ETHIEK les 1

1. ETHIEKles 1 Dr.F.Hamburg

2. Overzicht les 1 • Definities (beslissen, waarden) • Mensbeelden • Ethische principes • De focus van de ethiek • Denkklimaten (o.a. hedonisme, natuurwet, plichtsdenken, emotivisme)

3. Def.: Ethische beslissing • Een beslissing (afruil !!) • In vrijheid genomen (~ kennis; verslaving!) • In overeenstemming met een bewust, rationeel systeem van waarden (die uitgevlokt zijn in principes) • Nb. de gezindheid (‘attitude’) speelt ook een rol! • Doel • Transitiviteit in preferenties: [A >B en B>C]  A>C

4. Lich.leven, kennis van de waarheid e.a Definitie ‘waarde’ (= value object) voorgegevenheid • ONTOLOGISCH-METAFYSISCH. Het in zijn zijnsaard volkomene (= hoogste waarde = Goed). • Het ‘goede’ is dus datgene dat de mens qua ‘zijn’ perfect maakt (= dat zijn floreren en welzijn constitueert) • ‘goed’ bezig zijn is bezig zijn met het opvullen van een eigen zijnstekort • Kwaad is het ontbreken van het Goede • SUBJECTIEF • Hebben we ‘afgesproken’ (geen definitie waarde/Goed!) • Waarden kunnen we alleen ‘ervaren’ (fenomenologie): • de ervaren waarde is een soort Platoons begrip • goed/kwaad  afhankelijk van de auteurs ervaring, bijvoorbeeld: • Kwaad = ‘ervaring van een exces’ (Levinas) • Goed = ‘het appèl dat een objectieve belangenwaarde op ons doet’ (objectieve belangenwaarde = waarde die niet onszelf maar anderen tegen goede komt) (Reiner) Veelal geen voorgevenheid

5. Dualistisch mensbeeld Plato, Descartes, Popper, Boeddhisme, Gnosticism e.a. ≡ Communicatie, denken, oordelen, vrijheidservaring Persoon ‘self conciouss Mind’ Conflict! (geen eenheidservaring) biologie lichaam als last, ‘threat to freedom’ (bijv. a.g.v gedetermineerde biologische driften)

6. Dualisme (vervolg) . Skeptisch empirisme (begint met Hume, utilitaristen)  Ethiek als omgaan met observeerbare consequenties zonder referte aan ‘human nature’ (incl.biologie) Proportionalisme (Heidegger, Scheler, Rahner)  Ethiek = filosofie = studie van het subject (bewustzijn) in een culturele wereld. ‘Persoon’ = bewustzijn Lichaam heeft pre-morele waarde  vrij over te beschikken

7. Dualisme: consequenties • Singer e.a.: cognitief ondermijnende ziekte depersonaliseert  euthanasie van dementen • Of: Quality of Life (QoL) is te laag (+ ‘nuttigheidsdenken’)  euthanasie (of abortus wanneer het ongeboren leven betreft; eugenetica) • Of: lichaam als manipuleerbaar en maakbaar object (Michael Jackson) • Status embryo is onzeker (Singer: neonaat is een ‘marginaal persoon’)

8. Eenheidservaring van de mens Aristoteles Jodendom Christendom Islam Consequentie: Het lichaam heeft een intrinsieke waarde (= deel van de Persoon!) – men heeft er dus geen onbeperkt beschikkingsrecht over. Persoon (‘embodied intelligent freedom’) Biologie (lichaam) “All acts, however spiritual, are also acts of the body” Argumenten pro: 1. Het cognitieve heeft zijn uitgangspunt in een fysiek proces (input zintuigen) 2. Niet het denken/vrij beslissen maakt de mens uniek, maar zijn lichaam (incl. zijn emoties); ultimo  DNA! Consequentie: Ieder menselijk leven heeft waarde, onafhankelijk van zijn QoL; leven is in- en op zichzelf een ‘goed’

9. Definitie ethisch principe • Een ethisch principe is een algemene, normatieve uitspraak over menselijk gedrag

10. Oorsprong ethische principes • Ethische principes vloeien voort uit de bevrediging van menselijke basisbehoeften (‘this is what it is to be human’)

11. Menselijke basisbehoeften I • Leven Groei, ontwikkeling, dynamiek, creativiteit, vrijheid, intelligentie, lijden • Procreatie Toekomstgericht zijn, ‘to be human is to work for the future’, denken in ‘opportunities’; leven is niet alleen behouden maar ook doorgeven • Gelukzaligheid ≠ pleasure, comfort, peace ( zijn consequenties) • Waarheid/Rechtvaardigheid (zie bij deugden)

12. Menselijke basisbehoeften II • Inzicht in de basisbehoeften leert ons ‘what it is to be human’ • Ervaring in de basisbehoeften leert ons ‘what is is to be human’ • Beide tezamen vertellen ze ons: ‘this is what it is to be human’ • Dit inzicht en deze ervaring die voortkomen uit de toepassing van ethische principes op concrete gevallen is doorheen de eeuwen gecodificeerd in de Traditie

14. sui generis: fenomenologie

15. Denkklimaten in de ethiek • Hedonisme* ( Amoralisme, Relativisme) • Anti-moralisme • Eudemonisme* (Thomas (ontologisch-metafysisch uitgewerk)  Kant (formalist)  Sociaal-eudemonisme Utilisme (‘nuttigheidsdenken’) • Plichtsdenken* (Xenophon  Augustinus  Thomas (‘obligatio’)  Kant (‘categorische imperatief’) • Fenomenologie • Situationisme • Existentialisme • Contractualisme (Hobbes   ) • Postmodernisme • Focus op hermeneutiek • Structuralisme • Poststructuralisten (incl. deconstructivisten) • Emotivisme* • Deugdenleer [De met een * gemerkte begrippen worden in de dia’s hierna kort toegelicht]

16. Hedonisme – Epicurus(genot als pars pro toto) 341 -270vC Samos – geboorteplaats Epicurus

17. Natuurwet - XenophonObligatio – Thomas van Aquino 430 -355vC 1225 - 1274 Natuurwet: impliciete verplichting Obligatio: expliciete verplichting = voorwaardelijke noodzakelijkheid

18. Plichtsdenken – Kant 1724 -1804 Bezwaar: Leidt tot te minimalistische conceptie van het ‘goede leven?’

19. Emotivisme - Ayer 1910 - 1989 Probleem: Recht eist objectieve beoordeling van goed en kwaad Probleem: Verantwoordelijkheid eist een redelijk persoon die zaken voorziet

20. Eudemonisme Probleem: Beide streven naar geluk! Probleem: ontkent plicht

21. Utilisme – Stuart Mill(‘nut’= ‘the greatest happiness of all’) 1806 - 1873 • Probleem: • Zonder ‘absolute principes’ (≈ zonder intrinsiek kwaad) kun je alles rechtvaardigen (bv het redden van een VIP in plaats van je eigen kind als je niet beiden kunt redden) Probleem: Geen verdiscontering subj.gezindheid Probleem: Geen erkenning speciale verplichtingen naar één persoon (bijvoorbeeld echtgenote) Moderne ontwikkeling: Economische benadering  ‘utility’