Sosyal Psikoloji

1. Sosyal Psikoloji Prof Dr Süheyla Ünal

2. Sosyal psikoloji • bir bireyin davranış, duygu ve düşüncelerinin diğer kimselerin davranış ve özelliklerinden nasıl etkilendiğini ya da belirlendiğini inceleyen bir bilim dalıdır

3. Konuları • Kendilik kavramı • Tutum oluşumu • İlişkilerin şekillenmesi • Sosyal etki • Sosyal düşünce • Başkalatına yardım etme ya da zarar verme davranışı

4. Sosyal psikoloji • İnsan yavrusu kuşaklar boyunca gelişip şekillenen bir kültür ortamına doğar • Bu ortamda “ayna nöronlar” aracılığı ile diğer insanların davranışlarını taklit ederek toplumsal bir varlık olur • Toplumsallaşmanın en önemli aracı olan dil bu süreçte kazanılır

5. Davranış • Neye dikkat ettiğimiz • Sosyal durumları nasıl yorumladığımız, nasıl yargıladığımız • Bilgiyi nasıl kodladığımız • Belleğimizden neyi anımsadığımız ile yakından ilişkilidir.

6. Karmaşık sosyal dünya Sınırlı dikkat kapasitesi Amaç Ruhsal ekonomi Basitleştirme stratejileri

7. Basitleştirme stratejileri • birey yaşamak için temel şemalar, sınıflandırmalar, kalıp düşünceler geliştirir

8. Kısa yollar • Kategorizasyon • Şema • Stereotipi • Önyargı

9. Kategorizasyon • çevreyi düzenleme, yapılandırma • bireyin toplum içindeki yerini oluşturma ve tanımlama • Pozitif bir sosyal kimlik • Benliğin onaylanması

10. Şema • Dünyanın zihinsel bir haritası • Yaşantılarımızı düzenler, yorumlarken kullandığımız zihinsel modeller • Düşünme tarzımız • Bilinçdışı, insanlığa ait bilgi ve becerileri de kapsayan eski bilgi yapıları

11. Stereotipi-Kalıp • bir sosyal kategori içindeki insanlar hakkında oluşturulan inanç kalıplarıdır • algı ve belleği etkileyen bir bakış çerçevesi sunar • çevredeki uyaranlar arasından seçim yapmayı ve genellemeyi sağlar

12. Ön yargı • deneyimden önce öncül bir yargı olarak kanaatleri etkileyen bir hareket noktası • bilinçli ve kasıtlı, bilinçli ancak kasıtsız ya da bilinçdışı ve kasıtsız olabilir • kendini doğrulayan kehanet

13. Basitleştirme stratejileri • Beklenti doğrulama stratejileri • İnsanlar beklenilen davranışı ararlar ve dikkat ederler. • Belirsiz olayları beklentileri doğrultusunda yorumlarlar. • Beklentileri ile uyumlu olayları hatırlarlar.

14. Atıf • Sosyal yargıda bulunma • Davranış ya da olayın nedenine ilişkin açıklama • İçsel atıf • Dışsal atıf

15. Basitleştirme stratejileri • Kişiliğe özgü çıkarımlar • Temel atıf hatası:Davranışı yordama üzerine kişiliğin aşırı etkisi • Aktör-izleyici ikilemi: Kendi davranışımızı durumsal, başkalarının davranışını kişilik özelliği olarak yargılamak

16. Sosyal temsiller • Kavramlar kollektif olarak oluşturulur • İletişimde kullanılır • Tanıdık olmayanı tanıdık haline getirir • Dünya hakkındaki bilgileri basitleştirir, somutlaştırır • Üstü kapalı bir süreç izler Moscovici

17. Sağlık sosyolojisi

18. Amacı • Sağlık ve hastalık kavramını sosyoloji bağlamında ele almak ve genişletmek • Sosyoloji disiplininin temel kuram ve kavramlarına gevşek de olsa bağlı olan problemlere sosyolojik imajinasyonu kullanarak odaklaşmak Willis, E. (1991)The sociology of health and illness in Australia: the 1980’s and beyond. Annual Review of Health Social Science. 1:46-53

19. Sağlık sosyolojisi konuları • Kuramlar • Sosyal etkenler ve hastalık • Sosyal sınıf • Cinsiyet • Yaş • Irk ve etnisite • Hastalık yaşantısı ve hastalığa yüklenen anlam • Tedavinin sosyal özelliklerle ilişkisi

20. Sağlık sosyolojisi konuları • Sağlığın sosyal belirleyicileri, eşitsizlik yaratan etkenler (SED, cinsiyet) • Hastalık hakkında halk inanışları, tedavi yöntemleri • Hastalık davranışı • Sağlık sistemleri • Biyoetik

21. Kuramlar • Sosyal nedensellik • Sosyal tepki • Eleştirel kuram • Sosyal yapısalcılık • Sosyal gerçeklik

22. Sosyal nedensellik • Sosyal dezavantajların sağlık üzerine etkisi • Weber • Toplum sınıf, statü ve politik güçler açısından tabakalara ayrılır • Tabakalaşma zenginliğin eşit olmayan dağılımına neden olur • Marx • Sınıflar kapitalist sistem tarafından oluşturulur • Sınıflar sahip oldukları üretim araçları ve kendileri için çalışan işçilere dayanır

23. Sosyal tepki-etiketleme kuramı • İnsanlar hastalığa ya da davranışsal sapmaya tepki gösterir • abartma • yadsıma • Toplum hastalığı tanımlarıyla üretir • Davranışsal sapmanın sosyal açıdan tanımlanması ve tepki gösterilmesi hasta kişinin davranışını şekillendirir • Hasta rolünün sürdürülmesini etkiler

24. Eleştirel kuram • Sosyoekonomik yapılarla bireylerin içsel yaşamları arasındaki ilişkiyi açıklamaya çalışır (progresif-regresif yöntem)

25. Sosyal yapısalcılık • Temel varsayımı: gerçeğin insan etkinliğinin bir ürünüdür • Bireyler sosyal ilişkileri aracılığı ile varolurlar ve dönüşürler • Sağlık ve hastalık toplum tarafından tanımlanır ve yapılandırılır

26. Sosyal gerçeklik • Sosyal gerçeklik norm ve rollerle davranışımızı yapılandırır • Sosyal gerçekler olayları anlamamız için bir çerçeve çizer • Tutum ve değerlerimiz kırılgan yapıdadır, referans aldığımız gruplardan oldukça etkilenir • Kültürün hemfikir olduğu konularda alternatif geliştirmek güçleşir

27. Hastalık-Kültür ilişkisi

28. Sağlık davranışının sosyal belirleyicileri Bağlamsal Bireysel Fizik çevre Sosyodemografik özellikler- yaş, cinsiyet, ırk, etnisite, eğitim, gelir, medeni durum Sosyal çevre Sağlık davranışı Sağlık bakımı Psikososyal – sosyal destek, uyum, başa çıkma Organizasyonel Kurumsal Ekonomik kaynaklar Psikolojik- İnanç ve tutumlar Toplumsal kaynaklar Emmons, K. Health behavior in a social context, in Social Epidemiology, 2000, ch. 11. Politikalar

29. Sağlık sosyolojisi • Sosyal ve biyolojik olgular arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır • Kültür ve toplumsallaşma bireyin biyolojik yapısından kaynaklanan davranışlarından oluşmaktadır • Davranış, bireyin nörofizyolojik dürtü ve güdülerini eğitim ve toplumsallaşma süreçleriyle sosyal olarak izin verilen ya da önerilen tarzlarda gidermesi olarak tanımlanabilir

30. Anlamlar dünyası-kültür • İnsanlar çevrelerinde ve kendilerinde olup bitenleri anlamak için bilişsel bir düzenleme yaparlar ve içinde yaşadıkları kültürün bilişsel kalıpları doğrultusunda bir gerçeklik duygusu geliştirirler • Duyumlardan başlayarak, davranışa kadar bilişsel sistemin her aşaması, özellikle zihinsel tasarımlar bireyin içinde yaşadığı kültürden oldukça etkilenir

31. Kültür-hastalık • İçinde yaşanılan kültür hastalık belirtilerini, nedenlerini ve tedavisini kavramsallaştırmada önemli bir alt yapı sağlar

32. Hastalık • “kişinin zihninde, bedeninde, ruhunda ya da dünya ile bağlantısında istenmeyen bir durum” Hahn Hahn, R. 1995. Three Theories of Sickness and Healing, pp. 57-75. In Hahn, R. A. 1995. Sickness and Healing. An Anthropological Perspective. Yale University Press.

33. Hastalık-Kültür • Kültür ve bilişsel süreçler bireyin acıyı ifade etme tarzını, hastalık belirtilerini ve tedavisini şekillendirir • Toplum bireylerine hastalık ve iyileşme yaşantıları ile ilgili kavramları da sunar • Farklı hastalıklar ve isimlerini, özgül belirtilerini ve sürecini, anlamını, önemini, uygun tepkileri, başa çıkma yollarını da öğretir

34. Algı Tedavi Deneyim Kültür- Tedavi

35. Hastalık inanç sistemleri • Hastalığı ve sağlığı tanımlar, sınıflandırır • Hastalık açıklama modeli sunar • Hastalığın nedeni, doğası ve tedavisi hakkında bir kuram oluşturulmasını sağlar • Şifacıların uygulamaları konusunda bakış açısı sağlar

36. Hastalık açıklama modeli Algılanan yatkınlık Algılanan şiddet Demografik değişkenler Eylem Sağlık motivasyonu Psikolojik özellikler Algılanan yararlar ***** Eylem için ipucu Algılanan engeller Sheeran & Abraham, 1995

37. Çare arama yolları Çare arama yolları Psikososyal mekanizmalar Sosyal ağ Sosyal yapıya ilişkin durumlar • Kültür • Sosyo-ekonomik etkenler • Sosyal destek • Sosyal etki • Kaynaklar • Ağın yapısı • Temas sıklığı Berkman LF and Glass T, Social integration, social networks, social support, and health, in Social Epidemiology, ch 7, p. 143.

38. Belirti-çare arama Doktora başvurma Belirti- Müdahale yok Belirti– Kendini tedavi etme, alternatif tedaviler Belirti yok Belirti buzdağı

39. Çare arama yolları Kabul edilebilirlik Erişebilirlik Elde edilebilirlik Belirtilerin algılanması Önerilebilirlik Popüler Değerlendirme Karar verme Biyotıp Yorumu ‘Folk’ Sosyal ilişkiler Önceki yaşantılar Muela & Hausmann

40. Kültürel tedavi yöntemleri • Kendini iyileştirme çabaları başarısız kalırsa, içinde yaşadığı kültürün “çare arama davranışı”na başvurulur • Geleneksel, folklorik iyileştirme yöntemleri • Dinsel, spiritüel iyileştirme yöntemleri • Bilimsel tıp

41. Kültürel tedavi yöntemleri • Bitkisel tedaviler • Kupa çekme, sülük • Spirituel güçleri olduğuna inanılan kişilere başvurma • Kırıkçı-sınıkçılar • Terapötik dokunma (Sıvazlama, Reiki) • Biyoenerji • Akupunktur