ATIK YÖNETİM PLANLARININ HAZIRLANMASI

1. T.C.ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI ATIK YÖNETİM PLANLARININ HAZIRLANMASI MÜNÜRE KALKAN Antalya 2010

2. Atık Yönetimi Temel İlkeleri • Sağlıklı ve Dengeli bir Çevrede Yaşama Hakkı, • Sürdürülebilir Kalkınma, • Yakınlık İlkesi ve Kendine Yeterlilik, • İhtiyat Prensibi • Üretici Sorumluluğu, • Kirleten Öder Prensibi, • Atık Hiyerarşisi, • En Uygulanabilir Çevresel Seçenek, • Kamu – Özel Sektör İşbirliği.

3. Sağlıklı ve Dengeli Bir Çevrede Yaşama Hakkı T.C. Anayasası Madde 56: “Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir”

4. Sürdürülebilir Kalkınma Atık yönetimi açısından sürdürülebilir kalkınma doğal kaynakların, onları tamamıyla yok etmeyecek ve zarar vermeyecek şekilde kullanılması ve gelecek nesillere ulaşmasının sağlanmasıdır.

5. Yakınlık İlkesi ve Kendine Yeterlilik Yakınlık ilkesi, üretilen atığın üretildiği bölgeye en yakın yerde işlenmesi veya bertaraf edilmesi gerekliliğini vurgulayan bir ilkedir. Atık bertaraf tesisleri için gereksinimler belirlenirken veya yer seçimi yapılırken atık yönetiminden sorumlu olan yerel idareler veya özel sektör bu ilkeyi göz önüne almalıdırlar. Yakınlık ilkesinin temel amacı, ulusal ve yerel olarak kendine yetecek, uygulanabilir ve sürdürlebilir bir atık yönetim sisteminin hayata geçirilmesidir.

6. İhtiyat Prensibi “Çevrenin korunması için ülkeler imkanları çerçevesinde ihtiyatlı yaklaşım prensibini uygulayacaklardır. Ciddi veya geri dönüşü mümkün olmayan hasar şüphelerinin olduğu yerde, bilimsel verilerin yetersiz veya olmaması çevrenin korunması için gereken tedbirlerin alınmasını önleyecek bir neden değildir.”

7. Üretici Sorumluluğu Kullanımı neticesinde atık ortaya çıkacak üründen, onu üretenler, ithal edenler, dağıtıcılığını yapanlar ve perakende olarak satanların tamamı sorumludur. Bütün bu sorumlular, ortaya çıkacak olan atığın başkaları (resmi kurum ve kuruluşlar v.s) tarafından toplanması ve bertaraf edilmesini beklemeden bütün sorumlulukları üstlerine almak zorundadırlar.

8. Kirleten Öder Prensibi Kirletenin bütün eylemleri nedeniyle ortaya çıkan kirliliğin sorumluluğunu tamamıyla üstlenmesi demektir. Atık üretimi ve bertarafı neticesinde çevreye ve insan sağlığına gelebilecek zararların önlenebilmesi için gerekli olan potansiyel maliyetlerin, ürünlerin fiyatlarının belirlenmesi sırasında göz önüne alınmalıdır.

9. Atık Hiyerarşisi

10. En Uygulanabilir Çevresel Seçenek (The Best Practicable Environmental Option - BPEO) Çevrenin ve doğanın korunması ilkesi göz önüne alınarak yapılan sistematik ve istişari bir karar alma aşamasının sonucudur. En uygulanabilir çevresel seçeneğin göz önüne alınması neticesinde çevreye en büyük faydayı sağlayan veya en az zararı veren kabul edilebilir maliyetli kısa ve uzun vadeli yöntemler ortaya çıkmaktadır.

11. Kamu – Özel Sektör İşbirliği Çevre altyapı tesislerinin finansmanı, yapımı ve işletilmesinde teknik ve finansal güçlükleri aşmak, halka ekonomik ve kaliteli hizmet sunabilmek amacıyla kamu-özel sektör işbirliği vurgulanmaktadır. Özelleştirmede kamu yararının gözetilmesi ve hizmet bedelinin ödenebilirliğini sağlamak için Belediyelerin teknik, idari ve denetim kapasitesi artırılmalıdır.

12. ATIK YÖNETİM PLANLARININ HAZIRLANMASI Amaç Atık Yönetim Planlarının amacı, atık akışı ve uygulama seçenekleri konusunda bir tablo çizmektir.

13. Amaç Atık politikasına uyma ve hedeflenen başarıya ulaşma: hem ulusal hem de yerel/bölgesel atık yönetim planları, ulusal seviyede atık yönetim alanlarında oluşturulmuş hedef ve politikaların yerine getirilip başarılması için yardımcı olan önemli araçlardır. Atık özelliklerinin ve atık yönetimi için yeterli kapasitenin ana hatlarının belirlenmesi: Atık yönetim planları, yönetilmesi gereken atık akışı ve miktarının genel olarak belirlenmesini sağlar. Ayrıca, yönetilmesi gereken atığa göre olan atık toplama ve işleme sistemlerinin yapısı ve kapasitesinin sağlanmasına yardımcı olur.

14. Amaç Teknolojik ölçümlerin kontrolü: Atık ana hatlarının belirlenmesi, belirli türdeki atıkların bertaraf edilmesi ya da en az seviyeye indirilmesi için alınması gereken teknolojik tedbir alanlarının belirlenmesini sağlar. Gerekli olan ekonomi ve yatırım ihtiyaçlarının belirlenmesi: Atık yönetim planları; atık toplama düzeni, atık işleme gibi faaliyetler için gerekli olan finansal ihtiyaçların ortaya konulması için imkanı sunar. Bu çerçevede, atık işleme planları konusunda gelecekte yapılacak yatırım ihtiyaçları belirlenebilir.

15. Atık Yönetim Planı Genel Hususları • Atık yönetim planı niçin oluşturulur? • Atık yönetim planının kapsamı nedir? • Atık yönetim planının hazırlanmasında kimler yer alacaktır? • Atık yönetim planının uygulanması için zaman çizelgesi nedir? • Diğer planlar ile ilişkisi nedir?

16. Plan Kapsamının Açıklanması • Planın coğrafik kapsamı nedir? Bölgesel mi (belediye birliği), yoksa yerel mi? • Hangi atık akışları planın içinde yer alacak? Atıkların tümü, evsel atıklar, tehlikeli atıklar, ambalaj atıkları ya da başka tür atıklar? • Hangi sektörler planda yer alacak? • Planın zaman hedefi nedir?

17. Atık yönetim planı için zaman hedefi Zaman hedefini yansıtmak için plan, iki kısımdan oluşabilir: • 1. kısım; hemen harekete geçme, • 2. kısım uzun vadede hayata geçirme.

18. Atık yönetim planı için zaman hedefi • Ulaşılan plandaki hedeflerin değerlendirilmesi için yeterli uzunlukta olmalıdır. • Yerel seçimler arasındaki dönem gibi başka siyasi unsurlara yansıyabilir. Bu nedenlerle, zaman hedefinin üç ile beş yıl arasında olması atık planının eylem yönünün revizyonu için uygun olabilir.

19. ATIK YÖNETİM PLANLARININ HAZIRLANMASI • Atık yönetim planları hazırlanırken yürürlükteki mevzuat iyi bilinmeli, bu mevzuatta tanımlanan görev ve sorumluluklar yerine getirilmelidir.

20. Genel Atık Yönetim Planı Yapısı Atık yönetim planı ya da stratejisinin nasıl olacağı konusunda katı bir model yoktur. Bununla birlikte, planın anahtar unsurları olarak durum değerlendirme kısmı ve planlama kısmı olmak üzere planın oluşturulması yararlı olabilir.

21. Genel Atık Yönetim Planı Yapısı • Bölgesel ya da yerel planlar, daha çok, mevcut toplama sistemleri ya da işleme tesisleri gibi konular üzerine detaylı açıklamalara sahip, hareket odaklı planlardır.

22. Planlama Süreci Ve Kamu İstişaresi Atık yönetim planlama süreci, belirli aralıklarda gözden geçirilmekle birlikte, tekrar eden bir döngü, yani sürekliliği olan bir süreç şeklinde işler. Süreç, altı safhaya ayrılabilir: • Genel değerlendirmeler ve mevcut durum • Planlama • İstişare • Uygulama ve planın yeniden gözden geçirilmesi

23. Genel Değerlendirmeler Ve Mevcut Durum Planlama dönemi belirlenir ve planlama kapsamının diğer sınırları açıklığa kavuşturulur. Bu noktada önemli olan konu, planlama sürecinde kimlerin, nasıl yer alacağı konusunda halkın katılımıdır. Planın hazırlanması için zaman çizelgesi ve çalışma planı ortaya konulur. Mekan ve enerji planlaması gibi diğer planlar ile ilgili olan unsurlar göz önünde bulundurulur.

24. Genel Değerlendirmeler Ve Mevcut Durum Atık yönetim alanındaki mevcut durumla ilgili bütün veri ve bilgiler toplanır ve analiz edilir. Mevcut atık yönetim sistemi değerlendirilir, yani geçerli olan sistem ile ilgili problemler, bu problemlere getirilebilecek çözümler ile birlikte ortaya konulur. Bu aşamada cevaplandırılması gereken sorular: • Mevcut sistem, belirlenmiş hedefler ya da gelecekte oluşması muhtemel hedefler ile uygun mu? • Uygun değilse, sistem nasıl geliştirilebilir?

25. Genel Değerlendirmeler Ve Mevcut Durum Belediyeler, • atıklardan kimin sorumlu olduğunu, • kendi mücavir alanları içindeki mevcut nüfusu, • nüfus tahminlerini, • günlük belediye atık miktarını, • kompozisyonu, • atık türlerini ve • atıkla ilgili sorunları detaylı olarak açıklamalıdır.

26. Genel Değerlendirmeler Ve Mevcut Durum • Nüfus tahminleri yapılırken olabildiğince gerçekçi projeksiyon yapılmalıdır. • Atık kompozisyonu analiz çalışmaları yapılarak gelecekteki atık yönetim sistemine ve kurulacak tesislerin teknolojilerine karar verilmelidir. 2007/10 sayılı Genelge

27. Mevcut Katı Atık Yönetimi Sistemi Entegre Atık Yönetiminin sağlanabilmesi için mevcut durumda • Ambalaj Atıklarının, • Atık Pillerin ve Akümülatörlerin, • Evlerden Kaynaklanan Tehlikeli Atıkların, • Tıbbi Atıkların, • Park-Bahçe Atıklarının, • Organik Atıkların, • Bitkisel Atık Yağların, • Hafriyat ve İnşaat Atıkları, • Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin, • Atık Yağların, • Evsel Katı Atıkların Toplanması ve Geri Kazanımı ve Bertarafının nasıl yapıldığı hakkında özet bilgi verilmelidir.

28. Planlama • Ulusal mevzuat, durum değerlendirme kısmı ve gelecekteki gelişmeler için ilgili varsayımlar çerçevesinde hazırlanır. • Ana etken, atık akışlarına ya da atık işlemeye öncelik vermek gibi, siyasi hedeflerin belirlenmesi ve hedeflerin yerine getirilip getirilmediğiyle ilgili göstergelerin geliştirilmesidir. • Diğer bir önemli etken de bu hedeflerin nasıl en etkili hale getirileceğinin değerlendirilmesidir.

29. İstişare Süreci Halk, gelecekteki atık yönetim sisteminin belirlenmesi sürecinde bulunmalı ve istişare süreci, nihai atık yönetim planı uyarlanmadan ve bununla ilgili adımlar atılmadan önce planlama süreci içinde yer almalıdır. • Bir atık yönetim planı hazırlanırken halkın, genellikle, plan taslak olarak çizildikten sonra istişare içinde yer aldığı görülüyor. • Bölgesel/yerel yönetim planının hazırlanması, çoğu zaman, halk toplantılarının düzenlenmesi, bilgi içeren kitapçıkların dağıtılması ve internete planla ilgili bilgilerin aktarılması gibi, daha geniş kapsamlı bir istişare sürecini içine alır.

30. Eğitim ve Uygulama Politikaları • Atık yönetim planının uyarlanmasından sonra, planın yönlendirmeleri, düzenleme getirme, endüstri ile görüşmeler yapma ya da genel olarak halkı bilgilendirme şeklinde yerine getirilir. • Katı atıkların kontrolü konusunda hazırlanacak herhangi bir programın öncelikli hedefi, bütün atık üreticilerini ve belediyeleri atıkları uzaklaştırırken çevresel etkileri göz önüne alarak daha sorumlu davranmaya teşvik etmektedir. • Geri kazanım konusunda halkın konuyla ilgisi sağlanmazsa hedeflenen oranlara ulaşmak oldukça zor olur. Bu ilginin sağlanmasında en önemli faktör insanların eğitilmesidir. Bu yüzden toplumun, katı atık yönetimi planının her aşamasında bilgilendirilmesi ve eğitilmesi gerekmektedir.

31. Eğitim ve Uygulama Politikaları Eğitim ve uygulama politikaları kapsamında aşağıdaki çalışmalar yapılmalıdır: • Yazılı ve Görsel Materyaller Kullanmak • Seminer Programları Düzenlemek • Uygulama ve Teknik Destek Sağlamak • Eğitime öğrencilerden ve ev hanımlarından başlanmalıdır.

32. Planın Tekrar Gözden Geçirilmesi Planlama süreci bitiminin başında, planın gözden geçirilmesi için adımlar atılır. Planlama döneminin başındaki süreç tekrarlanılır. • Bütün varsayımlar toplanılır ve bir önceki planın ortaya çıkardığı sonuçlar, yeni durum raporu ele alınırken detaylı bir şekilde analiz edilir. İlgili olarak sorulması gereken özel sorular: • Hangi hedeflere ulaşıldı? • Hangi çalışmalar yürütülmedi ya da yürütüldüyse bile istenilen etkiyi doğurmadı? • Başka alanlar üzerinde olumsuz etkisi olan çalışmalar oldu mu? • Yeni durum raporunun geçmişine, yeni siyasi hedeflere ya da diğer gereklilikler gibi şartlara göre, yeni dönem atık yönetim planı hazırlanır.

33. HAFRİYAT TOPRAĞI, İNŞAAT VE YIKINTI ATIKLARININ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ

34. 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

35. Amaç Hafriyat toprağı ve inşaat/yıkıntı atıklarının; • kaynakta azaltılması, • toplanması, • taşınması, • geri kazanılması, değerlendirilmesi • geçici biriktirilmesi, • bertaraf edilmesi

36. Kapsam Kaynakları ve bileşenleri Ek-1’de detaylı olarak belirtilen, beşeri faaliyetler ve doğal afetler sonrasında meydana gelen hafriyat toprağı ile inşaat ve yıkıntı atıkları.

37. HAFRİYAT TOPRAĞI VE İNŞAAT/YIKINTI ATIKLARI KARIŞIK YIKINTI ATIKLARI HAFRİYATTOPRAĞI YOL YIKINTI ATIKLARI YIKINTI ATIKLARI KAYNAKLARI Hafriyat Faaliyetleri KAYNAKLARI Karayolu,demiryolu ve havaalanı pistlerinin tamiratı, tadilatı, yapımı ve yıkımı faaliyetleri KAYNAKLARI Konut, okul ,hastane ve endüstriyel tesisler gibi yapıların yıkım faaliyetleri KAYNAKLARI Binaların seçici olmayan yıkımları, tamiratı, tadilatı, güçlendirilmesi, bakımı, geliştirilmesifaaliyetlerindeki yıkımlar BİLEŞENLERİ -Bitkisel Toprak -Toprak -Kum -Çakıl -Taş -Kil BİLEŞENLERİ -Beton -Kırılmış asfalt -Yol kaplama malzemeleri -Kaldırım taşı -Kum -Çakıl -Demiryolu traversleri ve balastı BİLEŞENLERİ -Demir içeren ve içermeyen beton -Çatı konstrüksiyonu ve örtü malzemesi -Duvar örgü malzemeleri(tuğla, briket,taş) -Sıva -Alçı -Diğer malzemeler (plastik, ahşap, metal) BİLEŞENLERİ -Beton -Duvar malzemeleri -Sıva -Kum -Çakıl -Ahşap -Plastikler -Seramikler -Metaller -Kağıt ve karton, -Diğer malzemeler

38. Tanımlar Hafriyat Toprağı: İnşaat öncesinde arazinin hazırlanması aşamasında yapılan kazı ve benzeri faaliyetler sonucunda oluşan toprağı, İnşaat Atıkları: Konut, bina, köprü, yol ve benzeri alt ve üst yapıların yapımı esnasında ortaya çıkan atıkları, Yıkıntı Atıkları: Konut, bina, köprü, yol ve benzeri alt ve üst yapıların tamiratı, tadilatı, yenilenmesi, yıkımı veya doğal bir afet sonucunda ortaya çıkan atıkları,

39. Tanımlar Tehlikeli İnşaat ve Yıkıntı Atıkları: İnşaat ve yıkıntı atıkları içerisinde bulunan asbest, boya, floresan ve benzeri zararlı ve tehlikeli atıkları, Asfalt Atığı: Yol, havaalanı pisti ve benzeri yapıların tamiratı, tadilatı, yenilenmesi ve yıkımı sırasında ortaya çıkan ve bünyesinde asfalt, zift, doğal polimer ve benzeri malzeme bulunan atıkları, Bitkisel Toprak: Bitki gelişimi için organik ve inorganik madde ile hava ve su sağlayan toprağı,

40. Tanımlar Seçici Yıkım: Konut, bina, köprü, yol ve benzeri alt ve üst yapıların yıkımı öncesinde ve sırasında içindeki yabancı ve geri kazanımı mümkün olmayan maddelerden ayıklanması ve yıkımın belirli ölçülerde ve kontrollü olarak yapılmasını,

41. Görev, Yetki ve Sorumluluklar Yönetmelikte Bakanlığın, Mülki Amirlerin, Belediyelerin, Depolama Sahası İşletenlerin, Geri Kazanım Tesisi İşletenlerin, Kriz Merkezinin Görev ve Yetkileri ile Hafriyat Toprağı ve İnşaat/Yıkıntı Atıkları Üreticilerinin Yükümlülükleri tanımlanmıştır. • Belediyeler, hafriyat toprağı, inşaat/yıkıntı atıkları ile doğal afet atıklarının toplanması, geçici biriktirilmesi, taşınması, geri kazanılması ve bertarafı ile ilgili yönetim planı hazırlamakla yükümlüdür.

42. Geçici Biriktirme ve Toplamaya İlişkin Esaslar Hafriyat toprağı ile inşaat/yıkıntı atıklarının, üretici ve taşıyanları tarafından belediyelerin veya mahallin en büyük mülki amirinin gösterdiği ve izin verdiği geri kazanım ve depolama tesisleri dışında; denizlere, göllere, akarsulara veya herhangi bir yere dökülmesi ve dolgu yapılması YASAKTIR.

43. Geçici Biriktirme ve Toplamaya İlişkin Esaslar • Hafriyat toprağı ile inşaat/yıkıntı atıklarının öncelikle kaynağında azaltılması, ayrı toplanması, tekrar kullanılması ve geri kazanılması esastır. Bitkisel toprak, ayrı olarak toplanır, park, bahçe, yeşil alan yapımında rekreasyon amaçlı Hafriyat toprağı, öncelikle dolgu, rekreasyon, katı atık depolama alanında günlük örtü vb. amaçla ve çimento sanayiinde kil hammaddesi

44. Atık Üreticileri • Gürültü ve görüntü kirliliği ile toz emisyonlarını azaltacak tedbirleri almak ve faaliyet alanının çevresini kapatmakla yükümlüdür. Hafriyat toprağının öncelikle faaliyet alanı içerisinde değerlendirilmesi sağlanır. • Faaliyetleri sırasında atıkları bileşenlerine göre ayrı toplamak, geri kazanmak, biriktirmek ve atığın içinde zararlı, tehlikeli ve yabancı madde bulundurmamakla yükümlüdürler.

45. Atık Üreticileri • Atıkların toplanması, taşınması ve bertarafı ile ilgili harcamaları karşılamakla yükümlüdürler. Bu amaçla uygulanacak bedel, büyükşehirlerde ilçe belediyelerinin teklifi ile büyükşehir belediyesi, diğer illerde ise il ve ilçe belediyeleri, mücavir alan sınırları dışında ise mahallin en büyük mülki amiri tarafından tespit ve ilan edilir.

46. İnşaat yeri haricinde en az 2000 (iki bin) metrekare alanı bulunan faaliyet sahipleri, çıkarılan hafriyat toprağını yeniden değerlendirilmek üzere bu alanda geçici olarak biriktirebilirler. • Atıkların üretilmesinden önce ilgili belediyeye/mahallin en büyük mülki amirine başvurarak gerekli izinleri almak, atıklarını bu Yönetmelikte belirtilen usul ve esaslara göre bu mercilerin göstereceği geri kazanım/depolama sahasına taşınmasını sağlamakla yükümlüdürler.

47. 2 (iki) tona kadar atık oluşumuna neden olacak küçük çaplı tamirat ve tadilat yapan kişi ve kuruluşlar ile inşaat firmaları; Mücavir alan sınırları içinde ilgili belediyeye,Büyükşehirlerde ise ilgili ilçe belediyesine,mücavir alan sınırları dışında ise mahallin en büyük mülki amirineveya bu mercilerden atıkları toplamak ve taşımak amacıyla izin almış/yetkilendirilmiş firmalara başvurarak oluşan inşaat/yıkıntı atıklarının uygun kaplarla toplanmasını, taşınması ve belediyenin veya mülki amirin gösterdiği yere götürülmesini sağlamakla yükümlüdürler.

48. 2 (iki) tondan fazla atık oluşumuna neden olacak büyük çaplı tamirat ve tadilat işlemleri ile inşaat ve yıkım işlemlerinde faaliyet sahibi; Mücavir alan sınırları içinde ilgili belediyeye, büyükşehirlerde ise ilgili ilçe belediyesine, mücavir alan sınırları dışında ise mahallin en büyük mülki amirine başvurarak“Atık Taşıma ve Kabul Belgesi”almakla yükümlüdür.

49. Atık Taşıma ve Kabul Belgesi Atık Taşıma ve Kabul Belgesi üç bölümden oluşur ve 4 nüsha olarak düzenlenir. Atık Taşıma ve Kabul Belgesinin bir nüshası düzenleyen kurumda kalır. Kalan üç nüshadan biri atık üreticisine, biri taşıyıcı kişi veya firmaya, biri de atığın geri kazanılacağı/depolanacağı tesis yetkilisine verilir.

50. Hafriyat Toprağı, İnşaat/Yıkıntı Atıkları Taşıma İzin Belgesi Hafriyat toprağı ile inşaat/yıkıntı atıklarını taşımak isteyen kişi veya kuruluşlar mücavir alan sınırları içinde ilgili belediyeye, dışında ise mahallin en büyük mülki amirine başvurarak “Hafriyat Toprağı, İnşaat/Yıkıntı Atıkları Taşıma İzin Belgesi” almakla yükümlüdürler. • İnşaat/yıkıntı atıklarının toplanmasında kullanılan geçici biriktirme konteynerleri ile bu atıkları taşıyacak araçlar “SARI” renklidir. • Konteynerler üzerlerine atılacak ve atılmayacak atık türleri yazılmalıdır. Evsel, zararlı ve tehlikeli atıkların bu konteynerlere atılması yasaktır. • Araçların üzerinde büyük harflerle “İnşaat/Yıkıntı Atığı Taşıma Aracı” yazılı olmalıdır.