ETHIEK

1. ETHIEK Les 2 Dr. F. Hamburg

2. Overzicht les 2 • Vervolg denkklimaten • Algemene principes van Goed en Kwaad • Specifieke principes van Goed en Kwaad in de gezondheidszorg • Medewerken aan het kwaad

3. Denkklimaten in de ethiek (vervolg) • Anti-moralisme • Fenomenologie • Situationisme • Existentialisme • Contractualisme • Postmodernisme • Deugdenleer (~ innerlijke omvorming)

4. Anti-moralisme - Nietzsche 1844-1900 ≠ a-moralisme (= attitude) Sterk anti-morele politieke stromingen: Nazi’s en Bolsjewieken

5. Fenomenologie - Husserl (grondlegger)   1859-1938

6. Fenomenologie (vervolg)   • Bewustzijnsobjecten ‘reduceren’ tot bewustzijnfenomenen • Een ‘transcendentaal Ik’ wordt zo intuïtief (‘direct’) geïnformeerd over de voor-theoretische (‘directe’) werkelijkheid. • Ethische positie: wezenservaring van Goed en Kwaad. • Is verder uitgewerkt in de hermeneutiek (~ semantiek). • Slagwoorden: ‘introspectie’, ‘inner experience’ • Cognitieve realiteit – constituering van de wereld (in wezensbegrippen) in het bewustzijn

7.   Situationisme(als ‘ontmoeting’ met een ‘ander’) 1906 –1995

8. Situationisme (vervolg) • Geen ‘kenverhoudingen’ maar relaties waarin de ander zich openbaart’; geen ethisch houvast, er is alleen maar een ‘ontmoeting met de ander’ waarin normativiteit spontaan en vanzelf ontstaat (‘emergentie’) • Geen ethische verplichting; alles is intuitie en eigen geweten • Probleem: als er niets meer bijkomt  irrationeel

9. Relativisme = ethisch scepticisme (= attitude) • Ontkent universele begrippen van Goed en Kwaad (en dus ook zoiets als een ‘mondiale morele verontwaardiging’) • Het relativisme relativeert zichzelf niet • ~ Evolutionisme: er bestaat geen wezen/essentie/voorgegevenheid [dus ook geen ‘waardigheid van de mens’?]

10. Relativisme (vervolg) Jiang Zemin (1997): democratie, mensenrechten en vrijheid zijn relatief

11. Existentialismede wijze van er-zijn speciaal voor de mens (+ situatie-ethiek) Sartre 1905 -1980 ‘engagement’ (negeert invloed DNA en omgeving) Kierkegaard 1813-1855‘ authenticiteit’ anti-intellectueel, anti-rationeel

12. Redundant ! Contractualisme moraal is gebaseerd op een ‘sociaal contract’ Eigenbelang = Algemeen belang Eigen belang Hobbes 1588 – 1679 Rousseau1712 – 1778

13. Postmodernisme I • Hermeneutisch uitgewerkte fenomenologie • Structuralisme: Levi-Strauss, Foucault – bestudeert de configuraties van relaties tussen (taal)tekens ( structuur) • Relativering van de vrijheid (het grotere totaal van de structuur domineert) • Deconstructie: ‘ik’ als functioneel element in het totaal van de structuur. • Post-structuralisme: Lyotard, Derrida • Radicaal scepticisme • Volstrekte relativiteit • Realiteit is contradictoir en instabiel • Alleen situatieve, toevallige, tijdelijke mini-verhalen/narratieven Ethische positie: relativisme, situationisme, pluralisme Deconstructie

14. Postmodernisme IIKern deconstructie : vs orde van de Westerse traditie; ╡ {eenheid, objectiviteit, rede, wet, waarheid, autoriteit..} • Lyotard: De postmoderne (naturalistische) mens is noodzakelijk anti-theoretisch omdat iedere theorie [incl. logica!] berust op een redenerend, discriminerend en onderdrukkend denken. Het typisch christelijk persoonlijk-individuele, is verruild voor het individualistische subject als product van de structuren. [Lyotard - anders dan de (andere) deconstructivisten (‘alles is in flux’) - houdt nog vast aan de eenheid van het ‘ik’ die hij echter tegelijk afwijst als niet-identificeerbaar omdat het uiteenvalt zodra we het proberen te analyseren] ‘KENNEN’ IS TERREUR

15. Deugden ( ~ ‘zijn’, ~ ‘Goede’)(ndz. omdat in de praktijk op individueel niveau echte ethical decisionmaking vrijwel onmogelijk is) • Deugd = blijvende gesteldheid waaruit goede daden voorkomen • Deugden • Geloof, hoop, liefde (‘goddelijke deugden’) • ‘kardinale deugden’: Voorzichtigheid/verstandigheid (belangrijk bij invoering nieuwe technologie!), Rechtvaardigheid, Sterkte, Matigheid • natuurlijke deugden: Ontvankelijk zijn, je kunnen verplaatsen in een ander, dapperheid, geduld e.v.a. (ook solidariteit?) • On-deugden • Hoogmoed: buitensporige zelfbewondering ( eigen wet/rechter/moraal) • Afgunst: er niet tegen kunnen een ander gelukkig te zien • Woede: het heftige verlangen ander – ongerechtvaardigd – te straffen • Traagheid: een ziekte van de wil  luiheid, koelheid/onverschilligheid • Gierigheid: de disproportionele angst gerechtvaardigd bezit te verliezen • Gulzigheid: het ongeregelde verlangen naar eten en drinken • Onkuisheid: het ongeregelde verlangen naar de ‘Freude des Fleisches’

16. Algemene Principes van Goed en KwaadZonder deze principes zijn in nieuwe/complexe casus geen rationele beslissingen te nemen • Eerbied voor het leven (Christus, Schweitzer) • Zelfbehoud (STOA, Thomas, Spinoza, Hobbes) • Eudemonia(zie ook hieronder bij Zelf-actualisatie). Hier i.h.b het wijsheidseudemonisme: Socrates, Plato, Aristoteles, Augustinus, Thomas. In welke richting moet het verstand (rede) leiden? Aristoteles: Gulden Middenweg.

17. Algemene Principes van Goed en Kwaad (vervolg) • Waarheid/Gerechtigheid (Plato, Aristoteles,Thomas) • (Naasten) liefde (Christus: verlangen dat ‘value objects’ tot floreren komen bij iedereen in de wereld) • Gulden Regel (‘wat gij niet wilt ..etc.’). Aldus de Antieken, grote religies. • Onderscheidingsvermogen inzake Goed & Kwaad (intrinsiek ↔ dagelijks kwaad) • Ieder mens is een doel op zichzelf

18. Algemene Principes van Goed en Kwaad (vervolg) • Pr.vd.Convenientia (Thomas): object past bij handeling (incl.omstandigheden); dient in de medische ethiek ter beperking van ego-gerichte verlangens; blokkeert ‘maakbaarheid van de mens’/ eugenetica; niet-curatieve DNA ∆) • Eerbied voor de wet (Kant)? Neen, is speciaal geval van de Gulden Regel • Rentmeesterschap en creativiteit • Socialiteitsprincipe (o.a. subsidiariteit)

19. Algemene Principes van Goed en Kwaad (vervolg) • Zelf-actualisatie= Wijsheidseudemonisme (incl. Gulden middenweg) aangevuld met Vervullingwezensbestemming i.e. de rede-lijke aanleg vd mens (Aristoteles, STOA). Leidt tot ontwikkeling van deugden. Aanvulling door Christendom: de deugden nooit los zien van het communale (dus geen ‘individualisme’). Zelf-actualisatie is dan ‘handelen overeenkomstig onze voorgegeven natuur’ = gehoorzamen aan de natuurwet. Dus: roem, plezier, en ten kostte van alles pijn voorkomen zijn op zichzelf geen criteria (geen redelijke doelen). Dit alles is in wezen onderdeel van de Waardigheid van de Mens (~ mensenrechten).

20. Specifieke Principes van Goed & Kwaad in de Gezondheidszorg Ultiem objectief C A R I T A S (Affect.) motivatie Interpersoonlijke relaties Groei door lijden Ndz.voor beslisruimte en evaluatie Ther. pr. Leven Procreatie Happiness/Joie Waarheid [basic common needs] persoonl.seks Waardigheid Socialiteit: solidair subsidiar info geweten prof.com Ther.principe: wezenlijke kenmerken/vermogens niet (blijvend) offeren tenzij daardoor het leven wordt behouden; dus geen onbeperkte ‘enhancement’.

21. Medewerken aan het kwaad • Formeel medewerken (= ongeoorloofd): men beoogt evenzeer als de dader het kwade. • Materieel medewerken: men werkt feitelijk mee maar stemt er niet mee in: • Direct materieel: actor en medewerker vormen één operationele eenheid. Ongeoorloofd tenzij overmacht • Indirect materieel: onder voorwaarden geoorloofd