SŁOWNIK ETYMOLOGICZNY NAZW MIEJSCOWOŚCI ZIEMI RYBNICKIEJ

1. SŁOWNIK ETYMOLOGICZNY NAZW MIEJSCOWOŚCIZIEMI RYBNICKIEJ Opracował : Jarosław Pokwicki

2. ETYMOLOGIA etymologia (z gr. etymologia od étymos ‘prawda, rzeczywistość’ + lógos ‘nauka, słowo’) 1. językoznawstwo: pochodzenie słowa, wyraz lub wyrazy, z których zostało ono utworzone; źródłosłów. 2. dział językoznawstwa zajmujący się badaniem pochodzenia słów, ustalaniem pierwotnego wyrazu lub wyrazów, które w wyniku różnych zjawisk językowych utworzyły współczesne słowa

3. ZIEMIA RYBNICKA Ziemia rybnicka jako powiat rybnicki. Powiat rybnicki tworzą następujące gminy oraz ich sołectwa: -Rybnik -Czerwionka-Leszczyny -Gaszowice -Jejkowice -Lyski -Świerklany

4. Powiat rybnicki Miasto Rybnik Gminy tworzące powiat

5. RYBNIK

6. RYBNIK Początki Rybnika są dotąd mało znane. W okresie Średniowiecza Rybnik pełnił funkcję osady rybackiej, leżącej na ważnym szlaku handlowym, wiodącym z Krakowa przez Oświęcim do Raciborza i Wrocławia. Nazwa osady pochodziła od istniejących tu stawów rybnych.

7. RYBNIK Rybnik tworzy 27 dzielnic, z których każda posiada swoją własną historię, czasem kulturową odrębność, a przede wszystkim ludzi związanych nierozłącznie ze swoją „małą ojczyzną”. To oni nadają kształt swoim dzielnicom, sprawiając, że dzięki swojej różnorodności wspaniale się one uzupełniają. Przemierzając rybnickie dzielnice trudno czasem uwierzyć, że to wciąż to samo miasto.

8. RYBNIK

9. 1. Boguszowice Stare Pierwsze wzmianki o osadzie na terenie dzisiejszych Boguszowic pochodzą z roku 1000. Pierwotna nazwa miejscowości nie jest znana, zaś obecna wywodzi się od imienia jej XIII- wiecznego właściciela Bogusława. To on przekazał wieś w ręce zakonu cystersów, który pozostał w Boguszowicach aż do początków XIX wieku.

10. 2. Boguszowice Osiedle Początki osiedla związane są z powstaniem na obrzeżach Boguszowic kopalni. Jej budowę podjął w  1913 roku książę niemiecki Gwidon von Donnersmarck. Początkowo zakład zawdzięczał swą nazwę marszałkowi pruskiemu Blücherowi,  w 1934 roku nazwę kopalni zmieniono na „Jankowice”. Do domów wielorodzinnych przy „szybach Blüchera” sprowadzali się robotnicy zatrudnieni w kopalni. Było to jak na tamte czasy ładne i nowoczesne osiedle, a o wysokim standardzie „familoków” świadczyła ich elektryfikacja.

11. 3. Chwałowice Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od staropolskiego imienia „Chwał”, który mógł być pierwszym osadnikiem, lub właścicielem Chwałowic. Pierwsza wzmianka o istnieniu osady pochodzi z pierwszej połowy XIII wieku. Pod koniec XVIII wieku Chwałowice  należały do tzw. „Państwa Rybnickiego”.

12. 4. Chwałęcice Początki Chwałęcic sięgają XII wieku. Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od imienia jej pierwszego właściciela „Chwałka”. Powstanie zalewu zmieniło położenie wsi- wcześniej  znajdowała się ona na niewielkim wzgórzu wzdłuż drogi z Rud do Rybnika.

13. 5. Golejów Na temat początków Golejowa wypowiada się legenda oraz historia. Ta pierwsza podaje, że jeden z książąt śląskich podczas polowania w tamtych okolicach, znalazł w koszyku porzuconego chłopca. Ponieważ dziecko było nagie przezwano je „golejem” czyli „golasem”. Kiedy chłopiec dorósł , został pasowany na rycerza i otrzymał ziemię w miejscu, w którym go znaleziono. Były to tereny dzisiejszego Golejowa, domyślamy się więc skąd wzięła się jego nazwa.

14. 6. Gotartowice Według legendy wieś miała powstać już na przełomie XIII i XIV wieku za sprawą rycerza o imieniu Gothard, który ziemię tę dostał od swego pana, księcia  raciborskiego Przemysława. Ów Gothard był założycielem rodu Gotartowskich, do których osada należała aż do początków XVI wieku.

15. 7. Grabownia Nazwa „Grabownia” wywodzi się od grabów, które niegdyś masowo rosły na tych terenach. Początki osady są odległe, sięgają najprawdopodobniej drugiej połowy XIII wieku, kiedy to tamtejsze ziemie zostały darowane Zakonowi Cystersów przez księcia Władysława  III Opolskiego.

16. 8. Kamień Nazwa miejscowości nawiązuje do jej kamieniarskich tradycji. Prawdopodobnie znajdowały się tutaj złoża piaskowca, z którego mieszkańcy wyrabiali różne przedmioty (np. żarna do mielenia zboża), oraz używali go do budowy domów.

17. 9. Kłokocin Interesujące jest pochodzenie nazwy wsi. Jej dawna wersja- „Kokoczyń” kojarzy się z gwarowym słowem „kokot” i może być związana z popularną hodowlą drobiu w tamtych okolicach. Ale równie dobrze mogła to być kpina z tego, że w tej biednej osadzie posiadanie koguta było synonimem zamożności... Jednak najbardziej prawdopodobna wydaje się  być etymologia słowa „Kłokocin” od staropolskiej nazwy orzecha wodnego- ”kłokoczyna” lub „kłokocina”, który porastał tamtejsze stawy i mokradła.

18. 10. Ligota - Ligocka Kuźnia W granicach dzielnicy znajdują się faktycznie trzy miejscowości: Ligota, Ligocka Kuźnia i Raszowiec. Ligota i Ligocka Kuźnia „Ligotami” na Śląsku nazywano nowo założone osady które na czas zagospodarowania zwalniano z opłat na rzecz księcia, taka ówczesna specjalna strefa ekonomiczna. Raszowiec Po raz pierwszy o istnieniu wsi „Raszowiec” napisano w księgach parafii św. Wawrzyńca w Boguszowicach w 1788 roku. Nazwa miejscowości może pochodzić od ptaków nazywanych przez tamtejszych mieszkańców „raszkami”, lub od imienia pierwszego osadnika - „Raszki”.

19. 11. Meksyk Historia dzisiejszej dzielnicy Meksyk zaczyna się od rejonów nazywanych potocznie Koziegóry. Położone na peryferiach miasta, nieurodzajne łąki i pastwiska służyły mieszkańcom Rybnika jedynie do wypasu kóz. A ponieważ obszar ten był mocno pofałdowany, nazywano go- od wypasu kóz i rzeźby terenu- Koziegóry. Charakter Kozichgór  zmienił się po wybudowaniu na ich terenie w 1856 roku dworca, bocznic i torów kolejowych. Dalsze poważne zmiany przyniosło powstanie w latach międzywojennych osiedla domków jednorodzinnych. Wkrótce też pojawiła się jego egzotyczna nazwa- „Meksyk”. Wzięła  się ona stąd, że: a) osiedle znajdowało się stosunkowo daleko od centrum miasta, w odczuciu ludzi tak daleko jak Meksyk... b) podczas kopania fundamentów wszędzie natrafiano na piasek- było go tyle jak w Meksyku, c) po rewolucji meksykańskiej w latach 1910- 1917, państwo Meksyk stało się w ówczesnej Polsce symbolem nowoczesności, postępu, a taki właśnie charakter miało mieć nowo powstające osiedle.

20. 12. Niedobczyce Dzieje Niedobczyc sięgają XIII wieku. Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od imienia jej dawnego właściciela- Niedobka, lub Niedobki.

21. 13. Niewiadom Potwierdzone dokumentami początki Niewiadomia sięgają pierwszej połowy XIV wieku. Ówczesna pisownia nazwy miejscowości- „Noviedomie”, kojarzy się z brzmieniem „Nowe Domy”. Być może taki był sens tej nazwy?

22. 14. Maroko-Nowiny Całe terytorium dzisiejszej dzielnicy ”Nowiny- Maroko” należało kiedyś do wsi Smolna.  Kiedy w latach 20. XX wieku wybudowano przy ul. Zebrzydowickiej pierwsze domy, nazywano tę okolicę „Marokiem”. Granicę pomiędzy nowo powstającą dzielnicą a Smolną wyznaczał krzyż na skrzyżowaniu ulic: Raciborskiej, Zebrzydowickiej i św. Józefa.

23. 15.Ochojec Po raz pierwszy o istnieniu osady czytamy w wykazie wsi płacących czynsz kolegiacie w Opolu, pochodzącym z 1291 roku. W dokumencie tym  nie figuruje jednak jako „Ochojec”, a „Stara Wieś”. Obecna nazwa ukształtowała się dopiero w XVI wieku, a jej pierwotne brzmienie „Ochodziec” oznaczało miejsce, które należy obejść.

24. 16. Orzepowice Nie jest wykluczone, że dawna nazwa wsi brzmiała „Żupa”, co oznacza kopalnię soli. Wskazuje na to m. in. fakt, że do niedawna posługiwano się nazwą „Orzupowice”. Złoża soli znajdowały się na wzgórzu zwanym „Baranowiec”. Ze wzgórza do dziś wypływa potok, który jest ewenementem przyrodniczym ponieważ nie zamarza nawet przy największych mrozach. Z czasem zaprzestano eksploatacji soli, a głównym zajęciem mieszkańców stało się rolnictwo. Mogli oni np. hodować owce, o czym świadczy nazwa wspomnianego już wzgórza „Baranowiec” oraz herb miejscowości, na którym widnieje „Baranek Boży”.

25. 17. Paruszowiec-Piaski Choć nazwa jest dwuczłonowa, dzielnica składa się z trzech części: Paruszowca, Piasków i Zastawu. Nazwy te mają swoje historyczne źródła. „Paruszowiec” wywodzi się prawdopodobnie od imienia „Parus”. „Piaski” wskazują na rodzaj tamtejszej gleby. „Zastaw” zlokalizowany jest za stawem i rzeką Rudą.

26. 18. Popielów Nazwa „Popielów” pochodzi: a) od faktu, że na terenie osady składowano popiół po spalanym drewnie używanym do produkcji smoły, b) od przydomku szesnastowiecznego właściciela wsi zwanego „Popielem”. Dawni mieszkańcy Popielowa,  obok rolnictwa trudnili się także uprawą lnu, wspomniana produkcją smoły i wytapianiem żelaza. W połowie XIX wieku do ich  zajęć dołączyło wydobywanie gipsu w odkrywkowej kopalni przy ulicy Wodzisławskiej.

27. 19. Radziejów Wieś powstała ok. 1250 roku. Jej pierwszym właścicielem mógł być pan zwany „Radziejem”, co oznacza „pilny”, „zatroskany”.

28. 20. Rybnicka Kuźnia Miejscowość powstała ok. 1500 roku na obrzeżach wsi Wielopole w związku z zapotrzebowaniem na produkcję żelaza. W XVI i XVII wieku wytapiano tu ok. 40 ton tego surowca. W początkach XIX stulecia na zlecenie rządu pruskiego wybudowano nową hutę.

29. 21. Rybnik-Północ Dzielnica „Rybnik- Północ” została wyznaczona administracyjnie niespełna 30 lat temu. Tworzą ją dwa zróżnicowane obszary rozdzielone ulicą Gliwicką: po jej zachodniej stronie znajduje się Wawok, a po wschodniej tzw. „Północ”. Nazwa „Wawok” pochodzi od nazwiska, ale pytaniem pozostaje czyjego? Prawdopodobnie zamożnego młynarza Wawoka, który miał swój młyn nad rzeką Nacyną. Nie możemy jednak wykluczyć, że nazwa ta jest nieco zmienioną formą nazwiska „Wawrok”,  a takie nosił znany w tamtych okolicach kłusownik, jak również popularna w Rybniku położna.

30. 22. Smolna Na Smolnej, prócz tradycyjnych zajęć jak uprawa ziemi, czy hodowla bydła i ryb, produkowano smołę. Nazwa dzielnicy odwołuje się do dawnego zajęcia jej mieszkańców, podobnie herb, na którym widnieje smolarnia.

31. 23. Stodoły Nazwa „Stodoły” pochodzi od: a) stodół, które mogły się znajdować we wsi, b) „stu  dołów”, czyli dużej ilości wyrobisk powstałych po eksploatacji rudy żelaza.

32. 24. Śródmieście „Śródmieście” jest centralną dzielnicą miasta.

33. 25. Wielopole Nazwa „Wielopole” wskazuje na bogactwo pól uprawnych w tej miejscowości, a jednocześnie na jej znaczny obszar w stosunku do sąsiednich wsi. Rzeczywiście,  dawne Wielopole sięgało po Orzepowice i Chwałęcice, obejmując tereny powstałej ok. 1500 roku Rybnickiej Kuźni. Do nazwy miejscowości z kolei, nawiązuje herb przedstawiający pagórek, z którego wyrasta sześć kłosów zboża.

34. 26. Zamysłów Powstanie osady nastąpiło późno, bo dopiero na przełomie XVI i XVII wieku i było związane z występowaniem na jej terenie złóż cyny. W tym czasie w okolice dzisiejszego Zamysłowa dotarli poszukiwacze tego metalu. Miejscowa ludność mówiła o nich, że przyjechali ”na cyna” czyli po cynę. A ponieważ jej złoża znaleźli właśnie w pobliżu rzeki, tłumaczy to jej późniejszą nazwę „Nacyna”. Również z występowaniem złóż cyny związana jest nazwa „Zamysłów”. Otóż, według tradycji lokalnej pochodzi ona od czasownika „zamyślać”: nad metodami i opłacalnością wydobycia cyny „zamyślali się” jej poszukiwacze.

35. 27. Zebrzydowice Zebrzydowice swoją nazwę zawdzięczają dawnym właścicielom tej miejscowości- rodzinie Zebrzydowskich. Przypuszcza się, że ten sam ród był również w posiadaniu innych Zebrzydowic- położonych w okolicach Cieszyna.

36. CZERWIONKA-LESZCZYNY Gmina i miasto Czerwionka-Leszczyny położona jest w powiecie rybnickim w południowo-zachodniej części województwa śląskiego. Miasto tworzą cztery dzielnice: -Czerwionka, -Czuchów, -Dębieńsko, -Leszczyny. Gmina obejmuje ponadto sześć sołectw: -Bełk, -Książenice, -Palowice, -Przegędzę, -Stanowice, -Szczejkowice.

37. CZERWIONKA-LESZCZYNY Czerwionka: Sama nazwa miejscowości jest nazwą topograficzną, najprawdopodobniej pochodzi od gwarowego słowa „czerwionka” oznaczającego rodzaj gliny zabarwionej na czerwono. Jest to taki śląski archaizm, „czerwiony” zamiast „czerwony”. Leszczyny: Swoją nazwę zawdzięczają roślinności która bujnie porastała obecne tereny Leszczyn. Roślinnością tą był krzew leszczyny pospolitej lub jak kto woli, orzecha laskowego.

38. CZERWIONKA-LESZCZYNY Czuchów: Nie do końca jednoznaczna zostaje etymologia nazwy miejscowości. Prawdopodobnie pochodzi ona od staropolskiego i gwarowego „czuch” (zapach), mającego oznaczać miejsce cuchnące, o niemiłym zapachu. W tym znaczeniu jest to nazwa topograficzna. Dębieńsko Stare Dębieńsko Wielkie Pierwsza osada powstała prawdopodobnie na obszarze dzisiejszego Dębieńska Starego, na terenie porośniętym lasem dębowym. Stąd też pierwotna nazwa osady - Damb.

39. Bełk Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z ok. 1280 r. i znajduje się w Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (Księdze fundacyjnej biskupstwa wrocławskiego). Pierwszym wzmiankowanym właścicielem wsi był niejaki Bielick, od którego też ma pochodzić nazwa miejscowości.

40. Książenice Pierwotna nazwa miejscowości pochodzi od słowa knez, co znaczy książę. Miejscowość założona była i należała więc do księcia. Mieszkańcy zaś zobowiązani byli do świadczenia: stanu, straży, powozu, bobrownicy, psiarego, poradlnego i innych powinności służebnych takich jak: pomoc przy łowach, składanie danin (krów, świń, owiec, gęsi, kur, jaj, miodu, wosku i zboża). Nazwa na przestrzeni wieków była różnie zapisywana w języku niemieckim i czeskim. Rok Nazwa miejscowości 1223 Knegnice 1228 Ksenyche 1234 Xeginice 1248 Xeniz 1316 Xenicz, Zegnytz

41. Palowice Palowice swą nazwę zawdzięczają swojemu założycielowi lub właścicielowi o imieniu Pal. Palowice przeto znaczą tyle, co Palów ród, potomkowie Pala.

42. Przegędza W przypadku Przegędzy, badacze często nie potrafią podać tylko jednej genezy. Nazwę Przegędzy najczęściej określa się jako topograficzna, oznaczającą miejsce nierówne i trudne do przebycia. Odmiennego zdania jest H. Borek, który twierdzi, że powstała ona od skał w kształcie „siodła górskiego” [ pergy(b)nij: przegib(a) ]. Z kolei L. Musioł pochodzenie nazwy wsi wywodzi od staropolskiej formy czasownikowej „gędzić”, w znaczeniu brzmieć, brzęczeć lub grać na instrumencie.

43. Stanowice Miejscowość zawdzięcza swą nazwę jednemu z jej pierwszych właścicieli. Jako jeden z pierwszych właścicieli osady wymieniany jest około 1360 r. „dominus Nikolaus Stanowicz” -członek Bractwa Najświętszej Marii Panny w Raciborzu.

44. Szczejkowice Nazwa Szczejkowice wywodzi się prawdopodobnie od przezwiska „Szczawik” lub „Szczek” („Szczak”). Stąd zaliczana jest do patronimicznych. Wynika z tego, że początki osady związane były z osobą wspólnego przodka, na tyle znaczącego, że od jego przezwiska lub imienia urobiono nazwę całej wsi.

45. GASZOWICE Gaszowice założone zostały w końcu XII wieku przez rycerza nazwiskiem Gasz. Można je zaliczyć do najstarszych osad w okolicy, już w 1317 należały do księstwa Raciborskiego. Gmina Gaszowice powstała w 1973 r. W jej skład wchodzi 5 sołectw: -Gaszowice, -Czernica, -Łuków Śląski, -Piece, -Szczerbice.

46. Czernica Nazwa Czernica wywodzi się od określenia Czernicza, co można tłumaczyć jako czarna gleba lub ciemny las lub od czernicy czyli czarnej jagody. Jest to nazwa typowo słowiańska. Nazwa przechodziła różne przemiany słownicze i określana była jako Czernicha, Czernic aż do obecnej nazwy Czernica.

47. Łuków Śląski Nazwa Łuków, w źródłach spotykana po raz pierwszy w roku 1496 w postaci przymiotnikowej we wzrocie w czeskim tekście: „…ze stawów Łukowskich”. Co jednak ów „Łuków” oznaczał? Czy jakiś samotny folwark czernicki, czy może była to nazwa rejonu leśnego lub stawów? Dziś trudno z braku dalszych wzmianek.

48. Piece Miejscowość Piece prawdopodobnie zawdzięcza swoją nazwę temu, że w okolicy Pszowa, a może i w Czernicy wydobywano kamień wapienny, który był wypalany na terenie dzisiejszych Piec.

49. Szczerbice Miejscowość Szczerbice w dawnych czasach, składała się z dwóch oddzielnych wsi Szczerbic i Solarni. Solarnia była właściwie przysiółkiem Szczerbic. Nazwa Szczerbice pochodzi prawdopodobnie od luki, szczerby, wyrębu lub polany w lesie. Natomiast Solarnia pochodzi od miejsca sprzedaży soli ważonej.

50. JEJKOWICE Nazwa Jejkowice należy do nazw patronimicznych pochodzących od nazwiska, bądź przezwiska Jajko. W tradycji podaje się, że jest to nazwisko rycerza, jednak nie ma to potwierdzenia źródłowego. Nazwa Jejkowice historycznie uległa zmianom, i tak w poszczególnych latach używano nazw: - 1428r. - Jaykowicz - 1612r. - Ves Jaykowicze - 1679r. - Jaykowice, Jejkowitz - 1745r. - Jeykowitz - 1784r. - Jeykowitz - 1845r. - Jeikowitz