SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI

SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI 2013-2014 Bahar Dönemi Doç. Dr. Ahmet UĞUR

Sermaye Piyasası Araçları • Hisse senetleri • Tahviller • Finansman bonosu • Banka bonosu • Banka garantili bonolar • Katılma intifa senedi • Kar ve zarar ortaklığı belgesi • İpotekli borç senetleri • Gelir ortaklığı senedi • Varlığa dayalı menkul kıymetler • Depo sertifikaları • Gayrimenkul sertifikaları • Varantlar • Rüçhan hakkı kuponları

Sermaye Piyasası Araçları • Finansman Bonosu: İhraçcıların borçlu sıfatıyla düzenleyip, iskonto esasına göre ihraç ettikleri menkul kıymettir. Vadesi 1 yıldan fazla olamaz. İskonto esasına göre satılan finansman bonolarının iskonto oranı ihraçcı tarafından serbestçe belirlenir. Kısa vadeli borçlanma aracı olup, işletmelerin kısa vadeli finansman ihtiyacının karşılanmasını sağlar. • Banka Bonosu: Banka bonoları; bankaların borçlu sıfatıyla düzenleyip, Kurul'ca kayda alınmayı müteakip iskonto esasına göre ihraç ettikleri menkul kıymettir. Halka arz edilecek olan banka bonolarının vadesi 60 günden az 1 yıldan fazla olamaz. Tahsisli satılacak banka bonolarının vadesi 15 günden az 1 yıldan fazla olamaz. İskonto esası ile satılan söz konusu bonoların iskonto oranı ihraççı banka tarafından serbestçe belirlenir. • Banka Garantili Bono: bankalardan kredi kullanan ortaklıkların bu krediye karşılık teminat olarak verdiği emre muharrer senedin, krediyi kullandıran bankaca kendi garantisi altında ve Kurulca kayda alındıktan sonra ihraç edilen menkul kıymete denir. • 7/6/2013 tarihli ve 28670 sayılı borçlanma araçları tebliğine göre; Bonolar, ihraççı tarafından belirlenen vadeye uygun iskonto oranları ile iskonto edilerek bulunan fiyat üzerinden satılır. Bonoların kupon ödemeli olarak ihracı mümkündür. • Bankalar tarafından ihraç edilecek bonolar, bu bonoların vadesi boyunca satışa sunulabilir. Ayrıca, bankalar tarafından ihraç edilmiş bonolar ikinci el piyasada, bu bonoları ihraç etmiş banka tarafından erken itfa sonucu doğurmayacak şekilde yeniden satılmak şartıyla geri alınabilir.

Sermaye Piyasası Araçları • Kıymetli Maden Bonoları (Altın, Gümüş ve Platin Bonoları): Altın, gümüş ve platin bonoları, İstanbul Altın Borsası üyesi bankalar ile kıymetli maden aracı kurumlarının belli miktarda kıymetli maden cinsinden ihraç ederek iskontolu veya iskontosuz olarak sattıkları menkul kıymettir. • Kıymetli maden bonolarının satış bedeli, Türk Lirası, döviz veya kıymetli maden olarak tahsil edilir. Kıymetli maden bonolarına ilişkin ödemeler, ödeme tarihinde kıymetli madenin ihraç sırasında belirlenen borsasında oluşan ağırlıklı ortalama fiyatı esas alınarak, Türk Lirası veya ödeme tarihinde TCMB tarafından ilan edilen döviz satış kuru kullanılmak suretiyle, döviz cinsinden veya ihraç sırasında fiziki teslim öngörülmüşse kıymetli maden cinsinden yetkili kuruluş vasıtasıyla yapılır.

Sermaye Piyasası Araçları • Katılma İntifa Senedi: Sahiplerine, ortaklık hakkına sahip olmaksızın kardan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve belli bazı olanaklardan yararlanma hakkı veren sermaye piyasası aracıdır. • Ortaklıkların KİS ihraç edebilmeleri için esas sözleşmede KİS ihracına imkan veren bir hüküm bulunması ve KİS ihracı için ortaklık genel kurulu tarafından karar alınması zorunludur. Alınacak genel kurul kararında asgari olarak, ihraç edilecek KİS’lerin nominal değerine, KİS’lerin ihracının halka arz edilerek ya da edilmeksizin gerçekleştirileceğine ve KİS’lere hangi hakların tanınacağına yer verilmesi zorunludur. KİS’ler, net kardan pay alma, tasfiye sonucunda kalan tutara katılma veya halka açık olmayan ortaklıklar tarafından çıkarılacak yeni payları alma haklarından birini ya da birden fazlasını içerecek şekilde ihraç edilebilir. • Ortaklıkların ihraç edebilecekleri KİS’lerin toplam ihraç tutarı, ödenmiş ya da çıkarılmış sermayenin yüzde ellisini geçemez. • KİS sahiplerine verilen kar payları nakden dağıtılır. KİS sahiplerine tanınan kar payı dağıtılmadıkça, TTK’nın 519 uncu maddesinin birinci fıkrası hariç başka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla kar aktarılmasına ve intifa senedi sahiplerine, yönetim kurulu üyelerine ve ortaklık çalışanlarına kardan pay dağıtılmasına karar verilemez.

Sermaye Piyasası Araçları • Kar/Zarar Ortaklığı Belgesi: Anonim ortaklıkların finansman ihtiyaçlarını karşılamak için ihraç edebilecekleri kar ve zarara katılma hakkı veren menkul kıymetlerdir. • Bu yolla toplanan fonlar anonim ortaklığın her türlü faaliyetinin finansmanı için kullanılır. • Bu aracın en önemli özelliği anonim ortaklığın zarar etmesi halinde, yatırımcı açısından zarara da ortaklığın söz konusu olmasıdır. • En kısa vade 1 ay, en uzun vade 7 yıl olmak üzere, vade ortaklık faaliyetinin özelliğine göre muhtelif dönemlerde aylık ve katları olarak düzenlenir.

Sermaye Piyasası Araçları • Gayrimenkul Sertifikası: Belirli bir gayrimenkul projesini gerçekleştirmeyi üstlenenler tarafından, inşa edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul projelerinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç edilen menkul kıymetlerdir. • Gayrimenkul sertifikası ihraç tutarı, gayrimenkul projesinin satış değerinin %50’sini geçemez. Banka garantili ihraçlarda bu sınırlama uygulanmaz. • İhraç edilecek gayrimenkul sertifikalarının borsada işlem görmesi ve ihraççıların Kurula yapılacak onay başvurusunun yanı sıra bu amaçla borsaya başvurmaları zorunludur. • Gayrimenkul sertifikaları asli veya tali edimin yerine getirilmesi ve varsa cezai şartın ödenmesi suretiyle itfa edilir. İhraççı tarafından öngörülmesi halinde gayrimenkul sertifikaları, proje bitiş tarihinden önce ihraççının belirlediği tutar veya borsada oluşan fiyat üzerinden geri alınmak suretiyle de itfa edilebilir. • Asli edim: Asli edim ifa süresi içerisinde izahname veya ihraç belgesinde belirlenen esaslar çerçevesinde, ihraççı tarafından gayrimenkul sertifikası sahipleri adına mülkiyetin tesis edilmesi ve bağımsız bölümün teslim edilmesini, • Tali edim: Tali edim ifa süresi içerisinde izahname veya ihraç belgesinde belirlenen esaslar çerçevesinde tali edime konu gayrimenkul sertifikalarına karşılık gelen bağımsız bölümlerin satılması ve satış tutarının gayrimenkul sertifikası sahiplerine payları ile orantılı olarak dağıtılmasını ifade eder.

Sermaye Piyasası Araçları • Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler: Bankaların tüketici kredileri, konut kredileri, ihracat kredileri; finansman şirketlerinin kendi mevzuatları uyarınca açmış oldukları krediler; finansal kiralamaya yetkili kuruluşların finansal kiralama sözleşmelerinden doğan alacaklar; gayrimenkul yatırım ortaklıklarının portföylerindeki gayrimenkullerin satış veya satış vaadi sözleşmelerinden kaynaklanan senetli alacakları karşılığında doğrudan ihraç edecekleri kıymetli evraktır. • Faiz/iskonto oranı ihraca dayanak teşkil eden alacakların getirisi dikkate alınarak ihraçcı tarafından serbestçe belirlenir, sabit veya değişken faizli olarak ihraç edilebilir. Vadenin belirlenmesinde ise ihraca dayanak teşkil eden alacakların vade yapısı dikkate alınır ve vade uyumu sağlanır. • Varlık Teminatlı Menkul Kıymetler: Varlık teminatlı menkul kıymetler bankalar, finansman şirketleri ve finansal kiralamaya yetkili kuruluşlar, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, kendi kanunlarınca menkul kıymet ihraç etmeye yetkili kamu kurum ve kuruluşlarca, bilanço aktiflerinde yer alan varlıkların teminat gösterilmesi suretiyle ihraç ettikleri borçlanma senetleridir. • Söz konusu menkul kıymetler itfa edilinceye kadar teminat varlıklar teminat amacı dışında tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dâhil olmak üzere haczedilemez, iflas masasına dâhil edilemez ve ihtiyati tedbir kararı verilemez.

Sermaye Piyasası Araçları • İpotekli Sermaye Piyasası Araçları: İpotek teminatlı menkul kıymetler, ipoteğe dayalı menkul kıymetler, ipotek finansmanı kuruluşları tarafından ihraç edilen hisse senedi dışındaki sermaye piyasası araçları ve konut finansmanından kaynaklanan alacaklara dayalı olarak veya bu alacakların teminatı altında ihraç edilen diğer sermaye piyasası araçlarıdır. • İpotek teminatlı menkul kıymetler, ihraçcıların genel yükümlülüğü niteliğinde olan ve oluşturulan teminat havuzundaki varlıklar karşılık gösterilerek ihraç edilen borçlanma senetleri olup, bankalar ve ipotek finansmanı kuruluşları tarafından ihraç edilebilir. • Kira Sertifikası: «Varlık kiralama Şirketi»‖ olarak tanımlanan ve aracı kurumlar, bankalar ve diğer anonim şirketler tarafından, kira sertifikası ihraç etmek üzere kurulmuş olan bir anonim şirketin, satın almak veya kiralamak suretiyle devraldığı varlıkların finansmanını sağlamak amacıyla düzenlediği ve sahiplerinin bu varlıklardan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan menkul kıymettir. Kira sukuku olarak da tanımlanabilir.

Sermaye Piyasası Araçları • Gelir Ortaklığı Senedi: Kamuya ait olan baraj, köprü, karayolu, havayolu, demiryolu, elektrik santrali, telekomünikasyon sistemleri ile sivil deniz ve hava limanları gelirlerine yatırımcıları ortak etmek amacı ile çıkarılan senetlerdir. GOS tesislerin gelirleri ile ilgilidir. Bu tesislere ortaklık, yönetime katılma ya da mülkiyet hakkı vermez. • İlk Gelir Ortaklığı senedi İstanbul Boğaz Köprüsü adına A Tertibi (3 yıl vadeli) ve B Tertibi (5 yıl vadeli) olarak çıkartılmış ve onu Keban Barajı Gelir Ortaklığı senetleri izlemiştir. • Yabancı Sermaye Piyasası Araçları: Çıkarıldıkları ülke borsalarında alım satım konusu olan ve Sermaye Piyasası Kurulu’nca niteliği belirlenen menkul kıymetler ile hak ve alacakları temsil eden diğer kağıtlardır. Bunların Türkiye’de alınıp satılabilmesi için Kurulca kayda alınması ve imzalanan temsilcilik sözleşmesi çerçevesinde aracı kuruluşlar vasıtasıyla satılması zorunludur.

Sermaye Piyasası Araçları • Depo Sertifikaları: Saklama kuruluşlarında saklanan yabancı sermaye piyasası araçlarını temsilen depocu kuruluş tarafından ihraç edilen ve sahibine bu araçların verdiği hakları aynen sağlayan, bunlara özdeş, hamiline yazılı, nominal değeri Türk Lirası olarak veya T.C. Merkez Bankasınca günlük alım satım kurları ilan edilen yabancı paralar cinsinden ifade edilen sermaye piyasası aracıdır. • Yabancı hisse senetlerinin Türkiye’de halka arz yoluyla satışının depo sertifikaları vasıtasıyla yapılması zorunludur. • Depo sertifikalarının anapara, faiz veya kar payı ödemeleri sermaye piyasası aracının para birimi cinsinden ve bu ödemelere ilişkin giderlerin düşülmesi suretiyle aracı kurum tarafından yapılır. Depo sertifikaları istendiğinde, depo sertifikası sahiplerince temsil ettikleri yabancı sermaye piyasası araçları ile değiştirilir. • Ayrıca, depo sertifikalarını ellerinde bulunduran yatırımcıların yabancı işletmenin genel kurul toplantılarına katılma ve oy kullanma hakları da bulunmaktadır.

Sermaye Piyasası Araçları • Yatırım Kuruluşu Varantları: Sahibine, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakdi uzlaşı ile kullanıldığı sermaye piyasası araçlarıdır. • Yatırım kuruluşu varantları, derecelendirme kuruluşlarından talebe bağlı olarak, notlandırma ölçeğine göre yatırım yapılabilir seviyenin en yüksek ilk üç kademesine denk gelen uzun vadeli derecelendirme notu alan Türkiye’de veyahut yurt dışında yerleşik banka ya da aracı kurumlar tarafından ihraç edilebilir. • Belirtilen uzun vadeli derecelendirme notu bulunmayan Türkiye’de yerleşik banka ya da aracı kurumlar, bu şartı sağlayan banka ya da aracı kurumlar tarafından ihraçtan doğan yükümlülüklerin garanti edilmesi koşuluyla yatırım kuruluşu varantı ya da sertifikası ihraç edebilir. • Alım hakkı veren ve satım hakkı veren olmak üzere iki türe ayrılan yatırım kuruluşu varantları, BIST 30 endeksinde yer alan hisse senetlerine ve/veya BIST 30 endeksi kapsamında yer alan birden fazla hisse senedinden oluşan sepete veya Kurulca uygun görülmesi durumunda Hazine Müsteşarlığı tarafından ihraç edilen ve borsada işlem gören devlet iç borçlanma senetleri, konvertibl döviz, kıymetli maden, emtia, geçerliliği uluslararası alanda genel kabul görmüş endeksler gibi diğer varlık ve göstergelere dayalı olarak aracı kuruluşlarca ihraç edilebilir. • Aracı kuruluş varantları Avrupa tipi ve Amerikan tipi olmak üzere ikiye ayrılmış olup, Avrupa tipi varantlar yatırımcısına dayanak göstergeyi alma veya satma hakkını sadece vade sonunda sağlarken Amerikan tipi varantlar Amerikan tipi varantlar vade sonuna kadar kullanım hakkı verir. • Söz konusu varantların vadesi ise 2 aydan az 5 yıldan fazla olmayacak şekilde belirlenmelidir.

Sermaye Piyasası Araçları • Ortaklık Varantları: Sahibine ihraçcı ortaklığın veya payları Borsada işlem gören başka bir ortaklığın belirli sayıda hissesini, belirli bir fiyattan, belirli bir dönem içerisinde satın alma hakkı veren sermaye piyasası aracıdır. • Ortaklık varantları, payları borsada işlem gören ya da görecek olan ortaklıklar tarafından sermaye piyasası araçlarının halka arzı sırasında, ihraççının kendi payları veyahut payları borsada işlem gören başka bir ortaklığın payları üzerine yazılı olarak, söz konusu sermaye piyasası araçlarını satın alan yatırımcılara bedelli ya da bedelsiz olarak verilmek üzere ihraç edilebilirler. • İhraçcıortaklığın kendi paylarını satın alma hakkı veren varantlarda, varantın yatırımcı tarafından işleme konulması durumunda ihraçcışirket, varanttan kaynaklanan satın alma hakkını kullanan kişilere yönelik tahsisli sermaye artırımı yaparak yatırımcıların değişim talebini karşılamakta ve tedavüle yeni hisseler çıkarmaktadır. • Payları Borsada işlem gören başka bir ortaklığın paylarını satın alma hakkı veren varantlarda ise ihraçcı, varant sahiplerinin değişim taleplerini kendi mülkiyetinde bulunan hisseleri kullanarak karşılamaktadır.

Sermaye Piyasası Araçları • Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri: Vadeli işlem sözleşmeleri, belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikteki malı, kıymetli madeni, finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını ya da dövizi alma ya da satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir. • Vadeli işlem sözleşmeleri genellikle mallara (tarımsal ürün, enerji ürünleri, metaller gibi...), hisse senetlerine, hisse senedi endekslerine, faiz oranlarına ve dövize dayalı olarak düzenlenmektedir. • Uzun Pozisyon: Vadeli işlem sözleşmesi satın alarak uzun pozisyon alan taraf, sözleşmenin vadesi geldiğinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı sözleşmede belirtilen fiyattan ve miktarda satın almak ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlüdür. • Kısa Pozisyon: Vadeli işlem sözleşmesi satarak kısa pozisyon alan taraf, sözleşmenin vadesi geldiğinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı sözleşmede belirtilen fiyat ve miktarda satmak ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlüdür. • Opsiyon sözleşmeleri ise, belirli bir vadede ya da vadeye kadar, belirli bir varlığı, belirli bir miktarda, belirli bir fiyattan alma ya da satma hakkı veren sözleşmelerdir. • Alım opsiyonu (Call Option): Alıcısına gelecekte belirli bir miktarda varlığı, belirli bir fiyattan alma hakkı veren opsiyon sözleşmesidir. • Satım opsiyonu (Put Option): Alıcısına gelecekte belirli bir miktarda varlığı, belirli bir fiyattan satma ya da satın alma hakkı veren opsiyon sözleşmesidir. • Amerikan tipi opsiyonlar vadeden önce herhangi bir tarihte opsiyon alıcısı tarafından kullanılabilirler. Avrupa tipi opsiyonlar ise yalnızca vadesinde kullanılabilirler. Bu yüzden Amerikan tipi opsiyonların değeri genelde Avrupa tipi opsiyonların fiyatlarından yüksektir.

Hisse Senetleri (Paylar) • Literatürde esham, aksiyon veya pay senedi olarak da adlandırılan hisse senetleri; anonim ortaklıkların ihraç ettikleri, anonim ortaklık sermaye payını temsil eden kıymetli evrak niteliğine sahip senettir. • Sermayesi paylara bölünmüş ve her bir pay karşılığında kıymetli evrak niteliğinde senet çıkarabilen sermaye ortaklıklarının kanuni şekillere uygun olarak çıkardıkları belgeler olup, sermayesinin belirli bir oranını temsil eden ve sahiplerine o oranda ortaklık hakkı sağlayan senetlerdir. • Pay senetleri, hamiline veya nama yazılı olur.

Hisse Senedi İhraç Edebilecek Şirket ve Kuruluşlar • Anonim şirketler • Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler (Eski SPK’da «sermayesi paylara bölünmüş komandit ortaklıkların hisse senetleri halka arz yoluyla satılamaz» denilmektedir. Ancak yeni kanunda böyle bir kısıtlama yoktur) • Özel kanunla kurulan kurumlar (Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, bankalar, anonim şirket şeklinde kurulmuş iktisadi devlet teşekkülleri, kamu iktisadi teşekkülleri (KİT), bağlı ortaklıklar, sigorta şirketleri) • Kooperatifler ise kıymetli evrak niteliğine sahip olmayan ortaklık senedi çıkarabilmektedirler

Hisse Senedinin Sağladığı Haklar • Kar Payı (Temettü) • Şirket Yönetimine Katılma Hakkı • Oy Hakkı: TTK’ya göre pay sahibinin kazanılmış hakkıdır. Her hisse senedi sahibine en az bir oy hakkı verir. • Bilgi Alma Hakkı: Bu hak gerçek anlamda bilgi alma hakkını kapsamamaktadır. Zira incelenmesine müsaade edilen defter ve belgelerden öğrenilecek sırlar hariç olmak üzere, hiçbir ortak şirketin iş sırlarını öğrenmeye yetkili değildir. • Tasfiye Bakiyesine Katılma Hakkı: Bu hak, tasfiye sonucunda bir artığın kalması halinde geçerlidir. Her hisse senedi sahibi, bu artığa payı oranında iştirak eder. Tasfiye artığı olumsuz ise, ortağın borcu pay ile sınırlıdır. • Rüçhan Hakkı (Yeni Pay Alma Hakkı): Rüçhan hakkı, eski hissedarların şirketteki ortaklık yüzdelerini sürdürmeleri amacıyla yeni çıkarılacak hisse senetlerini sahip oldukları pay yüzdesiyle orantılı olarak ilk önce satın alma hakkıdır. Rüçhan hakkı ortak yönünden kar ve tasfiye payına katılma ya da oy hakkı gibi kazanılmış bir hak değildir. Çünkü genel kurul kararıyla rüçhan haklarının kullanımı kısıtlanabilir veya kaldırılabilir.

Hisse Senedi Türleri • Nama ve Hamiline Yazılı Hisse Senedi: Senedi elinde bulunduran yani, senedin hamili kim ise, onun hak sahibi sayılacağı hisse senetleri hamiline yazılı hisse senetleridir. Nama yazılı hisse senetleri, şirket defterinde yazılı kimseler adına düzenlenir. • Adi ve İmtiyazlı Hisse Senetleri: Sahibine ortaklık hakları bakımından eşit haklar tanıyan hisse senetleri adi hisse senedi, ortaklık haklarının bazılarından diğer ortaklara göre imtiyaz sağlayan hisse senetleri ise imtiyazlı hisse senedidir. • Primli – Primsiz Hisse Senedi: Nominal değerden ihraç edilen hisse senetleri primsiz, nominal değerin üzerinde bir değerden ihraç edilenler ise primli hisse senedidir. • Bedelli – Bedelsiz Hisse Senedi: İşletmeye fon girişi sağlayan hisse senetleri bedelli hisse senedi, işletmeye fon girişi sağlamadan bedelsiz olarak mevcut ortaklara dağıtılan hisse senetleri ise bedelsiz hisse senedidir. • Hisse senedi bölünmesi (stocksplit), dolaşımdaki hisse senetlerinin nominal değeri daha düşük hisse senetleriyle değiştirilmesidir. Amaç, hisse senetlerinin piyasa fiyatlarının düşürülmesidir. Özellikle, işletmenin hisse senetlerinin piyasa fiyatı çok artarsa hisse senetlerine olan talep zamanla azalır. İşte, işletmeler hisse senetlerine olan talebi devam ettirmek için hisse senetlerinin sayısını çoğaltarak fiyatını düşürürler.

Hisse Senedi Değer ve Fiyat Tanımları • Nominal Fiyat: Hisse senetlerinin üzerinde yazılı değerdir. 6102 sayılı TTK 476 maddesine göre payın itibarî değeri en az bir kuruştur. Bu değer ancak birer kuruş ve katları olarak yükseltilebilir. • İhraç Fiyatı: Hisse senetlerinin çıkarılışı sırasında satışa sunulduğu fiyattır. • Borsa Fiyatı: Hisse senedinin borsada alınıp satıldığı fiyattır. • Piyasa Fiyatı: Hisse senedinin arz ve talebe göre piyasada oluşan fiyatıdır. Eğer hisse senedi borsaya kote olmuşsa hisse senedinin piyasa değeri aynı zamanda borsa değeri olmaktadır. • Defter Değeri: İşletmenin muhasebe verileri dikkate alınarak aktif toplamından borçların çıkartılması sonucu bulunan değerin hisse senedi sayısına bölünmesi ile elde edilen değerdir. • Tasfiye (Likidasyon) Değeri: Şirket varlığının zorunlu satışı ile sağlanabilecek değerden tüm borçlar ödendikten sonra kalan miktarın hisse senedi sayısına bölünmesi sonucu bulunan değerdir. • İşleyen Teşebbüs Değeri: İşletmenin bir bütün halinde çalışır durumda devredilmesi halinde bulacağı değerdir.

Hisse Senedi Getirisinin Hesaplanması • Bir hisse senedinin beklenen veya gerçekleşen getirisi kar payından ve sermaye kazancından oluşmaktadır. • Kar payı geliri, hisse senedinin elde tutulduğu dönem içerisinde hisse senedi başına ödenen kar payı geliridir. • Sermaye kazancı ise hisse senedinin elde tutulduğu dönem içerisinde hisse senedinin fiyatı artmış ise meydana gelir. Hisse senedinin fiyatı, alış fiyatının altına düşmüş ise sermaye kaybı söz konusudur. • Örnek: A işletmesinin 1 TL nominal bedelli hisse senetlerinden 5,6 TL’den 100 lot alan bir yatırımcı yıl sonunda hisse senetlerinin fiyatı 8,8 TL olmuş ve hisse başına 0,5 TL kar payı almış ise ne kadar getiri elde etmiştir?

Tahviller • Tahvil, devletin ya da özel sektör şirketlerinin borçlanarak orta ve uzun vadeli fon sağlamak üzere çıkarttıkları borç senetleridir. Tahviller halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılabilir. Kamu borçlanma aracı dışındaki tahvillerin ihraç ve halka arzı için bunların Sermaye Piyasası Kurulu’na kaydettirilmesi gereklidir. Genel ve katma bütçeli idareler ile T.C. Merkez Bankası’nca ihraç edilecek tahviller Kurul tarafından kayda alınmaz. • Tahviller genellikle hamiline yazılı düzenlenmekle birlikte nama da yazılı olabilirler. • Tahvil sahibi, işletmenin varlıkları üzerinde alacağından başka hiçbir hakka sahip değildir. Ancak, şirket borçlarını ödemezse tahvil sahibi şirketin iflasını isteyebilir. Ayrıca, tasfiye durumunda ortaklardan önce tahvil sahiplerinin alacakları ödenir. • Tahvil sahibi şirketin kar zarar riskine katlanmaz., şirket zarar etse de günü gelince belli miktardaki anapara ve faizini alır. Sadece şirkete faiz karşılığında borç vermiş olur. Tahvil sahibi şirket yönetimine katılamaz. Şirkette kar dağıtımından önce tahvil sahiplerinin alacakları ödenir. Kalan tutar dağıtılır. • Tahvillerde vade, anaparanın ve son faiz ödemesinin yapılacağı tarihtir ve tahvilin vadesi 1 yıldan az olmamak üzere serbestçe belirlenebilir. Tahvillerin anaparası, vade bitiminde bir defada veya vade içinde taksitler halinde ödenebilir.

Tahviller • Nominal (İtibari) Değer: Tahvilin üzerindeki yazılı değere nominal değer denir. Vade sonunda tahvil sahibinin eline geçecek anapara tutarıdır. • İhraç Değeri: Tahvil şirket tarafından satışa çıkarıldığında gelen talebe göre belirlenen satış bedelidir. Tahvil senet üzerinde yazılı fiyattan, ya da bu fiyatın altındaki veya üstündeki bir fiyattan satılabilir • Piyasa Değeri: Tahvilin piyasalarda işlem gördüğü değerdir. Eğer bir yatırımcı tahvili ihraç tarihinden sonra satın almak isterse, ikincil piyasada piyasa fiyatından satın alır. Aynı şekilde, herhangi bir yatırımcı daha önce satın aldığı tahvili, vadesini beklemeden ikincil piyasada, piyasa fiyatından satarak nakde dönüştürebilir. • Kupon faiz oranı: Nominal değer üzerinden yüzde olarak belirtilen, tahvil sahibinin alacağı faiz miktarıdır. Kupon faiz oranları tahvil ihraçcısı tarafından belirlenmektedir. Kupon faiz oranına, «nominal faiz oranı» da denmektedir. • Kupon faiz oranı dönemsel faiz ödemelerinin hesaplanmasında kullanılan ve tahvilin vadesi boyunca sabit kalan (sabit faizli tahvillerde) veya belirlenme şekli değişmeyen (değişken faizli tahvillerde) faiz oranıdır. Tahvile sabit getirili menkul kıymet denmesinin sebebi de vadeye kadar değişmeyen bu kupon faiz oranından dolayıdır. • Tahviller 3 ayda, 6 ayda ve yıllık faiz ödemeleri yapabilir. Kupon ödemesi, yıllık bazda belirlenen nominal faiz oranı ile nominal değerin çarpımının bir yıl içindeki kupon ödemesi sayısına bölünmesiyle bulunacak tutarda yapılır. Örneğin, nominal faizi %20 olan ve 3 ayda bir kupon ödemesi bulunan 1000 TL nominal değerli tahvilin kupon ödemesi 1000x0,2=200 TL yıllık faiz ödemesidir. 200/4=50 TL 3 aylık faiz ödemesidir. • Tahvillerin getirilerini etkileyen en önemli unsurlar, likiditesi ve sahip oldukları risktir. Şirket tahvilleri, şirketin iflas etmesi ve faiz, anapara ödemesinde temerrüde düşmesi açısından devlet tahvillerine oranla daha yüksek risk taşıdıklarından, genellikle devlet tahvillerinden daha yüksek faiz geliri sağlarlar.

Tahvil Türleri • Devlet Tahvili/Özel Sektör Tahvili: Devletin finansman ihtiyacını karşılamak üzere Hazine Müsteşarlığınca çıkarılan tahvillere denir. Belediyelerin ve kamu kuruluşlarının çıkardığı tahviller de devlet tahvili olarak kabul edilmektedir. Özel sektör tahvilleri, Özel şirketler tarafından finansman ihtiyacını karşılamak için ve uzun vadeli yabancı sermaye temin etmek amacıyla çıkarılan tahvillerdir. • Nama ve Hamiline Yazılı Tahviller: Kıymetli evrak üzerinde sahibinin ismi belirtiliyorsa nama yazılı, isim belirtilmiyor ve elinde bulunduran kişiye alacak hakkı tanıyorsa hamiline yazılı tahvillerdir. Ancak uygulamada hamiline yazılı tahviller daha yaygın kullanılmaktadır. • Sabit ve Değişken Faizli Tahviller: Nominal faiz oranı sabit olan ve tahvilin vadesi boyunca değişmeyen tahvillere sabit faizli tahviller, piyasa faiz oranlarına göre tahvilin ödeyeceği faiz oranının değiştiği tahvillere ise değişken faizli tahviller denilmektedir. • Güvenceli (Teminatlı) ve Güvencesiz (Teminatsız) Tahviller: Teminatlı tahviller, vadesinde ödenemeyen anapara ve faizin yatırımcılara ödenmesini sağlamak amacıyla anonim ortaklıkça bir teminatın gösterilmiş olması halinde söz konusudur. Teminat; tahvil çıkaran anonim ortaklığın bir taşınmaz malın çeşitli derecelerden birinden ipotek edilmesi veya şirketin portföyünde bulunan başka ortaklıkların hisse senetleri yahut tahvillerinin rehnedilmesi yoluyla sağlanmış olabilir. Birinci durumda “ipotekli tahviller” (mortgagebonds), ikinci durumda ise “rehinli tahviller” (collateraltrustbonds) söz konusudur. Ana para ve faizlerin ödeneceği hususunda bir üçüncü kişinin kefalet vermesi yolu ile de teminat sağlanabilir. Kefalet veren bu kişi genellikle bir tüzel kişidir. Ülkemizde bir ticaret bankasıdır. Teminatsız tahvil, ana para ve faizlerinin geri ödenmesinde hiçbir güvenceye sahip olmadan çıkarılan tahvildir.

Tahvil Türleri • Primli ve Başabaş Tahviller: Nominal değerinden daha düşük bedelle satışa çıkarılan tahvillere primli tahvil denir. Burada "ihraç-emisyon-çıkarma primi" söz konusudur. İtfa (geri ödeme) anında, tahvil sahibine tahvilin nominal değerinden daha yüksek bir bedel ödeniyorsa, bu durumda da "itfa primi" söz konusudur. Öte yandan, ihraç edilen bir tahvil üzerine yazılı bir değerden satışa çıkarılıyorsa, buna da "başabaş tahvil" denir. • Endeksli Tahviller: Tahvilin faiz ve/veya anapara ödemelerinin enflasyon oranı, altın, döviz gibi çeşitli fiyat endekslerine bağlandığı tahvillerdir. • İkramiyeli Tahviller: Tahvillerin satışını teşvik etmek için faiz ve erken satış priminden başka para ikramiyeleri de verilebilir. Fakat ülkemizde mevcut yasalara göre, tahvil sahiplerine para ikramiyeli çekilişlerde dahil, her ne ad altında olursa olsun, faiz dışında bir ikramiye verilemez. • Kuponsuz Tahviller: Kuponsuz veya sıfır kuponlu tahviller, iskontolu olarak ihraç edilen ve vade içerisinde faiz ödemesi olmayan tahvillerdir. Vade sonunda yatırımcıya tahvilin nominal değeri ödenmektedir. İskontolu alış fiyatı ile nominal değer arasındaki fark, yatırımcının faiz gelirini oluşturmaktadır. • Kâra İştirakliTahviller: Anonim şirketler, satışları teşvik etmek için şirket kârına iştirak etme olanağını sağlayan tahviller de ihraç edebilirler. Kâra iştirakli tahviller vade sonu anapara ödemeli olarak çıkarılırlar. Yani anaparanın ödenmesi yıllara dağıtılmaz. İhraççılar, tahvillerde verilecek dönem kâr payının belirlenmesinde aşağıdaki seçeneklerden birini seçebilirler. -Belirli bir faiz artı kârdan düşen payın ödenmesi, -Kâr payının belirli bir faizin altına düşmesi durumunda, belirli oranda faizin ödenmesi, belirli bir faize eşit yada daha fazla kâr payı oluşumuyla, kâr payının ödenmesi, -Belirli bir faiz öngörülmeksizin tahvile düşen bir kâr payı yüzdesine göre hesaplanan tutardan tahvile düşen payın ödenmesi.

Tahvil Piyasa Değeri • Tahvillerin piyasa değerini tahvilin nominal faiz oranı ile piyasadaki faiz oranı ilişkisi belirler. Kupon ödemesi bulunan bir tahvil için bu ilişki aşağıdaki gibidir:

Tahvil Piyasa Değeri • Tahvilin piyasa değerini değiştiren husus yatırımcının risk algılamasını yansıtan piyasa faiz oranının değişkenliğidir. • n : vade sonuna kadar ödenecek faiz sayısını • A : Anaparayı (nominal değeri) • i: Piyasa faiz oranını • I: dönemlik kupon faiz tutarını göstermektedir. Tahvilin piyasa değeri aşağıdaki formülle hesaplanır:

Tahvil Piyasa Değeri • Örnek 1: ABC A.Ş., 4 yıl vadeli, altı ayda bir faiz ödemeli, kupon faiz oranı yıllık % 14 ve her birinin nominal değeri 100 TL olan bir tahvil ihracı gerçekleştirmiştir. Piyasa faiz oranı yıllık % 16 ise bu tahvilin bugünkü değeri nedir?

SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI