Vücudumuzun Bilmecesini Çözelim

1. Vücudumuzun Bilmecesini Çözelim

2. BESİNLER NEDEN GEREKLİ • Canlıların yaşamsal etkinliklerini sürdürebilmeleri için gerekli enerjiyi sağladıkları gıdalara besin denir. • Büyümek, gelişmek ve sağlıklı olmak için çeşitli besin öğelerini dışarıdan almamız gerekir. Besin öğelerinin dışarıdan alınarak vücutta kullanılmasına beslenme denir. • Vücudun büyümesi, yenilenmesi ve çalışması için besin öğelerinin yeterli miktarlarda alınmasına yeterli ve dengeli beslenme denir. • Yediğimiz besinlerin bir kısmı vücudumuzun yapısına katılır. Bir kısmı da yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için gerekli olan enerjiyi sağlarlar.

3. BESİNLERİ NEREDEN ELDE EDERİZ ? • İnsanlar, besinleri bitki ve hayvanlardan elde eder. Ayrıca yaşamsal etkinlikleri düzenlemek için suya ve minerallere de ihtiyaç duyarlar. • BİTKİSEL BESİNLER • Bitkiler ve bitkisel ürünlerden elde ettiğimiz besinlerdir. • Bitkisel besinlerden bazıları: Elma, armut, üzüm, vb. meyveler, Pırasa, ıspanak, marul, lahana, gibi sebzeler, Ekmek, kuruyemişler ve şeker gibi besinler , bitkisel besinlerden bazılarıdır. • HAYVANSAL BESİNLER • Hayvanlar ve hayvansal ürünlerden elde ettiğimiz besinlerdir. Et, süt, yumurta, peynir, balık ve bal hayvansal besinlerden bazılarıdır. • SU, MİNERALLER VE VİTAMİNLER • Bunlar doğada hazır olarak bulunabildiği gibi bitkisel ve hayvansal yiyeceklerin içinde de bulunur. Vücudumuzun yüzde yetmişini su oluşturur.

4. Besin içerikleri ve görevleri • Yiyecek ve içeceklerin özellikleri farklıdır. Her besin vücudumuza ayrı bir işlevi vardır. • Yiyeceklerin özelliklerini ve yaptığı işi bilirsek beslenmemize daha da dikkat ederiz. DÜZENLEYİCİ BESİNLER Su – Mineraller - Vitaminler ENERJİ VERİCİ BESİNLER Karbonhidratlar - Yağlar YAPICI VE ONARICI BESİNLER Proteinler – su - mineraller

5. Besin Grupları • Enerji Verici BesinlerBaşlıca enerji verici besinler karbon hidratlar, yağlar ve proteinlerdir. • Karbon hidratlar: Şeker ve şekerli yiyeceklerle patates, tahıl ve unlu gıdalarda bulunan nişasta, karbon hidratlar grubuna giren besinlerdir. • Yağlar: Tereyağı, içyağı, kuyruk yağı gibi hayvansal yağlarla; zeytin, ayçiçeği, fındık ve susam gibi bitkilerde bulunan yağlardır. • Proteinler: Daha çok etin yapısında, süt ve yumurta ile baklagillerde, bir miktar da diğer besinlerde bulunur.

6. Yapıcı Onarıcı BesinlerYapıcı onarıcı maddeler; proteinler, yağlar, madensel tuzlar ve sudur. • Proteinler: Esas görevleri yapıcı ve onarıcılıktır. Hayvansal besinler, bitkisel besinlere göre daha fazla protein içerir. • Madensel Tuzlar: Madensel tuzlar en çok kemiklerin ve dişlerin yapısında bulunur. Madensel tuzlar; bitkisel ve hayvansal besinlerin yenmesiyle, bir miktarı da suyla vücuda alınır. • Su: Açlığa 7-8 gün, susuzluğa 3-4 gün dayanabiliriz. Ağırlığımızın %65-70'i sudur. Vücudumuzdaki suyun %10'u eksilirse yaşamımız tehlikeye girer, %20'sinin kaybı ise ölüme neden olur.Bir günlük su ihtiyacımız 1,5 - 2,5 litre kadardır. Bu miktar, iklime ve yediğimiz besinlere göre değişebilir.

7. Düzenleyici Besinler • Vücudumuz canlılığını devam ettirdiği sürece, çeşitli yaşamsal olayların düzenli bir şekilde devam etmesi gerekir. • Düzenleyici besinler vücudumuzdaki yaşamsal olayları düzenlemekten sorumludur. • Düzenleyici maddeler su, madensel tuzlar ve vitaminlerdir. Yapı maddesi olarak görev yapan su, vücudumuzda düzenleyici olarak da görev yapar.

8. Vitaminler • Vitaminler, vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar. Vücudun direncini artırarak hastalıklardan korur. Ayrıca vitaminler büyüme, gelişme ve üremede önemli rol oynar. • A vitamini: • Havuç , kereviz , domates , taze fasulye , fıstık , avokado , baklagiller , mantar , yumurta , süt , buğday ve cevizde bulunur. • Eksikliğinde gece körlüğü , deride kuruma ve pullanma görülür. Kemik ve diş gelişimine katkıda bulunur.

9. B vitamini: • Süt ve süt ürünlerinde , kırmızı et , yumurta ve birçok sebzede bulunur. Tahıl ve tahıllardan elde edilen ürünlerde de B vitamini bulunur. • B vitaminleri eksikliğinde kansızlık , yorgunluk , deride yaralar gibi rahatsızlıklar oluşur.

10. C Vitamini: • Turunçgiller , çilek , kuşburnu , böğürtlen , domates , maydanoz , lahana , patates ve yeşil yapraklı sebzelerde bulunur. • Diş ve Diş eti sağlığı için gereklidir.Vücudumuzu hastalıklara ve mikroplara karşı korur.

11. D vitamini • Süt , yumurta , tereyağı , balık ve balık yağı , peynir ve sebzelerde bulunur. • Kemik ve diş gelişimi için gereklidir. Kalsiyum ve fosforun emilmesini ve kemiklerde depolanmasını sağlar. • D vitamininin ön maddesi besinlerden alınır ancak güneş ışınları ile D vitamini oluşur. Ancak balık yağı ile doğrudan D vitamini alınabilir.

12. E vitamini • Kırmızı et , süt ve süt ürünleri , yumurta , tahıl ve tahıl ürünlerinde bulunur. • Eksikliğinde kısırlık , karaciğer , kalp ve damar hastalıkları görülür.

13. K vitamini • Kırmızı et , pirinç , karaciğer , mısır , domates , yeşil sebzeler , muz , şeftali ve çilekte bulunur. • Kanın pıhtılaşmasını sağlar.K vitamini eksikliğinde kan pıhtılaşmaz. Yaralanmalarda çok kan kaybedilir.

14. SU • Canlılar susuz yaşayamaz. Yemek yemeden 2 hafta kadar yaşayabiliriz ancak susuz birkaç gün yaşayamayız. Vücudumuzun % 70’ i sudur. • Her gün yaklaşık olarak 1,5 - 2 lt su içmeliyiz. Meyve ve sebzeleri de yediğimizde vücudumuza su alırız. • Su da vitaminler gibi vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar. • MİNERALLER • Mineraller, vücudumuza yediğimiz yiyecekler ve içeceklerle girer. • Vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar. • Bunun yanında kemiklerin güçlenmesini, yaraların iyileşmesini sağlar ve vücudun gelişmesine katkıda bulunur.

15. AYIRAÇLAR=İNDİKATÖRLER • Çeşitli maddeleri tanımak varlığını anlamak için kullanılan maddelere ayıraç denir. • KARBONHİDRAT • Nişasta + İyot Çözeltisi ------- > Mavi - Mor Renk• Nişasta + Lügol Çözeltisi ------- > Mavi - Mor Renk• Glikoz + Benedict Çözeltisi ----ISI----> Kiremit Kırmızısı Renk• Glikoz + Fehling Çözeltisi -----ISI----> Kiremit Kırmızısı Renk• Selüloz + İyotlu Çinkoklorür ------------ >Açık Mavi veya Yeşil • Glikojen +İyot Çözeltisi------------------- >Kahverengi-Kırmızı • PROTEİN • Protein + Nitrik asit ---------ISI------- > Sarı Renk• Protein + Biüret -----------ISI------- > Mor - Menekşe Renk• Protein + Fehling Çözeltisi----ISI----->Menekşe Renk• Protein + Lügol ------------ISI--------- > Sarı Renk • YAĞLAR• Yağ + Eter ---------------------> Kağıt üzerinde saydam leke• Yağ + Aseton ------------------> Kağıt üzerinde saydam leke• Yağ + Alkol --------------------> Kağıt üzerinde saydam leke• Yağ +Sudan III ----ISI-------> Kırmızı damlacıklar

17. Besinlerin organizmadaki kullanım sırası nasıldır? • Karbonhidratlar------>Yağlar------> Proteinler • En kolay sindirilenden en zor sindirilene doğru besinler • Karbonhidratlar------>Proteinler------>Yağlar

18. NASIL BESLENMELİYİZ ? • 1 – Piramitten de anlaşılacağı gibi bir günde en çok karbonhidrat içeren besinler yemeliyiz. Böylece vücudumuzun sağlıklı çalışabilmesi için gerekli enerjiyi sağlamış oluruz. • 2 - Karbonhidratlardan sonra en çok tüketmemiz gereken besinler vitaminler ve minerallerdir. Bu besinler düzenleyicidir. Vücudumuzun hastalıklara karşı direncini artırır. • 3 - Üçüncü besin grubu ise proteinlerdir. Proteinler , yapıcı ve onarıcı besinlerdir. • 4 - Enerji verici yağ ve şekerlerden de yeteri kadar almalıyız. • Bu besinlerden yeteri kadar yediğimizde enerji ihtiyacımızı karşılar , vücudumuzun diğer işleri için gerekli maddeleri almış oluruz. Buna , Yeterli ve Dengeli Beslenme denir. • Besin maddeleri vücudumuzda eksik olursa vücudumuzun sağlığı bozulur. Özellikle çocuklar , hızlı büyüdüğü için daha çok protein ve karbonhidrat içeren besinler yemelidir.

19. BESİN MADDELERİ ALIRKEN • 1 - İçindekiler bölümünde yer alan gıda içerikleri ile ilgili açıklamaları incelemeliyiz. • 2 - Paketin üzerindeki son kullanma tarihine mutlaka bakmalıyız. Tazeliğini yitirmiş , bayatlamış veya bozulmuş , son kullanma tarihi geçmiş ürünler sağlığımız için tehlikelidir. • 3 - Gıda maddelerinin üzerinde TSE damgası olup olmadığını iyice kontrol etmeli ve alış - verişlerimizde TSE damgası olan gıda maddelerini tercih etmeliyiz. Bu damga ürünün kaliteli ve güvenilir olduğunu gösterir. • 4 - Gıda maddelerinin üzerinde Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’nın üretim izninin olup olmadığını kontrol etmeliyiz.

20. BESİNLERİN SİNDİRİMİ • Besinlerin Vücutta Taşınması • Zevkle yediğimiz besinler vücudumuz tarafından doğrudan kullanılabilecek durumda değildir. Ancak çeşitli aşamalardan geçtikten sonra kullanılmak üzere vücudumuzun her noktasına iletilir. • Bu iletimin gerçekleşmesini kan sağlar.n Kan, yaşamın devamı için gerekli olan hayati sıvıdır. • Karbonhidrat, yağ ve protein gibi besinlerin kana karışabilecek hale gelmesine sindirimdenir. • Sindirimi doğrudan gerçekleştiren organlar sindirim kanalıadı altında incelenir. Diğerleri ise sindirime yardımcı organlarolarak adlandırılır.

21. Sindirimde Görevli Yapı ve Organlar (Sindirim Kanalı) • Sindirim vücudumuzda aşamalı olarak gerçekleşir. Bu aşamaların gerçekleşmesini vücutta bazı yapı ve organlar sağlar. Bunlar; ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak ve kalın bağırsaktır. • Ağız:Ağzımızın içerisinde dil ve dişler vardır. • Dişler:koparıp parçalar ve öğütür. • Tükürük: besinleri ıslatıp kayganlaştırarak kolay yutulmasını sağlar. Ayrıca tükürük bazı besinlerin sindirimini çiğnenirken başlatır. • Dil:besinlerin çiğnenmesine ve yutulmasına yardımcı olur. Yediklerimizi yutağa doğru iterek yutulmasını sağlar. Ayrıca besinlerin tadını da dilimizle alırız. • Yutak:Ağızdan sonra gelen boşluktur. Ağızdan gelen lokmaları yemek borusuna iletir. Yutak aynı zamanda soluduğumuz havayı soluk borusuna iletir. Bu anlamda yutak, hava ve besin trafiğini kontrol eder.

22. Yemek borusu:Ağızda biraz parçalanmış ve yutağa yönlendirilen besinin mideye aktarıldığı yoldur. 20- 25 cm uzunluğundadır. Burada sindirim gerçekleşmez. • Mide:Karın boşluğunun üst bölümünde yer alır. Yediğimiz besinler bir süre midede kalır. Yani mide bir süre besinleri depolar. Kasılıp gevşeme hareketleri yaparak besinleri bulamaç haline (çorba kıvamı) getirir. • Mide tarafından salgılanan yakıcı ve eritici özelliğe sahip mide öz suyubesinlerle midemize gelen mikropları öldürür. Çorba kıvamındaki bu karışımı mide, ince bağırsağa gönderir. • İnce bağırsak:Karın boşluğunda yer alır. Değişik salgıların etkisiyle besinler ince bağırsakta emilecek duruma gelir. • İyice parçalanan besinler burada kana geçer. Besinlerin yararlı kısımları emilince geriye kalan kısım kalın bağırsağa gönderilir. • Kalın bağırsak:İnce bağırsakta emilmeyen, artık maddeler kalın bağırsağa gönderilir. Bu posanın içinde kalan su ve minerallerkalın bağırsakta emilerek kana karışır. Geriye kalan katı haldeki maddeler dışkıolarakanüstenatılır.

24. Sindirime Yardımcı Organlar • Karaciğer ve pankreas sindirici enzimlerle besinlerin sindirimine yardımcı olur. • Bu organlar salgılarını ince bağırsağa boşaltarak besinlerin sindirimine yardımcı olurlar. • Sindirim Yapı ve Organlarının Sağlığı • Mide rahatsızlıkları ve sindirim bozukluklarını önlemek için aşağıdaki hususlara dikkat etmeliyiz. • Sigara ve alkol kullanmamak, • Çok acı ve çok ekşi yememek, • Çok soğuk ya da çok sıcak yeme ve içmeden sakınmak, • Besinleri iyice temizlemek, bayat yiyecekler yememek, • Asitli içecekler içmemek.

25. Dişler ve Görevleri • Dişlerimizi besinleri ısırmak, koparmak ve öğütmek için kullanırız. Dişlerimizin şekil ve büyüklükleri birbirinden farklıdır. Ağzımızda görev ve yapılarına göreüç çeşit diş vardır. • 1. Kesici dişler:Üst ve alt çenede dörder tane olmak üzere sekiz kesici diş vardır. Besinleri kesme ve koparma işine yara. Uçları düzgündür. • 2. Köpek dişleri:Kesici dişlerin sağında ve solunda birer köpek dişi vardır. Alt ve üst çenede toplam dört köpek dişi bulunur. Uçları sivri olup besinleri koparıp parçalama görevi yapar. • 3. Azı dişleri:Girintili çıkıntılı yapılarıyla besinleri öğütür. Köpek dişlerinin sağında ve solunda bulunan iki tanesi küçük azı, diğerleri ise büyük azı olarak adlandırılır. Sekiz alt, sekiz üst çenede olmak üzere on altı azı dişi vardır. • Yirmi yaş dişleri:18- 22 yaşlarında çıkar. Akıl dişleri de denir. Alt ve üst çenede ikişer tane olur. • Süt dişleri:Kalıcı dişler 7- 8 yaşlarında süt dişleri döküldükçe çıkar. Bebekler 6 aylıkken süt dişleri çıkmaya başlar.

26. Dişlerin Önemi ve Sağlığı • Dişlerimiz olmasaydı besinleri koparıp parçalayamaz, çiğneyemezdik. büyük lokmaları yutmamız çok zor olurdu. Midemiz zorlanırdı. • Dişlerimiz sağlam olmadığında da besinleri iyi çiğneyemeyiz. İyi çiğnenmeden yutulan besinler bazı sindirim bozukluklarına neden olur. • Çürük dişler, • Ağız kokusu, • Diş ve baş ağrısı, • Sindirim sorunlarına neden olur. • Dişlerimizin sağlığını korumak ve güçlendirmek için: • Beslenmemize dikkat etmeli, yeterince mineral ve A, C, D vitaminleri almalıyız. • Sert cisimleri (fındık, ceviz gibi) dişlerimizle kırmamalıyız. • Çok şekerli besinleri ve asitli içecekleri çok tüketmemeliyiz. • Çok sıcak ya da çok soğuk yiyecek ve içecekleri yiyip içmemeliyiz. • Yemeklerden sonra dişlerimizi fırçalamalıyız.

28. BOŞALTIM • Atık Maddelerin Vücudumuzdan Atılması • Vücudumuzun her yerinde enerji üretilir. Enerji üretilirken atık maddeleroluşur. Bunlardan karbondioksit ve su buharınıakciğerler yoluyla soluk vererek dışarı atarız. • Sindirim sonucu oluşan katı atıklarise bağırsaklar yoluyla anüsten dışarı atılır. • Bunların yanında vücudumuzdan atılması gereken zararlı maddeler ve fazla suboşaltım organları ile dışarı atılır. • Derimiz de terleme yoluyla boşaltıma yardımcı olur. İçerisinde su ve madensel tuzlarolan terderimizdeki gözeneklerden atılır. • Vücudumuzda üretilen amonyak karaciğertarafından daha az zehirli olan üreye dönüştürülür.

29. Boşaltım Organ ve Yapıları • 1. Böbrekler, bel hizasında omurganın iki yanında bulunurlar. Şekilleri fasulyeye benzer. Böbrekler vücudumuzun süzme organlarıdır. Tüm kanımız böbreklerimizden geçerek süzülür. Bu sırada kan zararlı maddelerden temizlenir. • 2. Üreter (idrar kanalı):Kanın böbreklerde süzülmesi sonucu oluşan idrar üreter denilen bu boruya geçer. Üreter idrarı idrar kesesine taşır. • 3. İdrar kesesi (mesane):Böbreklerden gelen idrar burada toplanır. • 4. üretra (idrar borusuna):İdrar kesesinde oluşturulan basınçla idrar, üretraya pompalanır. İdrar buradan dışarı atılır.

30. Boşaltım Nasıl Gerçekleşir ? • Enerji oluşumu sonucu ortaya çıkan zararlı maddeler ve vücudumuzdaki fazlasu kana karışır. • Kan, böbreklerden geçerek süzülür. Süzme işini böbreklerin iç kısmında bulunan özel süzme cisimcikleri (glamerus) gerçekleştirir. Bir böbrekte bunlardan yaklaşık bir milyon tane bulunur. Bu yolla temizlenen kan kalbe giderek tüm vücuda dağıtılır. • Kanın süzülmesi sonucu böbreklerde oluşan zararlı maddeler ve ihtiyaç fazlası su, idrar olarak adlandırır. İdrar, idrar kanalı ile idrar kesesine aktarılır. • İdrar kesesi dolmaya başlayınca oluşan basınçla tuvalete gitme ihtiyacı hissederiz. İdrar buradan idrar borusuna pompalanır. İdrar borusu ile de dışarı atılır.

31. Boşaltımda Görevli ve Yardımcı Organlar • Vücudumuzdaki asıl boşaltımı boşaltım organlarımız sağlar. Ancak başka organlarımız da artık maddelerin atılmasını sağlayarak boşaltım organlarına yardımcı olur. Bunlar; deri, akciğer ve karaciğerdir. • Deri:Terleyerek vücudumuzdaki suyu ve suyla birlikte bazı maddeleri atar. • Akciğer:Solunum atığı olan karbondioksiti ve bir miktar suyu dışarı atar. • Karaciğer:Çok zehirli olan protein atığını (amonyak) daha az zehirli olan üre ve ürik aside dönüştürerek boşaltıma yardımcı olur. • Sindirim kanalı:Sindirimden geriye kalan artıkların ve posa diye adlandırılan sindirilmemiş maddelerin vücuttan dışarı atılmasını sağlar. Bu işlem boşaltım işlemi ile karıştırılmamalıdır.

32. Böbreğin Sağlığı • Vücudumuzda belimizin sağında ve solunda olmak üzere iki tane böbreğimiz bulunur. • Böbreklerimiz çalışmazsa kanımızda zehirli maddeler birikir. Zehirlenme tehlikesi ortaya çıkar. Bu nedenle böbreklerimizin sağlığı bizim için çok önemlidir. • Böbreklerimizin sağlığını koruyabilmek için yerine getirmemiz gereken koşullar vardır. • 1. Üşütmemeliyiz. • 2. Vücudumuzu ve yaşadığımız ortamı temiz tutmalıyız. • 3. İdrarımızı uzun süre tutmamalıyız. • 4. Yeterince su içmeliyiz. Yaşımıza, enerji tüketimimize uygun olarak sıvı almalıyız.Bu, yetişkin bir insan için günde yaklaşık 2 litredir.

33. Sigaranın Bireye ve Topluma Verdiği Zararlar • Tütünden yapılan sigaranın içinde yaklaşık 4000 tane zararlı madde vardır. Bu maddelerden nikotinbağımlılığa neden olur. Karbon monoksit gazı da bu maddelerden biridir. • Sigara; • Solunum yollarını tahriş ederek bronşit veastımgibi hastalıklara, • Akciğer ve gırtlak kanserine, • Kalp ve damar hastalıklarına, • Mide hastalıkları ve sindirim bozukluklarına neden olur. • Yapılan araştırmalar sigaranın insan ömrünü azalttığını göstermiştir. • Sigara içenler çevrelerindeki insanlara da zarar verirler. Pasif içiciolarak adlandırılan bu insanlar sigara içenler gibi sigaradan zarar görürler. • Sigaradan çıkan dumanlar havayı, atılan kül ve izmaritler de çevreyi kirletir. • Sigara almak için harcanan paralar hem kişilere hem de ülke ekonomisine zarar verir.

34. Alkolün Zararları • Çok alkol alan insanlar, yürümede ve konuşmada zorluk çekerler. • Alkollü insanlar kendilerini kontrol edemedikleri için davranışlarıyla çevrelerini rahatsız ederler. • Alkollü araç kullanan sürücüler, trafik kazalarına ve kazalar sonucunda insanların yaralanmasına ya da ölümüne neden olurlar. • Sürekli alkol alan insanların karaciğer, mide, bağırsakları, kalp, beyin ve sinirleri zarar görür. Alkol kullanımı aile ve ülke ekonomisine de zarar verir. • Sağlıklı yaşam için neler yapmalıyız? • Sigara ve alkol kullanmamalıyız. • Sigara içilen ortamlardan uzak durmalıyız. • Düzenli spor yapmalıyız. • Spor, vücudumuzun dayanıklılığını arttırır. Böylece sağlıklı ve dinç kalırız.