Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi I

1. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi I Ünite 7 OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E EKONOMİK GELİŞMELER

2. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM • 19. yüzyılın ilk yarısına kadar Osmanlı toplumu iktisat bilimine ve çağın gelişmelerine uzaktı. • Osmanlı Devleti’nde ilk iktisat kitabı 1881 yılında Ohannes Efendi tarafından yazıldı. • Kitap Adam Smith’in görüşlerini tekrarlayan ve savunan bir nitelikteydi. • Sakızlı Ohannes Efendi ve Portakal Mikail Paşa, Osmanlı Devleti için sanayileşmeyi kaynak israfı sayıyordu.

3. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM • 1914 yılı sonunda bazı kentlerin nüfusu; • İstanbul; 1 122 000 • İzmir; 198 000 • Bursa; 76 000 • Adana; 64 000 • Konya; 49 000 • Ankara; 27 000

4. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM • İstanbul başkent olmanın yanında aynı zamanda dış ticaret merkeziydi. • İzmir ithalat ve ihracatın yapıldığı ikinci büyük liman kentiydi.

5. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM • Tarım • Milli Mücadele öncesinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da toprak-insan ilişkileri feodal düzen içindeydi. • Aşar vergisi ve bu uygulamaların ortaya çıkardığı «mültezimlik» tarımda modernleşmeyi engelledi.

6. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM • Osmanlı Devleti’nde hemen her bölgede tahıl ekimi yapılmaktaydı. Meraların geniş olması hayvancılığı kolay ve yaygın hale getirdi. • 1838 Ticaret Antlaşması sonrasında, kentlerde başta İngiliz malları olmak üzere her türlü yabancı ürün yerli ürünlerin yerini aldı. • 1878-1913 yılları arasında her yıl, ortalama 75 bin ton un, 65 bin ton pirinç ve 10 bin ton buğday ithal edildi. Bu durum 12 milyon altın liranın yurtdışına ödendiğini göstermektedir.

7. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM • I. Dünya Savaşı sırasında tarım üretimine katkıda bulunan insanlar askere alındı. Büyükbaş hayvanlar da askeri birliklerin emrine verildi. • İlkel tarım teknolojisinin kullanıldığı ülkede, hava koşullarının uygun olduğu yıllarda pamuk, tütün, afyon, tiftik, fındık, üzüm, incir gibi geleneksel tarım ürünleri ihraç ediliyordu.

8. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM • Sanayi • 20. yüzyılın başlarında henüz sanayileşme yolunda ciddi kararlar alınmamıştı. • Saray ve ordunun ihtiyaçlarını karşılamak için kurulan birkaç fabrika vardı. Ayrıca yabancı sermeyenin kurduğu küçük ölçekli ve az sayıda sanayi tesisi vardı.

9. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM • Devlet sermayesiyle; • 1810 yılında kundura, çizme vs. ürünler üretmek için Beykoz tesisleri • 1835 yılında çuha, fes, battaniye üretmek için Feshane tesisleri • 1845 yılında kadife, saten üretmek için Hereke Fabrikası • 1859 yılında pamuklu dokuma üretmek için Bakırköy Bez Fabrikası kuruldu. • Ayrıca ülkenin hemen her tarafında küçük atölyeler vardı.

10. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM • 1913-1915 sanayi sayımına göre; • 20 un değirmeni, • 2 makarna fabrikası, • Bira fabrikası, • 6 konserve fabrikası, • 1 buz imalathanesi, • 3 kireç-3 tuğla imalathanesi, • 2 porselen imalatı, • 30 ham ipek böceği atölyesi, • 35 matbaa, • 8 sigara kağıdı fabrikası bulunuyordu.

11. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM • 1913 yılında Geçici Sanayi Kanunu çıkarıldı. Kanun ile vergi muafiyeti, bedava arazi, geçici gümrük muafiyeti getirildi. • Milli Mücadele sırasında Ankara’da kurulan el tezgahlarında, imalat ve tamir işlerini Askeri Sanayi Okulu ustaları yaptı.

12. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM • Ulaşım • Sanayi Devrimi ulaşım alanında büyük yenilikler getirdi. • 19. yüzyılın birinci yarısında Buharlı gemiler ve lokomotifler ile insan ve yük taşıyan, ülkeleri yakınlaştıran yeni bir ulaşım sistemi egemen oldu. • Milli Mücadele başladığında üç ulaşım yolu vardı. Demiryolu, Karayolu ve Denizyolu.

13. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM • Deve, katır, at ve merkep taşımacılıkta kullanılan araçlardı. • Milli Mücadele sırasında kullanılabilir tek ulaşım aracı Demiryoluydu. • Osmanlı Devleti’nin son yıllarında mevcut demiryolu hatları şöyledir; • Anadolu Demiryolu • Bağdat Hattı • Mersin, Tarsus, Adana • İzmir, Bandırma • Bandırma, Bursa • İzmir, Aydın, Afyon • Bu hatların tamamı yabancılar tarafından işletiliyordu.

14. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM • Demiryolu ağının denetimi, Ankara Hükümeti tarafından Milli Mücadele sırasında sağlandı. • Anadolu’da düzgün ve dört mevsim açık karayolu yoktu. • Mevcut karayolları şöyleydi; • Bağdat Karayolu • Ereğli (Konya), Kayseri, Malatya, Harput, Diyarbakır • Kayseri, Sivas • Halep, Urfa, Diyarbakır • Trabzon, Bayburt, Erzurum, İran yolu.

15. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM • 1919’da 1000 civarında otomobil vardı. Bunların 800 tanesi İstanbul’daydı. • Osmanlı Devleti ilk buharlı gemiyi 1826 yılında İngiltere’den aldı. • Şirket-i Hayriye kurulduktan sonra İngiltere’ye 6 gemi sipariş edildi. Bu gemiler 1854’den itibaren sefere başladı. • Türkiye’de ilk düzenli posta teşkilatı 1840’da kuruldu.

16. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM • Dış Ticaret • Osmanlı İmparatorluğu, kapitülasyonlar nedeniyle serbest dış ticaret rejimini benimsemek zorunda kaldı. • 19. yüzyılda imzalanan ticaret antlaşmalarıyla durum daha da kötüleşti. • Osmanlı Devleti, tarım ürünleri ve bazı madenleri ihraç ediyordu. • Temel tüketim malları, diğer sanayi malları, demiryolu malzemesi ve silah-cephane ithal ediliyordu. • Deniz ticareti İngiltere ve Fransa’nın elindeydi.

17. OSMANLILARDA PARA ve BANKA • Osmanlılarda ilk para 1327’de Orhan Bey zamanında kesilen «Gümüş Akçedir». • Fatih Sultan Mehmet zamanında ilk altın lirası olan «Sultani» basıldı. • 9 Ocak 1881 tarihli yasa ile Osmanlı Lirası para birimi oldu. • Osmanlı Devleti’nde ilk kağıt para uygulaması olan «Kaime»ye 1840 yılında geçildi.

18. OSMANLILARDA PARA ve BANKA • I. Dünya Savaşı öncesinde Osmanlı İmparatorluğunda para sistemi üç farklı para biriminden oluşuyordu. Bunlar; • Altın ve gümüş, • Sikkeler • Konvertibl banknotlardı. • İlk banka, İngiliz sermayeli Bank-i Osmani (Ottoman Bank), ikinci banka ise merkezi Paris’te olan Kredi Lyone idi.

19. OSMANLILARDA PARA ve BANKA • Osmanlılarda ulusal bankacılık Mithat Paşa ile başladı. • 1863’de Ziraat Bankası, 1868’de İstanbul’da Memleket Sandıkları kuruldu. • Yerli sermaye ile kurulan ilk banka İtibar-ı Milli Bankasıdır (1917). • 1908-1923 yılları arasında 11’i İstanbul’da, 13’ü Anadolu’da olmak üzere 24 yerli banka kuruldu.

20. OSMANLILARDA PARA ve BANKA • Kamu Maliyesi • Batılı anlamda ilk bütçe 1909 yılında hazırlandı. • Osmanlı Maliyesi, 1881’de yürürlüğe giren Muharrem Kararnamesi ile Düyun-u Umumiye İdaresi’nin denetimine girdi. • Milli Mücadele sırasında Osmanlı toprakları üzerinde siyasi ve iktisadi yönden üç ayrı karar merkezi bulunuyordu;

21. OSMANLILARDA PARA ve BANKA • Anadolu’da Büyük Millet Meclisi • İstanbul’da Padişah Hükümeti • İşgal kuvvetleri • Lozan’da, Osmanlı Devleti’nin borcundan Türkiye Cumhuriyeti’nin payına 115 milyon lira düştü. • Borçlar 1954 yılında bitti.

22. MİLLİ MÜCADELE’NİN FİNANSMANINDA İÇ KAYNAKLAR • Milli Mücadele başlangıçta, Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin halktan topladığı ayni ve nakti yardımlarla finanse edildi. • Erzurum ve Sivas Kongrelerinde iaşe, ibate ve silahlandırma giderlerinin karşılanması konusunda kararlar alındı.

23. MİLLİ MÜCADELE’NİN FİNANSMANINDA İÇ KAYNAKLAR • TBMM Hükümeti ilk mali karar olarak Anadolu halkının Osmanlı Devleti’ne ödediği vergilere el koydu. • 7-8 Ağustos 1921’de Tekalif-i Milliye Emirleri yayınladı. • Milli Mücadele enflasyonsuz sona erdi. • Milli Mücadele sırasındaki kaynaklar arasında; vergileme, el koyma, borçlanma ve dış kredi gösterilebilir.

24. MİLLİ MÜCADELE’NİN FİNANSMANINDA İÇ KAYNAKLAR • 17 Şubat – 4 Mart 1923 tarihleri arasında İzmir İktisat Kongresi toplandı. • Kongrede alınan karar uyarınca ilk ulusal ticaret bankası olan Türkiye İş Bankası kuruldu. • Sanayi alanında kredi vermesi için 1925’de Sanayi ve Maadin Bankası kuruldu. • 1927’de Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarıldı.