6. Organizacione alatke

1. 6. Organizacione alatke

2. A. Prikaz Poglavlja i ciljevi izučavanja • B. Primjer transakcionih troškova • C. Transakcioni troškovi: šira perspektiva • D. Posebne dimenzije transakcionih troškova dogovaranja • E. Efikasnost i ekonomske organizacije • F. Organizacija firme i transakcioni troškovi: Istorijski primjer • G. Transakcioni troškovi i spoljni snabdjevači: Analiza odluke proizvoditi-ili-kupovati • H. Virtualna korporacija: Novi domet • I. Ono što menadžere posebno interesuje • J. Sažetak Poglavlja i ključne ideje Ključne riječi

3. A. Prikaz Poglavlja i ciljevi izučavanja • Neki kazu – normalan ekonomski sistem radi sam od sebe …. Ali, Coase (njegova teorema u The nature of the firm*, 1937., ali “aktivirana” tek krajem XX st., u smislu pojasnjavanja problema tranzicije kom/soc. zemalja)kaze – da koriscenje cjenovnog mehanizma kosta najvise zbog troskova otkrivanja relevantnih cijena, a zatim i troskova pregovaranja i zakljucivanja posebnih ugovora za svaku transakciju razmjene koja se desava na trzistu. • Kako je govorio Adam Smith (1776.)? … da specijalizacija/podjela rada uvecava efikasnost i stvara sanse za odvijanje razmjene, da se ↑ produktivnost resursa, veca kolicina autputa, zivotni standard → razmjena je neophodna → “nevidljiva ruka trzista” (preko mehanizma cijena) vrsi efikasnu koordinaciju medju trzisnim subjektima (tj. da vazi EMH, koja je mnogo kasnije uvedena kao objasnjenje) …. Coase kaze da se do efikasnog ishoda moze doci cak i onda kada savrseno trziste pogrijesi (kada EMH ne vazi tj. kada cijene ne odrazavaju dovoljno precizno stanje odnosa S-D), a uslovi za ovo su: 1. da su vlasnicka prava jasno dodijeljena (titular), 2. da su troskovi pregovaranja jednaki 0.

4. … • Pitanje u ovom Poglavlju je: Sto ako uslov 2 nije ispunjen tj. kakva je efikasnost trzista u situaciji kada ocigledni nosioci vlasnickih prava imaju znacajne troskove uzrokovane procesom pregovaranja? U standardnoj ekonomskoj analizi uopste se ne zalazi u to sto se desava unutar firme (“crne kutije”), a sto se tice okruzenja, polazi se od pretpostavke da u okruzenju firme nema “trenja” tj. da ekonomski agenti mogu “glatko” i slobodno da sklapaju ugovore o kupovini/prodaji (ovom pretpostavkom, teorijski korektno, oslobadjaju sebe “obaveze” da razmatraju okruzenje). Medjutim, druge teorije upravo razmatraju ono cega se tradicionalna teorija “oslobadja” putem pretpostavki, a to je: (1) sto se desava unutar firme (kojoj se vise ne pristupa kao crnoj kutiji, I/O analiza tj y=f(x, …) i (2) sto ako u okruzenju/na trzistu ima “trenja” koje se odnosi na troskove pregovaranja?

5. … na Coase-ova razmisljanja o troskovima (1) pregovaranja, dodate su spoznaje ostalih nobelovaca Williamson-a, Stiglera-a i Arrow-a o transakcionim troskovima: (2) sticanja informacija o kupcima, konkurenciji, proizvodima, cijenama, troskovima (3) pracenja izvrsavanja ugovora (performansi), troskove (4) vezivanja specificne imovine za odredjenu namjenu i troskove (5) upravljanja kompleksnoscu Zakljucak: Zasto firme nastaju? Da bi upravljale ovim transakcionim troskovima van domasaja cjenovnog sistema, odnosno efikasnije od njega. Ekstreman primjer je kada nema transakcionih troskova tj. trzista, a to je …??? ☺

6. Nakon citanja ovog poglavlja moci cete da: • objasnite, svojim riječima, šta su transakcioni troškovi; • objasnite različite načine na koje koordinacija ekonomske aktivnosti dovodi do nastanka transakcionih troškova; • protumačite zbog čega je neophodno motivisati strane da sklope ugovor i kako to povećava troškove; • razumijete značaj specifičnosti imovine za sklapanje ugovora; i zbog čega je posebno važno voditi računa o namjenskom vezivanju imovine; • prepoznate da se određene transakcije odvijaju često, zbog čega je došlo do nastanka određenih institucija, da bi se smanjili troškovi koje sa sobom donose ove transakcije; • uvidite da su, iz organizacione perspektive, neke transakcije „usamljene“, u tom smislu što one utiču samo na mali dio organizacije, dok ostale imaju širi uticaj na više njenih djelova; • protumačite implikacije kompleksnih transakcija, koje uz to još mogu biti i veoma neizvjesne; • prepoznate da bi za strane u ugovoru ili transakciji bilo veoma teško da ocijene performanse drugih strana; • primijenite informacije i analizu transakcionih troškova na razne menadžerske probleme, uključujući i takozvanu „proizvoditi ili kupovati“ odluku firme.

7. B. Primjer transakcionih troškova • Primjer u knjizi – Joe, koji je u radionici u podrumu svoje kuce izumio nacin prerade kucnog otpada u cisti zapaljivi etanol … od ideje da sam proizvodi, do realnosti da proizvodnju reaktora mora da povjeri nekom drugom (isporucioc), a marketing posao nekoj agenciji, a svoj posao (ideja) i da koordinira sa njima (svoju ideju, nacrt) – (1) plasi se da ne bude prevaren u oba slucaja i (2) da li je izbor isporucioca i marketinske firme najbolji (tj. da li postoje oportunitetni troskovi) … Ovo je primjer mnogih menadzera – imaju svoju ideju, cak su sposobni su da proizvedu svoj proizvod, ali organizovanje neophodnih resursa moze da bude zadatak koji je nekada nesavladiv – tj. visoki su transakcioni troskovi.

8. C. Transakcioni troškovi: šira perspektiva • savršene informacije (perfect information) –kada je svaki učesnik (i potencijalni učesnik) na tržištu svjestan svake cijene, specifikacije proizvoda i lokacije kupca i prodavca, a da ga to ništa ne košta • nesavršene informacije (imperfect information) –situacija kada podaci koje posjeduje makar neki kupac ili prodavac nisu sasvim potpuni ili tačni • informaciona asimetrija (informational asymmetries) –kada se količina i/ili kvalitet podataka koje posjeduju razne strane u razmjeni razlikuju, ili kada se vjeruje da se razlikuju • ograničena racionalnost (bounded rationality) –osobina koja je uobičajena za strane koje su uključene u ekonomsku razmjenu, a koja podrazumijeva da ekonomski agenti rade uz informacije koje nijesu savršene; nastaje zbog toga što sticanje i procesuiranje informacija koštaju; odnosno, transakcioni troškovi sprječavaju strane da budu u potpunosti informisane

9. … • troškovi koordinacije (coordination costs) –široka kategorija transakcionih troškova koji uključuju određivanje cijena, troškove prikupljanja informacija koje se odnose na lokaciju, kvalitet, reputaciju i dostupnost različitih strana, kao i druge troškove unutar firme u vezi sa raspoređivanjem radnika na određene zadatke i okupljanjem učesnika u transakciji • troškovi motivisanja (motivation costs) –široka kategorija transakcionih troškova koji se zasnivaju na nepotpunim informacijama; najznačajnije oblasti su nesavršen monitoring ponašanja i obezbjeđivanje predanosti drugih • nesavršena predanost (imperfect commitment) –situacija koja za posljedicu ima transakcione troškove; dešava se onda kada strane postignu neki sporazum od kojeg će kasnije jedna od njih, ili obje, moguce, odustati

10. D. Posebne dimenzije transakcionih troškova dogovaranja • Pored troskova koordinacije i troskova motivacije, postoje posebni aspekti procesa razmjene, a odnose se na sljedece specificnosti imovine (imovina ima jako uske mogucnosti alternativne upotrebe): lokaciju, fizicku imovinu, ljudski resurs, namijenjena sredstva, brand name. • specifičnost lokacije (site specificity) –oblik specifičnosti imovine; situacija kada određena lokacija predstavlja ograničenje (na pr. blizina snabdjevaca veoma je znacajna za just-in-time sistem proizvodnje). • specifičnost fizičke imovine (physical asset specificity) –konkretna investicija u mašineriju ili opremu sa jednom, usko definisanom namjenom • specifičnost ljudskog kapitala (human asset specificity) –kada pojedinci razvijaju vještine koje imaju usku primjenu

11. … • ljudski kapital (human capital) –zbir znanja, vještina, obrazovanja, obuke i iskustva koju neki pojedinac posjeduje i koji mu omogućuje da postane produktivniji, zarađuje veće dohotke u budućnosti, vodi život koji ima više smisla, i da ima unaprijeđenu sposobnost za donošenje odluka • specificnost namijenjenih sredstava/ namjenska specifičnost imovine (dedicated asset specificity)– koriscenje objekata opste namjene za odredjenu transakciju, na zahtjev konkretnog klijenta, tj. opredjeljivanje novca za tu transakciju, iako je mogao biti upotrijebljen i za neku drugu • specificnost brand name-a – kada se neko pridruzi brand name-u, on smanjuje svoju slobodu da koristi ostale sanse (predstavnik za Sony, ili glumci u popularnim serijama, na pr. Cuvari plaze i sl. … gledaoci ih poistovjecuju sa likom koji su glumili i ubuduce i tesko mogu da ih prihvate u drugoj ulozi) Onaj koji je svoju imovinu vec opredijelio on je u nepovoljnijem polozaju u procesu pregovaranja, jer ce druga strana koristiti nemogucnost prve da alternativno uposli svoju imovinu da u svakim narednim pregovorima postigne povoljnije uslove za sebe. … Gleda se da se izbjegne usko opredjeljivanje imovine.

12. … Procjena koristi od neke transakcije, na pr. od unajmljivanjaracunovodje? Procjenjujemo: • oportunitetne troskove – kako bi radio neki drugi racunovodja • uticaj unajmljivanja racunovodje na ukupno poslovanje (performanse) • mogucnost nadgledanja/nadzora kako racunovodja obavlja svoj posao … Kompleksnost i neizvjesnost • Kompleksnost i neizvjesnost u svakoj transakciji nose sa sobom odredjene transakcione troskove – ugovor o fjucersima za kupovinu drzavnih obveznica (malo kompleksan, ali neizvjestan), ugovor o isporuci flote svemirskih letjelica (ili vatrogasnih vozila) je i kompleksan i neizvjestan (posebno iz ugla finansiranja, putem kredita za prodaju na na pr. 20 godina)

13. … Poznavanje transakcije • Medjusobno poznavanje ucesnika i posla omogucuje razvoj atmosfere povjerenja i reputacije, bez potrebe da formalni ugovori budu sasvim precizni ili da njihovo izvrsavanje bude strogo nadzirano. Narusavanje reputacije i povjerenja bilo bi previse skupo … Odnos sa drugim transakcijama • sto je veci broj transakcija koje jedna firma ima, njihova medjusobna isprepletenost usloznjava transakcione troskove – na pr. izbor industrijskih standarda za emisionu tehniku i tv signale visoke rezolucije … sadasnji los izbor negativno ce uticati na cijelu industriju jer ce uticati na buduce ugovore koji se odnose na pomocnu opremu; ili na pr. Microsoft kao “standard”

14. E. Efikasnost i ekonomske organizacije • Sjetite se iz naše diskusije iz Poglavlja 5 da je neka alokacija proizvoda i usluga neefikasna, ako postoji neka druga moguća alokacija koja ne smanjuje blagostanje ni jedne strane, a povećava blagostanje (barem) još jedne strane. • Koncept efikasnosti je važan iz najmanje dva razloga: 1. Prvo, on obezbjeđuje jednu minimalnu grupu pravila koja upravljaju ponašanjem ekonomskih agenata. Uvijek možemo da pretpostavimo, bar u minimalnoj mjeri, da će racionalni ekonomski agenti dobrovoljno pokušati da promovišu efikasnost, u skladu sa svojim znanjem i sposobnostima. 2. Drugo, ovaj koncept pruža kriterijum za donošenje odluka, radi ostvarivanja određenih ishoda. Kada se nalazimo u situaciji da analiziramo određenu odluku neke grupe ekonomskih agenata, onda možemo da razmotrimo sve ostvarive mogućnosti i da počnemo izbacivati sve one koje nisu efikasne.

15. Slucajevi kada Coase-ova teorema nece funkcionisati: • Ako se strogo pridrzavamo uslova efikasnosti, do efikasnog dogovora (ishoda) izmedju dvije strane nece doci onda kada postoje transakcioni troskovi i ogranicena racionalnost. Ali, ako se ne posmatra striktno, onda se umjesto pojma “efikasnost” moze koristiti pojam “ogranicena efikasnost”,a tumacenje je sledece – da ce rezultati pregovaranja izmedju pojedinaca imati tendenciju da budu efikasni (iako se pregovaranje vrsi u uslovima ogranicene racionalnosti usljed postojanja nepotpunih informacija, zbog toga sto njihovo sticanje nije besplatno) … ili, drugim rijecima – ogranicena efikasnost se odnosi na ishod pregovaranja u realnom svijetu, u kojem je pregovaranje skupo. • Efikasnost se moze posmatrati i kao maksimizacija ukupne vrijednosti za sve strane u pregovoru, a ukupna vrijednost je skup koristi koje svaki ucesnik akumulira tokom transakcije i obuhvata – profite, primanja zaposlenih i potrosacev visak, a moze da obuhvati i nenovcane vrijednosti - minimiziranje rizika, strateske koristi i netrzisne koristi (povjerenje, ambijent saradnje). … maksimiziranje vrijednosti ne znaci uvijek i minimiziranje transakcionih troskova (osim kada se koristi mogu izraziti novcano, i tada je maksimalna ukupna vrijednost ekvivalentna pojmu efikasnosti)

16. F. Organizacija firme i transakcioni troškovi: Istorijski primjer • Pogledati primjer iz knige, str. 258-260! • ekonomija obima (economies of scale) –rezultat fizičkog kombinovanja inputa, tako da daju sve vecu kolicinu autputa koji kontinuirano smanjuju jedinične troškove proizvođača • ekonomija sirine(economies of scope) – smanjenje jedinicnih troskova zahvaljujuci proizvodnji povezanih proizvoda • vertikalna integracija (vertical integration) – kada se u okviru jedne firme organizuju razne faze proizvodnje (od sirovine do finalnog proizvoda) • “kanban” tj. “just-in-time” (JIT) proizvodni sistem - karakteristika japanske proizvodnje koja podrazumijeva visok stepen koordinacije i komunikacije između povezanih jedinica; prihvaćen u SAD; just-in-ti­me manufacturing system –proizvodni sistem u kojem spoljni snabdjevači tijesno sarađuju sa velikim firmama radi obezbjeđivanja djelova po strogom rasporedu, eliminišući potrebu da sve firme drže velike zalihe

17. G. Transakcioni troškovi i spoljni snabdjevači: Analiza odluke proizvoditi-ili-kupovati • Za donosenje ove odluke – o tome sto proizvoditi, a sto kupovati od drugih, najveci znacaj ima specificnost imovine (ako je visok stepen specificnosti, a imovinu koristimo svakog dana, na pr. stampanje dnevnih novina, isplati se imati sopstvenu stampariju, ali ako se specificna imovina ne koristi svakog dana, na pr. izdavac knjiga, onda se vise isplati kupovati uslugu stampanja) • Pogledati primjer iz knjige, str. 261-264!

18. H. Virtualna korporacija: Novi domet • virtualna korporacija (virtual corporation) –privremena mreža kompanija koja se brzo okuplja radi iskorišćavanja promjenljivih tržišnih uslova, u kojima kompanije mogu da dijele troškove, vještine i pristup globalnim tržištima, tako da svaki partner daje svoj doprinos u onome u čemu je najbolji (sanse za oportuno/lose ponasanje nekog od posl.partnera su male jer se oni razilaze cim nestane odredjena trzisna potreba, zbog koje ovakve kompanije i nastaju; veci znacaj pridaje se povjerenju medju kompanijama, veci nego ranije; granice izmedju kompanija su manje jasne, veca je saradnja izmedju konkurenata, snabdjevaca i kupaca ... nema jasne granice gdje kompanija A zavrsava, a gdje pocinje kompanija B)

19. I. Ono što menadžere posebno interesuje • … su “zastrasujuci” izrazi, poput: mreza ugovora, ogranicena racionalnost, asimetricne informacije, specificnost imovine, a to je upravo ono sto interesuje menadzere kada upravljaju firmom • Vaznost odluke kupovati-ili-proizvoditi vidi se iz primjera firme Nike, koja posjeduje samo jednu malu fabriku, ili Reebok, koja ne posjeduje ni jednu (a bile su na 5. i 6. mjestu najuspjesnijih kompanija u oblasti usluga 1992. godine na listi magazina Fortune)

20. J. Sažetak Poglavlja i ključne ideje • Pogledati box na str. 267-270!

21. Ključne riječi • ekonomija obimaspecifičnost fizičke imovine • ekonomija širinespecifičnostimovine • informaciona asimetrijaspecifičnost ljudskog resursa • just-in-time proizvodni sistemspecifičnost lokacije • kanbanspecifičnost namijenjenih sredstava • ljudski kapital maksimiziranje ukupne vrijednosti • specifičnost brand name-a transakcioni troškovi • nesavršena predanosttroškovi koordinacije • nesavršene informacijetroškovi motivacije • ograničena racionalnostukupna vrijednost • oportunitetni troškovivertikalna integracija • postulat ograničene efikasnostivirtualnakorporacija • savršene informacije