SEKSUALNOŚĆ OSÓB CHORYCH, NIEPEŁNOSPRAWNYCH ORAZ POZOSTAJĄCYCH W SZCZEGÓLNYCH WARUNKACH.

1. SEKSUALNOŚĆ OSÓB CHORYCH, NIEPEŁNOSPRAWNYCH ORAZ POZOSTAJĄCYCH W SZCZEGÓLNYCH WARUNKACH. Opracowała: Monika Haligowska

2. Osoby niepełnosprawne stanowią ok. 15 % populacji – w Polsce ok. 3 mln. Seksualność osób niepełnosprawnych obwarowana była wieloma stereotypami i niedomówieniami, przez co przez lata traktowana była jako tabu. Osoby niepełnosprawne traktowano jak dzieci, a w terapii, leczeniu i rehabilitacji pomijano te zagadnienia. Aktualnie sytuacja ta powoli ulega zmianie.

3. Zbigniew Lew – Starowicz uważa, że seks dla osób niepełnosprawnych jest szczególnie ważny, albowiem dzięki niemu czują się normalni. „Pozwala osobom niepełnosprawnym być bliżej życia”. Ma także charakter więziotwórczy. Bycie z bliską osobą sprawia, że te osoby czują się akceptowane.

4. SEKSUALNOŚĆ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Nieco inne problemy rodzi seksualność osób niepełnosprawnych od urodzenia, a inne – niepełnosprawność powstała na skutek wypadku lub choroby.

5. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ U DZIECI Rodzice traktują niepełnosprawność dziecka w kategorii choroby, a więc wymagające opieki i pomocy. W rozmowach unikają lub bagatelizują tematy intymne, co wynika z błędnego założenia, że seks jest obszarem społecznego wykluczenia dla osób niepełnosprawnych. Rodzice chcą zaoszczędzić dziecku bólu i cierpienia z powodu porażek w tej sferze życia. W konsekwencji dzieci jako osoby dorosłe mają ogromny deficyt wiedzy z zakresu życia intymnego, więzi erotycznych i seksualnych. Dochodzi do opóźnienia wieku inicjacji seksualnej. Temat seksu jest dla nich źródłem frustracji , często nie akceptują swojego ciała i boją się bliskiego kontaktu seksualnego.

6. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ „NABYTA” W ŻYCIU DOROSŁYM Osoby takie często posiadają pewne doświadczenia erotyczne, były aktywne przed zaistnieniem niepełnosprawności i po cichu marzą o powrocie do aktywności w tej sferze. Gdy wyrażą swoje potrzeby, najczęściej spotykają się ze ścianą milczenia i dezaprobaty ze strony otoczenia społecznego. Wynika to z tego, że otoczenia uważa, że obszar życia seksualnego jest im do niczego nieprzydatny, zbędny i może tylko niepotrzebnie dodatkowo komplikować im życie. Podejście takie jest źródłem wielu kompleksów i obaw zarówno przed przeciwstawieniem się powszechnej presji otoczenia, jak i przed niepowodzeniem w realizacji siebie w kontaktach intymnych.

7. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ „NABYTA” W ŻYCIU DOROSŁYM Rzekoma nieatrakcyjność, brak intymności, poczucie niepełnej wartości jako partnera seksualnego, brak wiedzy o własnej cielesności i zmianach w reakcjach seksualnych, lęk przed niesprawdzeniem się w roli seksualnej oraz odrzuceniem powstrzymują przed podjęciem gry miłosnej. Często dochodzi do tłumienia potrzeby seksualnej.

8. Na podstawie badań przeprowadzonych pod kierownictwem Z. Izdebskiego w latach 2007 -2009: „Psychoseksualne funkcjonowanie osób niepełnosprawnych w relacjach z otoczeniem społecznym”: 35 % osób z niepełnosprawnością ruchową uważa, że więź duchowa jest najważniejsza, ale kontakt fizyczny też się liczy, a 32 % uważa, że więź duchowa jest tak samo ważna, jak kontakt fizyczny.

9. UWARUNKOWANIA PROBLEMÓW SEKSUALNYCH • OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH • Zbigniew Izdebski dzieli problemy osób niepełnosprawnych dot. sfery seksualnej na dwie płaszczyzny: • problemy fizjologiczne: zaburzenia erekcji, anorgazmia, • przedwczesny wytrysk, impotencja; • bariery psychologiczne: z odkryciem własnego ciała, • problemy w relacjach, blokady przy wchodzeniu • w związki uczuciowe.

10. UWARUNKOWANIA PROBLEMÓW SEKSUALNYCH • OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH • Problemy seksualne i partnerskie mogą wynikać z: • ograniczeń anatomicznych (utrudnienia w realizacji potrzeb • i znalezieniu odpowiedniej pozycji do realizacji zbliżenia); • ograniczeń fizjologicznych (problemy z uzyskaniem erekcji • i orgazmu po urazie rdzenia kręgowego); • uwarunkowań psychologicznych (niska samoocena w roli • kobiety / mężczyzny, nieodwzajemnione uczucie); • uwarunkowania kulturowe (poczucie nieadekwatności • do stereotypowych wzorców kobiecości / męskości).

11. BIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA PROBLEMÓW SEKSUALNYCH OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH • Organiczne zaburzenia funkcji seksualnych najczęściej wynikają z: • zaburzeń hormonalnych, • cukrzycy, • chorób układu krążenia, • uszkodzeń mózgu, zwł. płata czołowego i skroniowego, • zmian starczych i poważniejszych postaci porażenia • mózgowego, • uzależnień od alkoholu, narkotyków, nikotyny, • zaburzeń i chorób psychicznych, zwł. nerwicy, depresji, • zaburzeń łaknienia, • meno – i andropauzy, • uszkodzeń rdzenia kręgowego, • in. przyczyn, np. chorób neurologicznych, ginekologicznych, • nowotworowych, chorób przenoszonych drogą płciową.

12. PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA SEKSUALNEGO FUNKCJONOWANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Trudności w obszarze aktywności seksualnej są w dużej mierze konsekwencją społecznych postaw, oddziaływań środowiskowych, przekonań i niesprzyjających okoliczności. Prawa do wyrażania swoich potrzeb seksualnych i utrzymywania intymnych więzi przez osoby niepełnosprawne są ograniczane na różne sposoby. Osoby niepełnosprawne są często postrzegane przez swoich bliskich jako pozbawione potrzeb seksualnych.

13. PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA SEKSUALNOŚCI OSÓB • NIEPEŁNOSPRAWNYCH • Czynniki wpływające ograniczająco na seksualność osób niepełnosprawnych: • Preferowanie przez naszą kulturę MODELU ATRAKCYJNOŚCI • PŁCIOWEJ, co przyczynia się do cierpienia i poczuciu braku fizycznych • atrybutów związanych ze zmianami w obrazie ciała u osób • niepełnosprawnych, zwł. u kobiet. • OGRANICZANIE / tłumienie zachowań – już od dzieciństwa – • związanych z EKSPRESJĄ SEKSUALNĄ (np. wyrażania • zainteresowania płcią przeciwną, napięcia seksualnego, • autoerotyzmu) pozbawia swobody w kontaktach z osobami płci • przeciwnej, rodzi kompleksy, przyczynia się do zahamowań • i zamknięcia się wielu osób niepełnosprawnych na radość z życia • seksualnego. • Wykształcanie POSTAWY LĘKOWEJ i NEGATYWNYCH STEREOTYPÓW • związanych z pełnieniem ról płciowych jako rodziców / partnerów • seksualnych.

14. PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA SEKSUALNOŚCI OSÓB • NIEPEŁNOSPRAWNYCH • OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE OD URODZENIA • Kluczowe cele wychowania seksualnego: • - kształcenie samodzielności, • - rozwijanie pozytywnego obrazu związków i samego • siebie jako kobiety / mężczyzny, • - budowanie stabilnej samooceny dziecka, • - praca nad dobrym zrozumieniem sytuacji dziecka, • - podkreślanie poprzez ubiór, fryzurę płci dziecka; dbałość • o wygląd, higienę; • - wybór zabawek podkreślających różnice płciowe; • - stwarzanie możliwości kontaktu z rówieśnikami, co • pozwoli na prowadzenie obserwacji i zrozumienia • konsekwencji posiadania płci;

15. PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA SEKSUALNOŚCI OSÓB • NIEPEŁNOSPRAWNYCH • OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE OD URODZENIA • Kluczowe cele wychowania seksualnego: • - okres dojrzewania: • jeśli z powodu niepełnosprawności nastolatek zostanie odrzucony • przez rówieśników, rodzina powinna stabilizować i wzmacniać jego samoocenę; • dążenie do usamodzielniania, kontaktów rówieśniczych; • umożliwienie dostępu do informacji i szerokiej specjalistycznej edukacji; • szanowanie prawa do intymności; • wyzbycie się nadopiekuńczości; • „Od postawy rodziców uzależniony jest przebieg rozwoju psychoseksualnego dziecka niepełnosprawnego, ponieważ rola rówieśników i aktywności własnej bywa bardzo ograniczona”. • (Długołęcka, 2010, s. 221)

16. SEKS A OKREŚLONE PROBLEMY ZDROWOTNE • USZKODZENIE RDZENIA KRĘGOWEGO: zaburzenia często mają wiele objawów; pojawia się impotencja, przedwczesny / opóźniony wytrysk nasienia / brak wytrysku, obniżenie popędu, brak orgazmu, brak nawilżenia pochwy, zaburzenia czucia w okolicach płciowych. • CHOROBY SERCA: mitem jest to, że stosunek seksualny jest silnym obciążeniem dla organizmu, a zwł. dla układu krążenia. W rzeczywistości stosunek seksualny nie jest wcale szczególnie trudnym zadaniem dla organizmu. Można go porównać z zaledwie dość szybkim spacerem. Niektóre leki wskazane przy chorobach serca mogą obniżać potencję.

17. SEKS A OKREŚLONE PROBLEMY ZDROWOTNE • STWARDNIENIE ROZSIANE: impotencja, problemy z wytryskiem nasienia, obniżenie popędu, brak orgazmu. • CHOROBY NEREK: jw. • PROBLEMY GINEKOLOGICZNE, operacje: problemy z pożyciem intymnym, a do tego: depresja, niższa samoocena, wrażenie utraty atrakcyjności, poczucie bycia „nie w pełni kobietą”.

18. METODY REHABILITACJI SEKSUALNEJ • farmakoterapia: leki pobudzające / hamujące seksualnie; • fizykoterapia : elektroterapia, zewnętrzne aparaty • próżniowe, akupresura, hydroterapia, akupunktura, • masaże; • leczenie chirurgiczne • treningi, ćwiczenia • terapia seksuologiczna, psychoterapia

19. POSTULATY DOTYCZĄCE WYCHOWANIA SEKSUALNEGO • za: A. Długołęcka (2010) • Rodzice dziecka niepełnosprawnego – często o wiele dłużej i w o wiele większym stopniu niż w przypadku dzieci zdrowych – są jedynym wzorcem różnych zachowań z dziedziny ogólnie pojętej seksualności (np. zdolność do miłości wobec drugiej osoby, akceptacja przejawów własnej płciowości). • Podstawą kształtowania pozytywnej tożsamości płciowej w przypadku dziecka jest: akceptacja jego płci podkreślana poprzez dbałość o higienę, ubiór, • wzmacnianie pozytywne poprzez mówienie komplementów nt. wyglądu i zachowań związanych z płcią. • 3. Młodzież niepełnosprawna potrzebuje wsparcia i zrozumienia dla trudów okresu dorastania.

20. POSTULATY DOTYCZĄCE WYCHOWANIA SEKSUALNEGO za: A. Długołęcka (2010) 4. Należy szukać pozytywnych i realistycznych form radzenia sobie z napięciem seksualnym, aby nie dochodziło do stłumienia. 5. Rodzice wraz z opiekunami powinni współpracować w zakresie poznawania seksualności osób niepełnosprawnych. 6. Należy szanować prawa do intymności i wspierać rozwój psychoseksualny osób niepełnosprawnych, przy realistycznej ocenie granic zależności / samodzielności. 7. Rodzice dziecka niepełnosprawnego powinni otrzymać wsparcie od chwili jego urodzenia lub bezpośrednio po wypadku.

21. ZDOLNOŚCI PRZYSTOSOWAWCZE • Osoby po wypadkach prowadzących • do niepełnosprawności w życiu dorosłym mają z reguły • wyższą motywację do rehabilitacji, w tym seksualnej. • Dojrzałość wykształcona jeszcze w okresie pełnej • sprawności ułatwia im wypracowanie mechanizmów • psychologicznego przystosowania (dot. ludzi młodych). • Wyniki lepszego przystosowania seksualnego są związane • z młodszym wiekiem, lepszą sprawnością fizyczną, • aktywnością społeczną, niezależnością i samoakceptacją. • O zdolnościach przystosowawczych w największym • stopniu decydują czynniki wychowawcze i środowiskowe.

22. ZDOLNOŚCI PRZYSTOSOWAWCZE • /na podstawie badań/ • Zdolności przystosowawcze w trudnej sytuacji pourazowej • są związane z płcią. • U mężczyzn zaobserwowano: większe poczucie braku • niezależności, u kobiet – brak w związkach • interpersonalnych (rzadziej nawiązują kontakty • z mężczyznami). • Gdy kobiety tracą sprawność, są bardziej emocjonalne, • lękliwe, pesymistycznie nastawione do życia, częściej • postrzegają siebie jako słabe, są skłonne do rozwodzenia • się nad swoimi problemami i stawiania w centrum uwagi, • zbyt mało wagi przywiązują do uczuć i pragnień, częściej • poszukują wsparcia i oczekują go.

23. ZDOLNOŚCI PRZYSTOSOWAWCZE • /na podstawie badań/ • Mężczyźni rzadziej roztrząsają wspomnienia typu „jak to było”, są bardziej żywotni, ale wykazują większe trudności w mobilizowaniu się i podejmowaniu działań, częściej są postrzegani jako osoby przykre, niezadowolone, niedopasowane, niewdzięczne, wykazują znacznie większe zainteresowanie towarzystwem kobiet i znajdowaniem emocjonalnego zadowolenia w obcowaniu z nimi. • Badania Fittinga: istnieje pozytywny związek pomiędzy • niezależnością, pewnością siebie a aktywnością • seksualną kobiet z uszkodzeniem rdzenia kręgowego.

24. ZDOLNOŚCI PRZYSTOSOWAWCZE • /na podstawie badań/ • Ponad połowa osób niepełnosprawnych podaje, że liczba • ich znajomych sprzed wypadku zmniejsza się. • Większość dostrzega w ich zachowaniu zmiany: unikanie • kontaktów, zachowywanie się w ostrożny sposób, • przejawianie poczucia współczucia i litości, brak zrozumienia. • Osoby niepełnosprawne w Polsce zbyt często spędzają wolny • czas samotnie / z rodzicami, w domu, oglądając telewizję, • słuchając radia, czytając książki, majsterkując, wychowując • dzieci.

25. Badania J. Kirenki (2001) dot. osób • niepełnosprawnych ruchowo: • - połowa osób stanu wolnego nie ma partnera/ki, • - 40 % ma partnera/kę, • - tylko co 3 –cia chce związać z nim/ nią swoje • losy, • - co 10 – ta nie jest przekonana co do uczuć • swego wybranka/ki, • - ok. 60 % to osoby stanu wolnego, • - 40 % żyło w małżeństwie / było po rozwodzie.

26. ZNALEZIENIE - WYBÓR PARTNERA • /wyniki badań/ • Osoby niepełnosprawne często szukają partnerów • we własnym gronie. • Istnieje też grupa osób, która na wieść o swojej chorobie • /niepełnosprawności rezygnuje z wchodzenia w związki. • 19,3 % osób sądziło, że ich uczucie zostało odrzucone • z powodu niepełnosprawności. • 35 % chciałoby mieć za partnerów osoby pełnosprawne, • 6 % - niepełnosprawne, dla 55 % - ten aspekt nie miał • znaczenia. • 75% nie ma pewności co do przyszłego życia rodzinnego • i uważa, że ma mniejsze szanse na szczęście małżeńskie • i boi się litości ukochanego i jego utraty; 50% zgłasza • problemy seksualne.

27. ZNALEZIENIE - WYBÓR PARTNERA • /wyniki badań/ • Wśród 58 % osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, • uskarżających się na brak partnera seksualnego, • ponad połowa upatrywała przyczyn w utracie atrakcyjności, • a 36 % wymieniło na 1 miejscu trudności fizyczne. • Osoby stanu wolnego wykazują niższy poziom samoakceptacji • niż te, które pozostają w związkach małżeńskich, są bardziej • lękliwe, uparte, kapryśne, niepewne siebie, sceptyczne, • niecierpliwe, częściej mówią o swoich problemach, częściej • rozmyślają o przeszłości. • Nie znaleziono związku pomiędzy stopniem • niepełnosprawności ruchowej a aktywnością seksualną, • co oznacza, że decydujące są czynniki psychologiczne • i społeczne.

28. LITERATURA: A. Długołęcka (2010). Seksualność osób niepełnosprawnych w: A. Długołęcka, Z. Lew – Starowicz (red.). Jak się kochać? Edukacja seksualna dla każdego. Warszawa Wyd. Świat Książki. K. Imieliński (1982). Zarys seksuologii i seksiatrii. Warszawa PZWL. J. Kirenko, Z. Lew – Starowicz(2001). Seks po uszkodzeniu rdzenia kręgowego. Ryki Wyższa Szkoła Umiejętności Pedagogicznych i Zarządzania. Z. Lew-Starowicz (1992). Problemy seksualne w różnych specjalnościach lekarskich. Warszawa PZWL. Z. Lew – Starowicz(1999). Życie intymne osób niepełnosprawnych. Warszawa Wyd. Severus. D. Radomski (2005). Czynniki utrudniające realizację życia erotycznego osób niepełnosprawnych fizycznie. Seksuologia Polska 3, 1, s. 8 -12.