De voetafdruk Van vlees

1. De voetafdruk Van vlees Stijn Bruers EVA

2. Inhoudsopgave Milieu-aspecten veeteelt Hoeveel verschillende aspecten? Voetafdrukken en planetaire grenzen Wat is een voetafdruk? Globale milieu-impact en biodiversiteit Wat is aandeel van de veeteelt? Klimaat en koolstofvoetafdruk Nieuwe gegevens bijdrage veeteelt aan klimaatopwarming Landgebruik en ecologische voetafdruk Wat met biologische veeteelt? Minder ontbossing door veganisme? Nutriëntencyclus en stikstofvoetafdruk Is een mondiale veganistisch-biologische landbouw haalbaar? Zoet water en watervoetafdruk

3. Milieu-aspecten van veeteelt

4. De milieu-impact van veeteelt Klimaatopwarming door methaan, CO2 en lachgas Ontbossing Bodemerosie door overbegrazing en akkerbouw Vervuiling door mest: eutrofiëring (vissterfte en dode kustzones door overbemesting) Verzuring door ammoniak Vervuiling door pesticiden Vervuiling door diergeneesmiddelen Verzilting door irrigatie Uitputting grondwater Overbevissing voor vismeel Energieverbruik Monoculturen en ggo’s Chemische vervuiling bij verwerking Fijnstof en smog Fragmentering van ecosystemen voor grootwild Introductie van invasieve exotische grassoorten

5. “Het ziet er naar uit dat de veeteelt wel eens de belangrijkste speler zou kunnen zijn in het verlies aan biodiversiteit, aangezien het de grootste oorzaak is voor ontbossing, en een van de belangrijkste oorzaken voor landerosie, vervuiling, klimaatverandering, overbevissing (…)” (FAO, 2006, p.xxiii) “De bijdrage van de veeteeltaanmilieuproblemen is grootschalig. De impact is zo significant dat het met spoedmoetwordenaangepakt.”(p.xx) “De veeteelt staat vooraan als één van de top twee of drie meest belangrijke bijdragers aan de ernstigste milieuproblemen, op elke schaal van lokaal tot mondiaal” (p.xx) “Een substantiële vermindering van de milieu-impact is enkel mogelijk met een substantiële wereldwijde verandering van voedingspatroon, weg van dierlijke producten.” (UNEP, 2010) FAO, 2006: Livestock’s Long Shadow UNEP, 2010: Assessing the Environmental Impacts of Consumption and Production

6. Enkele weetjes Biomassa van veedieren: ?% van de totale biomassa van alle dieren op land 20% Oppervlakte voor veedieren: ?% van de totale landoppervlakte 30% (en 80% van landbouwoppervlakte) Aantal veedieren: per mens hoeveel veedieren? 3

7. Voetafdrukken en planetairegrenzen

8. Watiseenvoetafdruk? Hetvraag-aanbodmodel • Cfr. bankrekening

9. Voetafdrukken Koolstofvoetafdruk Ecologische voetafdruk Watervoetafdruk Stikstofvoetafdruk Energievoetafdruk Materialenvoetafdruk …

10. Wat is een voetafdruk? Rockström e.a. (2009) A Safe OperatingSpaceforHumanity Planetaire grenzen 14,5% (16%) 30-50% 30% 8% 75%

11. Globale milieu-impact en biodiversiteit

14. Stehfest, E. e.a. (2008), Vleesconsumptie en klimaatbeleid, Planbureau voor de Leefomgeving.

15. Klimaat en de koolstofvoetafdruk

16. De koolstofvoetafdruk Antropogene emissies van Kyoto-broeikasgassen (exclusief korte cyclus biologische systemen) • Kyoto-gassen: • CO2 (fossiele brandstoffen, verandering van landgebruik) • NH4 (landbouw, productieprocessen, aardgaslekken) • N2O (landbouw, chemie) • Fluorgassen (koelsystemen) • Korte cyclus: bv. menselijke ademhaling (voeding), brandhout met heraanplanting • Eenheid: kg CO2-equivalenten • Bv. 1 kg CH4 = 34 kg CO2-equivalent

17. De koolstofvoetafdruk

18. De koolstofvoetafdruk Hoe groot is de koolstofvoetafdruk per persoon? • Wereldgemiddelde: 7 ton CO2-eq per jaar • Belgisch gemiddelde: 20 ton CO2-eq per jaar Wat is de planetaire grens? • 1 ton CO2-eq per persoon per jaar tegen 2050

19. De koolstofvoetafdruk

20. Landgebruik en de ecologische voetafdruk

21. In EU

22. De ecologische voetafdruk Het gebruik van biologisch productieve aardoppervlakte • Het gebruik van fossiele brandstoffen. • energieland = de benodigde oppervlakte van bossen om CO2 op te nemen. • Het gebruik van hernieuwbare materialen (biomassa). • akkerland voor de productie van voedsel en vezels, • grasland voor vee, • visgronden voor vis op zee en in binnenwateren • bosland voor hout- en papierproducten. • Het gebruik van infrastructuur en gebouwen: • bouwland = de oppervlakte voor woningen en tuinen, diensten-, industrie- en nijverheidsgebouwen, transportinfrastructuur, lucht- en zeehavens, waterkrachtcentrales en mijnen.

23. De ecologische voetafdruk Meeteenheid: gha.jaar • gha = globale hectare (wereldgemiddelde bioproductiviteit) Hoe groot is de ecologische voetafdruk per persoon? • Wereldgemiddelde: 2,4 gha • Belgisch gemiddelde: 7 gha Wat is de planetaire grens? • 1,8 gha

24. De ecologische voetafdruk Wie berekent de watervoetafdruk? • Global FootprintNetworkwww.footprintnetwork.org • Voor maaltijden/catering www.watervoetafdruk.be

25. Koemelk of sojamelk?

26. Vleesconsumptie en Klimaatbeleid (2008) Planbureau voor de Leefomgeving

27. Biologische dierlijke producten: +50% hogere voetafdruk

28. Nutriëntencyclus en de stikstofvoetafdruk

29. De stikstofvoetafdruk De uitstoot van reactieve stikstof • ammoniak NH3 en ammonium NH4+, voornamelijk afkomstig van de landbouw (kunstmest en dierlijke mest) • stikstofoxiden NOx, voornamelijk afkomstig van verbrandingsmotoren en elektriciteitscentrales • nitraat NO3– en nitriet NO2−, voornamelijk afkomstig van landbouw (kunstmest) • distikstofmonoxide(lachgas) N2O, voornamelijk afkomstig van de landbouw en de chemische industrie Reactieve stikstof zorgt voor • verzuring: salpeterzuur HNO3 is schadelijk voor natuurgebieden, • vermesting of eutrofiëring: een daling van zuurstofconcentraties zorgt voor vissterfte en creëert dode kustzones, • aantasting van de stratosferische ozonlaag door NO-gas, • klimaatopwarming: N2O is een 300-keer krachtiger broeikasgas dan CO2 • smogvorming

30. Dode zones door stikstofvervuiling

32. De stikstofvoetafdruk Meeteenheid: kg N Hoe groot is de stikstofvoetafdruk per persoon? • Wereldgemiddelde: 8 kg N/jaar • Belgisch gemiddelde: 25 kg N/jaar • Een Belg eet per jaar 5 kg N Wat is de planetaire grens? • ?

33. De stikstofvoetafdruk Wie berekent de stikstofvoetafdruk? • N-print: www.n-print.org

34. Center forEcology and Hydrology, Global PartnersjiponNutrient management (2013) OurNutrient World

35. Zoet water en de watervoetafdruk

36. De watervoetafdruk Het gebruik en de vervuiling van beschikbaar proper zoet water • Groen water = de hoeveelheid water in neerslag, dat wordt opgenomen en verdampt door planten • Blauw water = de hoeveelheid zoet water uit oppervlakte- of grondwaterbronnen dat verdampt wordt tijdens productie van gewassen of energie. • Irrigatiewater • Koelwater bij krachtcentrales • Grijs water = de hoeveelheid proper zoet water dat nodig is om vervuild water zodanig te verdunnen tot de waterkwaliteit voldoet aan de normen.

37. De watervoetafdruk Meeteenheid: liter of m³ Hoe groot is de watervoetafdruk per persoon? • Wereldgemiddelde: > 1400 m³/jaar • Belgisch gemiddelde: 3800 m³/jaar Wat is de planetaire grens? • Wereldwijde neerslag op land: 16.000 m³/jaar/persoon • Neerslag in België: 2600 m³/jaar/Belg • Waterbeschikbaarheid: 830 m³/jaar/Belg

38. De watervoetafdruk Wie berekent de watervoetafdruk? • Water FootprintNetworkwww.waterfootprint.org • Voor maaltijden/catering www.watervoetafdruk.be