trwająca około 12 sekund. Więcej czasu wymaga także wprowadzanie programów w grupie dzieci z dysfunkcją narządu ruchu. W przerwach pomiędzy kolejnymi czynnościami nauczyciel powinien aktywnie przygotować dziecko do następnego zadania. Bardzo ważne jest, aby mówić wyraźnie o każdej aktywności, używać starannie w sposób wrażliwy i zróżnicowany swojego głosu, aby skoncentrować i wzmocnić uwagę dziecka. Postępując w ten sposób, można stworzyć podstawy, dzięki którym aktywna komunikacja i znaczące używanie języka przez dziecko mogą stopniowo wzrastać.

17. Program 1 • Rozpoczęcie programu • Po włączeniu taśmy próbujemy skierować uwagę dziecka na sygnaturkę. Kiedy rozpocznie się muzyka, razem z dzieckiem bierzemy matę, kładziemy ją na podłodze i siadamy na niej razem. Mówimy dziecku, jakie czynności będziemy wykonywać, staramy się przyciągnąć jego uwagę. Ważne jest używanie przez cały czas spójnej i jasnej werbalnej instrukcji oraz znaków językowych, które są odpowiednie dla tej aktywności. • Aktywność 1 (PREP) (SPH) Kołysanie • Podstawowym celem tej aktywności jest dostarczenie poczucia bezpieczeństwa i stworzenie podstaw do komunikacji. Kołysanie ma na celu pomóc dziecku w doświadczaniu istnienia swojego ciała i budowania zaufania do nauczyciela. • Aktywność 2 (PREP) (SPH) Wymachiwanie rękoma • Aktywność ta ma na celu wyrobienie u dziecka aktywnej świadomości rąk i ramion w sytuacji interakcji oraz rozwój świadomości pojęcia RĘKA. • Aktywność 3 Zginanie i rozprostowywanie rąk • Cel: Zachęcenie dziecka do „powiązania” w różny sposób swoich rąk z własnym ciałem podczas wprowadzania pojęć: Zginanie, Wyprostowywanie rąk. • Aktywność 4 (PREP) (SPH). Pocieranie dłoni • Cel: Zwrócenie uwagi dziecka na jego dłonie i dłonie innych ludzi; rozwój świadomego pojęcia DŁOŃ; zintensyfikowanie sensu dotyku i doprowadzenie do współdziałania pomiędzy terapeutą a dzieckiem. • Aktywność 5 (SPH). Zaciskanie i otwieranie dłoni • Cel: Dłonie są szczególnie ważnym medium komunikacji i środkiem uzyskiwania informacji ze środowiska. Przez zaciskanie i otwieranie dłoni uwaga jest skoncentrowana na tych częściach ciała, których wiele dzieci nie potrafi w pełni wykorzystać albo używa ich stereotypowo. Zaciskanie i otwieranie rąk zwraca także uwagę na ruch chwytania i wypuszczania przedmiotów.

18. Program 1 • Aktywność 6. Poruszanie palcami • Cel: W odróżnieniu do poprzednich aktywności, które kierowały uwagę dziecka na całą rękę, ta jest przeznaczona do rozwoju świadomości palców i kontroli nad nimi. Zdolność do poruszania swoimi palcami oddzielnie oraz do poruszania nimi razem jest pierwszym nabytkiem w rozwoju precyzyjnej motoryki (chwytania i wskazywania, precyzyjnego wykonywania ruchów). Ćwiczenia pomagają także doskonalić koordynację ruchów. Wprowadzenie tej aktywności pomaga dziecku w zrozumieniu takich pojęć, jak dłoń i palce, a także pomaga mu nauczyć się uogólniania. • Aktywność 7. Klaskanie (PREP) (SPH), Głaskanie głowy (PREP), Głaskanie policzków (SPH), Głaskanie łokci, Głaskanie brzucha (PREP) (SPH) • Cel: Praca rękoma, dłońmi i palcami pozwala na badanie i poznanie wzajemnych relacji różnych części ciała. Pomaga to dziecku stać się świadomym wyobrażenia własnego ciała oraz związku z innymi ludźmi – w równym stopniu jak doskonalenie koordynacji ruchu. • W programie powinny być uwzględnione dodatkowe aktywności, z którymi należy zapoznać dziecko, dotyczą one całej twarzy i jej części /oczu, ust, uszu, zębów, języka/. Przed lustrem wskazujemy palcem różne części twarzy dziecka. • Aktywność 8 (SPH). Przewracanie się (padanie z pozycji siedzącej) • Celem tej aktywności jest: 1. Utrwalenie relacji zaufania pomiędzy terapeutą a dzieckiem. 2. Doskonalenie odczuwania ciężaru ciała i równowagi, rozwój reagowania na odwracalność dwóch aktywności: padanie / podpieranie się. 3. Używanie całej płaszczyzny rąk do wspierania się o podłogę. Pomaga to później rozwinąć umiejętność chwytania i rozpoznawania powierzchni jako solidnej i stałej. • Aktywność 9 (PREP) (SPH). Relaksacja (teraz będziemy odpoczywać) • Cel: Zakończenie odpoczynkiem, wyciszenie po aktywnościach.

19. PROGRAM 2 • Jeżeli wszystko jest gotowe włączamy magnetofon i zwracamy uwagę dziecka na sygnaturkę. Bierzemy matę, kładziemy ją na podłodze i siadamy. Zachęcamy dziecko, aby objęło inicjatywę. • Aktywność 1 (SPH). Kołysanie • Cel: Dostarczenie dziecku doświadczenia jego ciała jako jedności i budowanie zaufania. Aktywność ta powinna być pozytywna i znacząca. • Aktywność 2. Klaskanie (SPH), Głaskanie brzucha (SPH), Głaskanie ud (SPH), Głaskanie kolan, Głaskanie palców u nogi • Cel: Rozwój świadomości ciała i zdolności do koordynacji ruchu. • Aktywność 3. Wiosłowanie • Cel: Uświadomienie znaczenia równowagi. Pozwala ono dziecku doświadczyć przemieszczania ciężaru jego ciała we współdziałaniu z drugą osobą. (Stanowi również przygotowanie do przyciągania i popychania w Programach 3 i 4). Poprawia napięcie mięśni pleców i bioder. • Aktywność 4. Pocieranie stóp • Cel: Zrozumienie przez dziecko, czym są jego własne stopy i stopy innych ludzi. Uświadomienie dziecku znaczenia dotyku i wrażliwości podeszwy stóp, wykorzystanie ruchu kostek. Uświadomienie pojęcia STOPA. • Aktywność 5. Poruszanie palcami u nóg (stopy: SPH) • Cel: Uczenie świadomości palców. Rozwój ich siły i kontroli dziecka nad nimi, co warunkuje dobrą równowagę i prawidłowe chodzenie. Rozwój zdolności do niezależnego poruszania poszczególnymi częściami ciała. • Aktywność 6. (SPH). Poruszanie nogami • Cel: Rozwój zdolności dziecka do celowego i niezależnego używania obu nóg. Rozwój mięśni nóg i żołądka.

20. PROGRAM 2 • Aktywność 7. Leżenie na plecach • Cel: Zapoznanie się dziecka z jego własnymi plecami. Uświadomienie pojęcia: PLECY. Pomaga, aby dziecko poczuło się bezpiecznie w pozycji leżącej. • Aktywność 8. Obracanie się z pleców na bok • Cel: ćwiczenie relaksacji i równowagi. Ponadto pozwala zapoznać z pojęciem PLECY i BOK, rozwija także ruchy obrotowe kręgosłupa, które są podstawą dobrego chodzenia. Jest to ćwiczenie wstępne do nauki obrotów całkowitych. • Aktywność 9. Obracanie się z pleców na brzuch • Cel: Wprowadzenie świadomości BRZUCHA i przodu ciała w relacji do podłogi • Aktywność 10 (SPH). Relaksacja (teraz odpoczywamy) • Cel: Stworzenie bezpiecznych ram dla aktywności. Ta aktywność zachęca do kontaktu fizycznego z dorosłym, rozwija tolerancję na kontakt fizyczny, szczególnie u tych dzieci, które mają z nim problemy. • Zakończenie • Gdy kończy się „muzyka do odpoczynku” jeszcze raz powtarzana jest sygnaturka. Tym razem oznacza ona koniec aktywności i zamyka cały Program.

21. Program 3 • Program ten rozpoczynamy od włączenia magnetofonu i słuchania z dziećmi sygnaturki. Gdy zaczyna się melodia, dzieci, które nauczyły się rozkładać swoje maty w Programie 1 i 2, robią to samodzielnie. W sytuacji, gdy potrzebują więcej czasu na tą daną aktywność, chwilowo wyłączamy magnetofon. • Aktywność 1. Leżenie na brzuchu • Cel: Leżenie na brzuchu dla większości dzieci jest pozycją relaksową i bezpieczną, dlatego stanowi dobry punkt wyjścia do rozpoczęcia sekwencji aktywności. Uczymy pojęć: BRZUCH i PRZÓD. • Aktywność 2. Leżenie na plecach • Cel: Rozwój świadomości PLECÓW i pozwolenie dziecku na poznanie tylnej części jego ciała. Pomoc dziecku w tym, aby czuło się bezpiecznie leżąc na podłodze i w pozycji pochyłej. Wypróbowanie obrotów z brzucha na plecy. • Aktywność 3. Obracanie się z pleców na brzuch • Cel: Rozwój zdolności słuchania i rozpoznawania „muzyki pleców”. Dziecko ma okazję do koncentracji, słuchania i identyfikowania muzyki, podczas której powinno wykonywać odpowiednie ruchy. • Aktywność 4. Obracanie się z brzucha na bok • Cel: Należy pozwolić dziecku na doświadczenie małego „upadku”. Świadomość pojęcia BOK. Pomoc w osiągnięciu relaksu i równowagi. • Aktywność 5. Obracanie się z brzucha na plecy • Cel: Świadomość pojęcia BOK. Pomoc w osiągnięciu relaksu i równowagi. Rozwój zdolności dziecka do koncentracji i słuchania. • Aktywność 6. Wymachiwanie nogami • Cel: Rozwijanie świadomości i koordynacji nóg. Rozwój mięśni nóg i brzucha.

22. Program 3 • Aktywność 7. Czołganie się na brzuchu • Cel: Ćwiczenia w czołganiu wzmacniają kręgosłup i wymagają wprowadzenia ruchów naprzemiennych, które są konieczne dla mającego nastąpić później raczkowania. • Aktywność 8. Raczkowanie • Cel: Raczkowanie następuje po pełzaniu i dlatego obie te czynności mają pewne wspólne cele: wspieranie rozwoju ruchów naprzemiennych, koordynacja wszystkich czterech kończyn, rozwój rotacji kręgosłupa. Ćwiczenie wspomaga rozwój chodzenia oraz wzmacnia siłę i ruchy rozciągania w nadgarstkach. Podczas wykonywania ćwiczenia można wprowadzić zmianę powierzchni, po której porusza się dziecko. Sprzyja to rozpoznawaniu różnych materiałów przez dotyk. • Aktywność 9. Klęczenie i spacerowanie na kolanach • Cel: Nauka utrzymania równowagi w różnych pozycjach. Świadomość KOLAN. • Aktywność 10. Upadanie z pozycji klęczącej • Cel: Ćwiczenie kontroli i równowagi ciała. Rozwój poczucia ciężaru własnego ciała. Trening odruchu upadanie / podparcie. • Aktywność 11. Odpychanie i przyciąganie • Cel: Ważne jest, aby pomiędzy odpychaniem i przyciąganiem dziecko umiało odzyskać równowagę. Ta aktywność uczy dziecko akceptacji fizycznego i umysłowego oporu. Uświadamia sobie ono własną siłę i siłę innych ludzi. Pomaga mu to rozwinąć poczucie własnej tożsamości. • Aktywność 12. Relaksacja (teraz odpoczywamy) • Cel: Relaks po ćwiczeniach tworzy bezpieczne ramy dla sekwencji aktywności. • Zakończenie • Inna niż w poprzednich programach muzyka, zamykająca Program 3, tworzy dobrą atmosferę do odłożenia maty. Po końcowej muzyce powtarzane są sygnaturki z Programu 1 i 2.

23. Program 4 • Program 4 rozwija i poszerza świadomość ciała. Dziecko uczy się używać swego ciała w relacji do przestrzeni, czasu i innych osób. Rozwija zdolność koordynacji ruchowej i koncentracji uwagi. Rozwija rozumienie pojęć relacyjnych i pozycyjnych. Wspiera zdolność rozumienia wielokierunkowych instrukcji. Poprawia kompetencje zabawowe, zaufanie i interakcje społeczne. • Zastosowanie • Program ten można wykorzystać w różnego typu szkołach i placówkach. Pojęcia wprowadzone w tym Programie są ważne dla dzieci z ubytkami słuchu i wzroku, mogą również stanowić bazę do prowadzenia treningu słuchowego. W Programie tym wprowadza się pojęcia szyja i ramiona, ruchy są bardziej skomplikowane. Dzieci zachęcane są do przejawiania własnej inicjatywy. Zadaniem nauczyciela jest okazywanie wsparcia i udzielanie pomocy. Program 4 oparty jest na trzech poprzednich programach. Aby zapobiec mechanicznemu, nudnemu wykonywaniu ćwiczeń, należy uruchomić wyobraźnię dzieci i zachęcić je do fantazjowania. • Potrzebne wyposażenie. • Aktywności Programu 4 powinny być przeprowadzone w pomieszczeniu, w którym nie ma wykładzin podłogowych i innych przeszkód hamujących swobodny ruch i „ślizganie się”. • 1. Leżenie na brzuchu. • Podczas tego ćwiczenia dążymy do stworzenia sytuacji społecznej. Dzieci leżą w kole tak, by mogły patrzeć na siebie. • 2. Leżenie na brzuchu i mruganie. • W tej aktywności dzieci wykonują jednocześnie dwie instrukcje: unoszą górną część ciała i mrugają do siebie. • 3. Leżenie na plecach z rękoma wokół karku. • Przy tym ćwiczeniu dążymy do wytworzenia u dzieci pojęcia KARK. Zachęcamy je do mówienia i śpiewania o tym, co robią. • 4. Poruszanie nogami (jazda na rowerze). • Ćwiczenie rozwija koordynację i kontrolę oraz zdolność do naśladowania nauczyciela i innych dzieci. Aktywność jest jeszcze bardziej stymulująca dla dzieci, gdy leżą w kole, z głowami lub stopami skierowanymi do jego środka. Utrwala również spójność grupy.

24. Program 4 • 5.Odbijanie się na siedzeniu • Ćwiczenie to pozwala dziecku rozwinąć świadomość jego siedzenia, wzmacnia koordynację różnych części ciała • 6.Kręcenie się wokół siedzenia • Celem tej aktywności jest rozwój równowagi. Aby dobrze wykonać ćwiczenie, konieczna jest świadomość całego ciała i poczucie bezpieczeństwa podczas wykonywania ruchów tyłem i bokiem. • 7.Ślizganie się na siedzeniu do przodu • Dzięki doświadczaniu różnych sposobów wykonania tej czynności, dzieci uczą się koordynacji ruchu, używania różnych części ciała. • 8.Podnoszenie się i stanie bez ruchu • Przy wykonywaniu ćwiczenia wymagany jest wysoki poziom samokontroli i „społecznej wrażliwości”. • 9.Podnoszenie ramion – jednego, a potem obu jednocześnie • Aktywność wymaga wiedzy o tym, gdzie są ramiona, i możliwości niezależnego poruszania nimi • 10.Podnoszenie jednocześnie – jednej ręki i nogi • Koordynacja tych ruchów jest trudna i wymaga kontroli i dużej świadomości ciała. Konieczne jest nieskrępowane i bezpieczne używanie ciała. • 11.Stanie przed kimś • Podczas tego ćwiczenia pracujemy nad pojęciami Z TYŁU i Z PRZODU. Wymagany jest przy tym wysoki poziom samodyscypliny.

25. Program 4 • 12.Podbieganie do – odbieganie od • W ćwiczeniu tym ważna jest umiejętność słuchania, start, zatrzymanie się i marsz podczas muzyki. Wykonanie ćwiczenia wymaga dobrej percepcji słuchowej i kontroli ciała. • 13.Spacerowanie szybko i delikatnie. Spacerowanie wolno i ciężko. Spacerowanie wolno i delikatnie (po cichu) • Zarówno wykonanie tych ćwiczeń, jak i poprzedniego wymaga dobrej kontroli i zmiennych ruchów całego ciała, gdyż ruchy wykonywane są w określonym czasie i przestrzeni, we współpracy z innymi. Podczas ćwiczenia istotne jest uważne słuchanie i dostosowanie ruchów do niewielkich zmian w rytmie muzyki. • 14.Dwa i dwa (znajdź partnera) • W aktywności tej dajemy dzieciom wystarczająco dużo czasu, aby mogły przygotować się do tej aktywności. • 15.Odpychanie i przyciąganie • Aktywności te są rozwinięciem „upadania” i czynności odpychania i przyciągania z poprzednich programów. Celem jest odzyskiwanie równowagi w pozycji stojącej, oraz osiągnięcie współpracy i nawiązanie interakcji. Dziecko uczy się tolerować odpychanie i przyciąganie, rozwija się również jego umiejętność wykonywania tych czynności. • 16.Dowolne ruchy / taniec • Aktywność może być wykonywana na wiele różnych sposobów. Stwarza duże pole dla wyobraźni, improwizacji, twórczości i nawiązywania interakcji. • Programy nie mogą zastąpić koniecznej w wielu przypadkach rehabilitacji ruchowej. Dopiero połączenie usprawniania fizycznego dziecka z Programami Knillów, może przynieść w rezultacie nie tylko poprawę jego rozwoju motorycznego, ale również zmniejszenie liczby zachowań autoagresywnych i zachowań stereotypowych. Ponadto zastosowanie Programów wpływa na wykształcanie świadomości ciała i wyodrębnianie jego części, wzrost pewności siebie, nawiązanie bardziej pozytywnych relacji z otaczającym światem, poszerza umiejętności określania osobistej przestrzeni podczas relacji z innymi, wzrost uwagi i otwartości na sygnały płynące z otoczenia.

26. Wprowadzanie programów • Wymagania personalne • Początkowo każde dziecko powinno pracować z tym samym nauczycielem-terapeutą. Efektywność stosowania pierwszych dwóch programów jest zwykle uzależniona od jednego opiekuna. Realizując Program III, nauczyciel może pracować z jednym lub kilkorgiem dzieci w tym samym czasie, w zależności od stopnia ich społecznej świadomości. Program IV jest pomyślany jako aktywność grupowa. Liczba nauczycieli i dzieci włączonych w nią powinna być uzależniona od tego, ile wsparcia potrzebuje każde dziecko, aby wykonać program pozytywnie.

27. Wprowadzanie programów • Częstotliwość prowadzenia programu • Częstotliwość prowadzenia pracy według Programów powinna być uzależniona od indywidualnych cech dziecka. Optymalna liczba powtórzeń zależy od tego, jak regularnie potrzebuje ono uczestniczyć w sytuacjach, w które wliczona jest określona aktywność. W podjęciu decyzji może pomóc obserwacja i pomiar. • Czas i miejsce • Podczas realizacji Programów ważny jest wybór pory dnia i odpowiedniego miejsca, by były one przeprowadzane regularnie i skutecznie. Należy wybrać taką porę dnia, w której dziecko jest optymalnie ożywione. Dobrze jest także wybrać taki czas, który jest naturalny do przeprowadzania programu, najlepiej wśród innych czynności, które wykonuje z nauczycielem (np. ubiera się, bawi).

28. Wprowadzanie programów • Wyposażenie • W pierwszych trzech programach wymagane jest, aby dziecko miało własną matę lub materac (jeśli jest do tego zdolne), kładzie ją na podłodze i siada na niej. Mata tworzy przestrzeń, którą dziecko może skojarzyć z tym, jak działa, gdy rozpoczyna i kończy kolejne punkty aktywności przewidzianych w Programie. Przy przeprowadzaniu Programu Wprowadzającego i Programu SPH użycie maty nie jest najważniejsze. Z dzieckiem, które ma ograniczone zdolności uczestniczenia w programie, można rozpocząć pracę od rozwoju inicjatywy, przechodząc przez następujące stadia: • 1.     Ośmielenie i zachęcenie do wspólnego siadania na macie. • 2.     Zachęcenie do położenia maty na podłodze przed sobą, następnie do siadania na niej razem z terapeutą. • 3.     Zachęcanie do wspólnego rozwijania maty, położenia na podłodze i siadania na niej razem. • 4.     Zachęcenie do rozwinięcia maty z własnej inicjatywy, położenie jej na podłodze i siadania na niej razem. • Zarówno Program Wprowadzający jak i Program SPH uwzględniają preferencje dzieci, np. wykonanie określonych czynności odbywa się w miejscu, w którym czują się bezpiecznie. Mata powinna być wprowadzona i kładziona w takim miejscu, w którym dziecko chce, aby leżała. Stopniowo, kiedy dziecko czuje się na niej bezpieczniej, można je nakłaniać, aby usiadło na macie i ewentualnie ćwiczenia mogą już być wprowadzane na podłodze. Wartość Programów uzależniona jest od umiejętności odpowiadania przez nauczyciela na specjalne potrzeby dziecka.

29. Wprowadzanie programów • NOTOWANIE POSTĘPÓW (OBSERWACJA I POMIAR) • Pomocą w identyfikowaniu zmian rozwojowych mogą być arkusze obserwacji, pomiaru i ewaluacji, które towarzyszą przedstawionym programom. • Formularze dają możliwość zapisu trzech różnych wskaźników interakcji pomiędzy dzieckiem a nauczycielem (UCZESTNICZENIE, UWAŻNOŚĆ i ZACHOWANIA ZAKŁÓCAJĄCE). W tej części formularza, która znajduje się pod napisem „komentarz”, staramy się opisać własnymi słowami reakcje dziecka na każdą aktywność. Następnie możemy określić UCZESTNICTWO i powoli włączyć inne kategorie. Poszczególne obserwacje gromadzimy przez cały czas wykonywania programu, a formularz wypełniamy jak najszybciej po zakończeniu programu. W każdym protokole zapisujemy: datę, godzinę i miejsce ćwiczeń.

30. Wprowadzanie programów • 1. Uczestniczenie • Ta kategoria obserwacji używana jest do zapisania stopnia inicjatywy okazywanej przez dziecko oraz do określenia wsparcia, którego potrzebuje od nauczyciela, aby mogło uczestniczyć w aktywności. Stanowi ona podstawę planowania i ewaluacji. Stopień uczestnictwa dziecka w każdej aktywności można określić posługując się następującą skalą rozwojową. • Stopień A – Pasywność • Pasywność znaczymy wówczas jeżeli dziecko jest „nieobecne”, nie można nawiązać z nim kontaktu wzrokowego itp. • Stopień B – Zainteresowanie • W punkcie tym odnotowujemy zainteresowanie dziecka wykonywaniem określonej czynności, w jaki sposób reaguje na muzykę, czy jest całkowicie uzależnione od pomocy nauczyciela, czy nawiązuje kontakt wzrokowy. • Dziecko interesuje się tym, co się robi. Jego oczy są bardziej czujne, trochę bardziej „trzyma” ciało i może reagować na muzykę. Jednak jest całkowicie uzależnione od pomocy nauczyciela. • Stopień C – Rozpoznanie • Obserwując zachowanie dziecka udzielamy odpowiedzi na pytania: czy dziecko rozpoznaje aktywność, w którą jest włączone, czy wymaga pomocy z naszej strony, jaki jest jego wyraz twarzy (uśmiech, przygnębienie, apatia).

31. Wprowadzanie programów • Stopień D – Oczekiwanie • Porównujemy reakcje dziecka z poziomu C. Oznaki rozpoznania mogą wystąpić w odpowiedzi na muzykę wprowadzającą. Dziecko, antycypując aktywność, zwraca się do nauczyciela (towarzyszą temu ruchy, kontakt wzrokowy lub nawet gotowość do działania). • Stopień E – Kooperacja • W stopniu tym określamy aktywne uczestnictwo dziecka w proponowanych ruchach, które wykonuje wspólnie z nauczycielem. Pomimo fizycznych ograniczeń stara się używać własnej siły. Nie budzi wątpliwości, że chociaż tylko częściowo uczestniczy w aktywności – traktuje ją jak własną. Jego stopień uczestniczenia w aktywności często wyznacza zdolność do jej wykonania. • Stopień F – Inicjatywa • Najwyższy stopień uczestniczenia – dziecko jest zdolne do objęcia inicjatywy i traktowania nauczyciela jako równego partnera. • Stopień uczestnictwa dziecka w każdej aktywności zaznaczamy krzyżykiem w odpowiedniej rubryce. Jeśli u dziecka obserwujemy zachowania z dwóch różnych poziomów, stawiamy krzyżyk pomiędzy dwiema rubrykami. • Jeżeli dziecko jest pasywne, to wybieramy takie zadanie, które je zainteresuje, bądź wpływamy na jego aktywność poprzez kontakt fizyczny, użycie głosu albo poprzez kontakt wzrokowy. Uczestnictwa nie można osiągnąć, jeżeli uwaga dziecka jest oderwana, nie skierowana na to, co się dzieje.

32. Wprowadzanie programów • 2. Uważność • Uważność oceniamy w skali czteropunktowej: • Poziom 0 – dziecko nie jest skoncentrowane. • Poziom 1 – dziecko jest uważne przez pewien czas. • Poziom 2 – dziecko jest uważne przez większość czasu. • Poziom 3 – dziecko jest skoncentrowane przez cały czas. • W protokóle rysujemy w odpowiedniej rubryce kółko przy każdej aktywności. • W celu wywołania i utrzymania uwagi dziecka poprzez głos, kontakt fizyczny i gesty zachęcamy dziecko do udziału. • 3. Zachowania zakłócające • Kiedy obserwujemy stopień UCZESTNICTWA dziecka i jego UWAŻNOŚĆ, może okazać się konieczne zanotowanie niektórych zachowań, odwracających jego uwagę od znaczącego współdziałania. Takie zachowania mogą mieć formę ruchów stereotypowych, autoagresji, ciągnięcia za włosy, aktywnego wycofywania się z sytuacji itp. Zachowania te mogą ulec nasileniu w nowej sytuacji, lub wtedy, gdy proponowane aktywności powodują wzrost niepewności. Zapisywanie tego typu zachowań, pozwala później, na przedyskutowanie problemu z innymi i zmiany okoliczności, które mogą być przyczyną zakłócających zachowań. Po prawej stronie protokołu opisujemy własnymi słowami rodzaj ZACHOWANIA ZAKŁÓCAJĄCEGO, a następnie określamy stopień, w jakim zakłóca ono uczestniczenie dziecka w aktywności. Stopień zakłócającego zachowania oceniamy w trzy punktowej skali. • Stopień 1 – Zachowania zaburzają aktywność w ograniczonym zakresie. • Stopień 2 –Zachowanie utrudnia wykonanie aktywności. • Stopień 3 – Zachowani nasilone uniemożliwia wykonanie czynności.

33. Wprowadzanie programów • Uwagi dodatkowe • W protokóle znajduje się również miejsce na dodatkowe informacje. Możemy tutaj zapisywać ogólne impresje dotyczące wykonania Programów Aktywności i inne szczególne wydarzenia, które nie mieszczą się w przedstawionych powyżej kategoriach obserwacji. W tym miejscu można dodatkowo zapisywać, jak się czuło dziecko i jaki humor miał sam nauczyciel. • Całkowita interpretacja protokołu. Protokół można określić jako „profil” respektowania przez dziecko określonego programu w dany dzień, z określonym nauczycielem.