SANDIGAN NG LAHI … IKARANGAL NATIN

1. SANDIGAN NG LAHI … IKARANGAL NATIN Maria Consuelo C. Jamera Secondary School Teacher III

2. Aralin 2.1 ANG PANITIKAN SA PANAHON NG AMERIKANO

3. I. Panimula at mgaPokusnatanong Kung relihiyonangnagingpamanangmgaEspañol, edukasyonnamanangnagingpangunahingipinamanangmgaAmerikanosa Pilipino. Sa panahon ding itoisinilangangilangmakatang Pilipino nanagsulatsa Ingles at Tagalog. Naitanong mo naba kung bakitmahalagangpag-aralan at unawainangmgaakdangpampanitikang Pilipino sapanahonngAmerikano? MasasalaminbasamgaakdatuladngBalagtasan at Sarsuwelaangkulturang Pilipino sapanahongnaisulatangmgaito? Sa aralingito, tatalakayin at tutuklasinnatinangsagotsamgatanongnaitosapamamagitanngatingpaglalakbaysailangakdangpampanitikansaPanahonngAmerikano at pagsasaliksiksamgaakdangmgabatikangmanunulatngbansa. • II. AngMgaAralin at AngSaklawNito Masasagot mo angmahahalagangtanong, at maisasagawa mo angInaasahangProdukto/Pagganap kung uunawain mo angsumusunodnaaralinnanakapaloobsamodyulnaito: Aralin 2.1: PanahonngAmerikano Aralin 2.1.1: a. Panitikan: Balagtasan “BulaklakngLahingKalinis-linisan” ni Jose Corazon de Jesus b. Wika: Katotohanan at Opinyon Aralin 2.2.2 a. Panitikan: Sarsuwela “WalangSugat”niSeverino Reyes b. Wika: Kaantasanng Pang-uri

4. III. PanimulangPagtataya Alaminnatin kung gaanonaangalam mo saaralingito. Ito ay panimulangpagtatayanahahamonsaiyongkakayahansapag-aaralangmgaakda. Hanapinangsaiyongpalagay ay tamangsagotsabawattanong. Sagutinanglahatngaytem. Pagkataposmasagotangmaiklingpagsusulitnaito, malalaman mo angiyongiskor. Alalahanin mo naangmgaaytemnamaliangiyongsagot at hanapin mo angtamangsagothabangpinag-aaralan mo angmodyulnaito. Maaari mo nangsimulan. • Hanapinsaloobngpuzzleangmgasalitang may kaugnayansaumusbongnamgaakdasaPanahonngAmerikano. Biluganangsalitangtamangsagot.

5. B. Punanngwastongpanandangpandiskursoangbawatpangungusapupangmabuoangdiwanito. • 1. ____________si Francisco BaltazarBalagtas ay dapatngangtanghalingAmangBalagtasan. • 2. ____________nagingmakulayangkaniyangbuhaynangmakilalaniya • si Maria Asuncion Rivera. • 3. Ating____________ angkaniyangnaiambagsapanitikan at saedukasyon. • 4. May magagawa ____________tayoupangmaipakitangmahalnatinangatingbayangayaniBalagtas. • 5. _________nararapatnaipagpatuloynapag-aralanangmgatradisyon • at kulturaparasasusunodnaheherasyon. • Sa akingpalagayNaniniwalaakongrin • Sa dakonghuliTungkolsaparasa • Walangdudangbigyang-pansinkayalamang • Sa madalingsalita • Ilan kaya sa mga aytem ang nasagot mo ng tama? Kung marami ang mali, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng araling ito upang maiwasto mo ang mga ito. Simulan na natin ang pag-aaral ng ilan sa mga akdang pampanitikan sa Panahon ng mga Amerikano.

6. Aralin 2.1 ALAMIN ANG PANITIKAN SA PANAHON NG AMERIKANO

7. Anoangalam mo na ? (What do you Know?) Paano mo makikitaangnaismongmalaman? (How can you dind out what you want to learn?) Anoangiyongnatutuhan/ naunawaan? (What did you Learn?) Anoangnaismongmalaman? (What do you want to find out?) K W H L Sa tulongngKWHL SheetnaAnoangAlam mo na ( What do you Know?), AnoangNaismongmalaman (What do you want to find out?), Paano mo makikitaangnaismongmalaman (How can you dind out what you want to learn?), Anoangiyongnatutuhan/naunawaan? (What Did You Learn?), ay subukinmongsagutinangmgatanong. Sagutin mo munaangtatlongnaunangkolum, angKWH. Pagkataposnatingpag-aralanangaralingito ay saka mo sagutinanghulingkolum, ang L. Gawin mo itosasagutangpapel. Gayahinangpormat. GAWAIN 2.1.a : KWHL Chart Masasalaminbasapanitikanangkultura o kalagayangpanlipunanngisangbansasapanahon at lugarnaisinulatito? Patunayan. Simulapa lamangnggawain ay humahamonnasaiyongkaalaman –angdati at angmalalaman mo pa lamang. Ipagpatuloy mo angpagbuklatsamgapahinangaralingitohanggangsamatuklasan mo angmgasagotsamgatanongnaiyan.

8. MgaManunulat GAWAIN 2.1.b: HANGGANG SAAN ANG AKING KAALAMAN? Gamitang Concept Map, ibigayangmgaimpormasyongiyongnalalamansaPanahonngAmerikano. Mga Akda Panahon ng Amerikano Kultura Nagingmadalibasaiyoangpagsagot? Kung oo, nangangahuluganitonamasmagigingmadaliparasaiyoangaralin. Kung hindinaman, huwagkangmag-alalasapagkattutulungan ka ngmodyulnaitolumawakangiyongkaalamantungkolsapaksa.

9. Aralin 2.1 PAUNLARIN ANG PANITIKAN SA PANAHON NG AMERIKANO

10. Angbahagingito ay makatutulongsaiyoupangmaunawaan mo angmahahalagangkonseptosaaralin. Huwagkangmag-alalagagawinnatingmagaanangpagpoprosesongiyongpag-unawa. Maligayangarawngpag-unawa! Dalawasamgaakdangpampanitikanangpag-aaralannatinsabahagingito – angBalagtasan at Sarsuwela. SimulannatinsaBalagtasan (Aralin 2.1) - naisanguringtulangpatniganna may pagtatalo. LumaganapitonoongpanahonnaangPilipinas ay nasailalimngAmerikano, bataysamgalumangtradisyonngmasiningnapagtatalogayangKaragatan, Batutian at Duplo. Nagmulasapangalanni Francisco BaltazarbilangparangalsapagdiriwangngkaniyangkaarawanangtawagsaBalagtasan. Bagotayomagsimulangtalakayinangaralingito ay naiskomunangmalaman mo rinangmahalagangtanongparasaaralingito: “MasasalaminbasaBalagtasanangkulturang Pilipino? Patunayan.” Naritoangmgagabaynatanongupangmasagot mo ito. MgaGabaynaTanong • AnoangBalagtasan? • Bakititokinagigiliwanngmga Pilipino noongPanahonngAmerikano? • May naririnig o nababasa ka pa bang Balagtasansakasalukuyan? Paanoitonaiibasaibangtulangpatnigan? • Bakitdapatpahalagahan at palaganapinangBalagtasansaatingbansa? Sagutin mo munaangmgatanongbataysaiyong dating kaalaman. Sa pagwawakasngaralingitotingnannatin kung wastoangnagingmgasagot. Upangmatiyaknanaunawaan mo angnilalamanngaralingito, sapagtataposngiyongpag-aaral, inaasahangmailalapat mo angiyongmganatutuhansapamamagitanngpagsulatngisangargumentatibongeditoryalnasumasalaminsakaugalianngisangmasayangpamilya. Naritoangmgapamantayan kung paanoitatayaanggawaingito: a) malinawnanailahadangopinyonsaisyungtinalakay; b) gumamitngmgaebidensya o patunayupangmagingmakatotohananangsinabi; c) nakitaanngtiwalasasarili at kaalamansaisyu; d) naipahayagangopinyonsamagalangnaparaan; d) napaniwala at nahikayatangmgamambabasa at e) wastoangpagkakagamitnggramatika. Nararamdamankongsabiknasabik ka nasaatinggagawingpag-aaral. AlaminnanatinangtungkolsaBalagtasan.

11. Natutuhankona Naging kawili-wili sa akin ang Ibig ko pang malaman ang tungkol sa GAWAIN 2.1.1.a:PICK-UP LINES SimulannanatinangpaglalakbaysamundongBalagtasan. Alamin mo munaangpinagmulan, kahulugan at katangianngBalagtasanbilangisangakdangpampanitikan.Bago mo simulanangpag-aaraltungkolsaBalagtasan, naghandaakongisanglaro. Anglaro ay pick-up line. Sinagotnaangunaparamaginggabay mo sasusunodnatanong. Lapis ka ba ? BakitKasinaiskongisulatlagiangpangalan mo saisipko… • Aklat ka ba? • Papel ka ba? • Table of Contents ka ba? • Bagyo ka ba? • Teleserye ka ba? Mahusayangiyongginawa. Anoangnapansin mo salarongito? Tama! Ito ay ginagamitnaparaanngpanunuyo o panliligawngkabataansakasalukuyan o modernongpanahon. Idadaansasimplengpatanong at ihahambingsaisangbagayangsinusuyoupangmaipahatidangkaniyangnararamdaman. Pick-up lines angtawagsapamamaraangitongpaghahatidngdamdamin. NoongPanahonngAmerikano, isangparaangginagawangbinataupangipahayagangkaniyangpag-ibigsadalagangnililigawan ay sapamamagitanngBalagtasan. Mataposmonggawin at malamanangdatos, balikannatinangatingpinag-aralansapamamagitanngpaglalagom. Isulatsapapelangmgasagot.

12. GAWAIN 2.1.1.b: IBA AKO EH! Sa pagkakataongito ay naiskongmalaman kung anoangiyongnalalamansasalitangBalagtasan. Tingnannatinangiyongnalalamansakasunodnagawain. IbigayangmgakatangianngBalagtasanbilanguringpanitikan. UpangmaragdaganangiyongkaalamansaBalagtasan, alamin mo angkaligirangpangkasaysayan o pinagmulannito. Umpisahannanatin.

13. Ugnay-Panitikan Basahin at unawain. KaligirangPangkasaysayanngBalagtasan AngBalagtasan ay isangpagtatalosapamamagitanngpagtula. NakilalaitonoongpanahonnaangPilipinas ay nasailalimngAmerika, bataysamgalumangtradisyonngpatulangpagtatalogayangKaragatan, Batutian at Duplo. • Bago pa man masakopngmgadayuhanangatingbansamayamannasatradisyongtulangsagutansaiba’tibangrehiyonngPilipinas. May tinatawagnapatulangBalitaoangAklanonmagingang Cebuano, isangbiglaang debate nglalake at babae. Sagutannamanngkinatawan o sugongdalawangpamilyangnakikipagnegosasyonsapag-iisangdibdibngdalaga at binataangSidayngmgaIlonggo at Pamalayengmga Cebuano. Sa mgaSubanennaman ay sainumanisinasagawaangsagutan. Angunangbahagingganitonggawain ay pagtikimngalak kung saannalalamanangpapelnagagampananngbawatisa, angmgatuntunin at iba pang bagaynadapatisaalang-alang. • AngBalagtasan ay isangmakabagongduplo. Angmgakasalisaduplo ay gumaganapnanasaisangkortenasumisiyasatsakasongisangharinanawalaangpaboritongibon o singsing. May gumaganapnapiskal o tagausig, isangakusado,atabogado. Ito ay magiging debate o sinasabingtagisanngkatuwiransapanigngtaga-usig at tagapagtanggol at maaaringpaiba-ibaangpaksa. Bagamatito ay lumalabasna debate sapamamaraangpatula, layuninrinnitonamagbigay-aliwsapamamagitanngpaghahalongkatatawanan, talasngisip, na may kasamangmgaaktorsaisangdula. AngBalagtasan ay ginamitngmgamanunulatupangmaipahiwatigangkanilangpalagaysaaspetongpolitika at napapanahongmgapangyayari at usapan. • Nabuoangkonseptongitosaisangpagpupulong. AngnangungunangmgamanunulatnoongMarso 28, 1924, satanggapanni Rosa SevillasaInstituto de Mujeres (Women's Institute), Tondo, Maynila. Ito ay naganapbilangpaghahandasapagdiriwangngkaarawanngdakilangmakatanasi Francisco Balagtas o ArawniBalagtassadaratingnaAbril 2. Iminungkahini G. Jose SevillanatawaginitongBalagtas. Hinunlapiang “an” angpangalankayanagingBalagtasannaangtawagdito.

14. Basahin at unawain. AngunangBalagtasan ay nangyarinoongAbril 6, 1924. Tatlong pares ngmakataangnagtalonagumamitngiskrip. Angpinakamagalingsamganagbalagtasan ay sina José Corazón de Jesús at FlorentinoCollantes, kayanaisipanngmgabumuonamagkaroonngisa pang Balagtasanparasadalawangkagalang-galangnamakatangito, nawalangiskrip. GinawaitonoongOktubre 18, 1925 sa Olympic Stadium saMaynila. Si Jose Corazon De Jesus angnagwagibilangunangHaringBalagtasan.Nakilalasi Jose Corazon de Jesus bilangsi "HusengBatute" dahilansakaniyangangkingkahusayansaBalagtasannoong 1920. Mula noon hanggangilangtaongmakalipasang Ika-2 DigmaangPandaigdig, nagingpaboritongaliwanangBalagtasan. GumawapatiangmgamakatasaibangmgawikasaPilipinasngsarilinilangbersyon, gayangBukaneganngmgaIlokano (mulasaapelyidongmakatangIlokanongsi Pedro Bukaneg at ngCrisostanngmgaPampango (mulasapangalanngPampangongmakatanasi Juan Crisostomo Soto). Sa pagdatingngmgaAmerikanosabansasumulpotangmgasamahangpampanitikangnakabataysapaaralan kung hindimagkakaroonngpagkakatongmapabilangsamgasamahangpampanitikan. AngBalagtasan ay karaniwang may mgapaksangpinag-uusapanngtatlokatao. Angmgakalahok ay inaasahangmagalingsapag-alalangmgatulangmahahaba at pagbigkasnitong may dating (con todo forma) sapubliko. Angtakbongtula ay magiginglabananngopinyonngbawatpanig ( Mambabalagtas). May mgahuradonamagsisiyasat kung sinosakanilaangpanalo o angmas may makabuluhangpangangatuwiran. Nalaman mo naangmahahalagangpangyayaritungkolsapinagmulanngBalagtasan. Atinnamangpaunlarinangiyongkaalamansasumusunodnagawain.

15. BALAGTASAN Ano-ano ang elemento ng Balagtasan? Bakitmahalagaangmgatauhan? (Lakandiwa at Mambabalagtas) Bakit mahalaga ang mga elementong sukat,tugma at indayog sa isang Balagtasan? GAWAIN 2.1.1.c: Sa AntasngIyongPag-unawa • 1. Ipaliwanag mo kung anoangpagkakaiba at pagkakatuladngBalagtasansaiba pang uringtulangpatnigan. B A L A G T A S A N Duplo Karagatan Batutian Pagkakaiba Pagkakatulad 2.AngBalagtasan ay isasasandiganngpanitikang Pilipino. Paano mo itomapananatiliupangmaganyakangkapwa mo mag-aaralnabasahin, palaganapin at pahalagahanito? 3.Bakitmahalagaangtauhan, at elementongBalagtasan? Sagutinangkasunodnamgatanong.

16. Papel na Ginagampanan sa Balagtasan • 4. Suriin mo angginagampanangpapelngmgatauhansaBalagtasan. Punanngmgaangkopnaimpormasyonangkasunodnadiyagram. Gawinitosasagutangpapel. MAMBA- BALAGTAS MANONOOD ________________________________________________________ Mahusayangiyongginagawa. Ituloy mo langito. Huwagkangmag-aalala, gagabayan ka ngmgaaralinsamodyulnaito. Maaari mo nangbasahinangisanghalimbawangBalagtasan. Unawain mo itoupangmasagot/maisagawaangkasunodnamgatanong at gawain.

17. BALAGTASAN: BulaklakngLahingKalinis-linisan • Jose Corazon de Jesus Lakandiwa:Yamangako’ysiyang Haring inihalal BinubuksankonaitongBalagtasan, Lahatngmakata’yinaanyayahang Sa gawangpagtula ay makipaglaban. Angmakasasali’ybatikangmakata At angbibigkasi’ymagagandangtula, Magandangkumilos, may gatasadila At kung hindi ay mapapahiya. Itongbalagtasa'ygalingkayBalagtas Na HaringmgaManunulanglahat, Ito’y dating Duplongtinatawag-tawag Balagtasanngayonangipinamagat. At sagabingito’ysaharapngbayan BinubuksankonaitongBalagtasan Sakaangibigkongdito’ypag-usapan: BULAKLAK NG LAHING KALINIS-LINISAN. Tinatawagankoangmgamakata, Anglalongkilabotsagawangpagtula, Lumitawnakayo’tdito’ypumagitna At magbalagtasansasarilingwika. Paruparo:Magandanggabisakanilanglahat MganalilimpingkawalniBalagtas, Ako’yparuparong may itimnapakpak At nagbabalitangmasamangoras. Nananawaganpo, bunyingLakandiwa, Anguodna dating ngayo’ynagmakata, Nagingparuparosagitnangtula At isangbulaklakangpinipithaya. Sa ulilanghardingpinanggalinganko Laonnangpanahongnagtampoangbango, Nguni’taywanbaga’tsasandalingito Ay may kabanguhangbinubuhayako. May ilangtaonnangnagtamposa akin Angbangongmgabulaklaksahardin, LuksangParuparo kung ako’ytawagin, matako’yluhaan, angpakpakko’yitim. BunyingLakandiwa, dakilangGatpayo, Yaringkasawia’ypagpayuhanninyo, At siLakan-iLawanggagamitinko Upangmataluntonangnaglahongbango. Lakandiwa: Sa kapangyarihannataglaykonarin Ikinagagalaknakayo’ytanggapin, Magtuloypo kayo at ditosahardin, Tingnansakanila kung sino at alin.

18. Paruparo: Sa akingpaglanghap ay laonnangpatay Angbangongmgabulaklaksaparang, Nguni’tangpusoko’y may napanagimpang Bulaklaknglahingkalinis-linisan. Angbulaklakko pong pinakaiirog Ubodnangganda’tputiangtalulot, BulaklakpoitonglupangTagalog, Kapataknaluhangpangala’ykampupot. Kung kayaponamandikomasansala Angtaghoyngdibdibnakanyangdinaya, Mataposnasiya’ydiliganngluha Nang siya’yumunlad, nagtago…nawala! Isangdapit-hapongpalubogangaraw Sa loobnghardin, kami’ynagtaguan, Paruparo, anyakita’ytatalian, Ako’yhanapinmo’t kung makita’yhagkan. Isangpanyongputing may dagtanglason Angsaakingmata’yitinakip noon, At angBulaklakko’ybumabasadahon, Nagtago pa mandin at akinghinabol. Hinabol-habolkoangbango at samyo Hanggangmakaratingakosamalayo, At nangalisinnaangtakipnapanyo WalasiKampupot, walayaringpuso. Angtaguangbiro’ynagingtotohanan Hanggangtunaynangangmawalasatanaw, At anghinagpiskonoongako’yiwan, Baliwnamistulasapagsisintahan. Sa lahatngsulok at lahatngpanig Ay siyaanglaginglamanniringisip, Matulog man ako’ynapapanaginip, Mistulangnalimbagsasugatangdibdib. Sa apatnasulokngmundongpayapa Angakinganino’ytulangnabandila, Paruparoakongsamata’y may luha, Angmgapakpakko’y may pataknaluksa. Angsakdalkongito, Lakandiwangmahal, Ibaliksa akin, pusokongninakaw, At kung siKampupot ay ayawponaman, Ay angpusoniyasaaki’yibigay. Bubuyog: Hindi mangyayari at angpusoniya’y Karugtongngakingpusongnagdurusa, PusoniBulaklakpagiyongkinuha Anglalagutinmo’ydalawanghininga. Pusongpinagtalingisangpag-ibig Pagpinaghiwalaykapanga-panganib, Daga’tma’thatiinangagosngtubig, Sa ngalanngDiyos ay maghihimagsik.

19. Lakandiwa:Magsalita kayo at ipaliwanang Angubodnglungkotnainyongdinanas, Paano at saanninyonapagmalas Na itoangsiyaninyonghinahanap? Bubuyog: Sa isangmalungkot at ulilanghardin Angbinhingisanghalama’ysumupling, Sa butasngbakodnatahanannamin Ay kasabayakongisinisilang din. Nang iyanghalama’ylumaki, umunlad, Lumakiako’ttumibayangpakpak, At nangsabutaskoako’ymakalipad Angunanghinagka’ykatabingbulaklak. Sa kanyangtalulotunangisinangla Angtamisngakinghaliknasariwa, At saakingbulongnamatalinghaga Napamukadkadkoangkanyangsanghaya. Nang mamukadkadnaangakingkampupot Sa araw at gabiako’ynagtatanod, Langgam at tutubingdumaposaubod Sa panibughoko’yakingtinatapos. Ngayon, tandakongangkayo’ynagtaguan Habangako’ykanlongsaisanghalaman, Luksangparuparonangikaw’ymaligaw Angakinghalakhak ay nakabulahaw. Angdalawangibonnamagkasintahan, Papaglayuinmo’tkapwamamamatay, Kambalnapag-ibigpagpinaghiwalay, Bangkayangumalis, patayangnilisan, Paruparong sawing may pakpaknaitim Waringangmatamo’ynagtatakipsilim, At sadahilsadiwangbaliwsapaggiliw “Di man Kampupotmo’yiyonginaangkin. Dinaramdamkorinangdinaranas mo At sakasawia’ymagkauritayo, Akoma’ymayroongnawawalangbango Ng isangbulaklakkayanaparito. Buhat pa kanginangikaw’ynangungusap Bawatsalitamo’ymatulisnasibat, Sakaanghanapmongmabangongbulaklak, Luksangparuparo, siyako ring hanap. Ipahintulot mo, Paruparongluksa, Dalitinkoyaringmatindingdalita. Itulot mo rinpo, Hukomnadakila, Bubuyogsasawi’ymakapagsalita. Paruparo: ‘Di kopinipigilangpagsasalaysay Lalo’tmagniningningangisangkatwiran, Nguni’ttantuin mo nasadaigdigan Angbawa’tmaganda’ypinag-aagawan.

20. Ikaw ay Bubuyog, saurangsumilang Nang makalabaska’ysaka mo hinagkan: Ako ay lumabassakanya ring tangkay, Sino angmalapitsapagliligawan? Unamunaakong nag-uodsasanga Na balotngsapotngpagkaulila, Nang buksanngDiyosyaringmgamata Bulo’tdahonnamin ay magkasamana. Sa ugoynghanginsamadaling-araw Nagduruyankamingdalawasatangkay, At kung bumabagyo’tmalakasangulan, Angkanya ring dahonangakingbalabal. Sa kanyangtalulot kung may dumadaloy Na pataknghamog, akinginiinom; Sa dahon ding iyonakonagkakanlong Sa init ngarawsabuongmaghapon. Paanongangsiya ay pagkakamalan Na kami’ylumakisaiisangtangkay, Kayanga kung ako’ysakanyanabuhay Ibigkorinnamangsakanyamamatay. Bubuyog: Huwagkangmatuwasapagka’tkaniig Niyaringbulaklaknainaaringlangit, Pagka’ttantuin mo sangalangpag-ibig Malayoma’tibig, daigangmalapit. Anginyongtaguan, akalako’y biro, Kayaangtawako’yabotsamalayo, Ngani’tnangangsaya’ytumagossapuso Sa akin man pala ay nakapagtago. Lumubogangarawhanggangsadumilim Giliwkongbulaklak din dumarating, Nang kinabukasa’tmulingnangulimlim Ay hinanapkonaangnawalanggiliw. Nilipadko halos angtaasnglangit At tinaluntonkoangbakasngibig, Angkawikaankosaakingpag-alis Kung dimakita’ydinamagbabalik. Sa malaongarawnanilipad-lipad Ditokonatuntonangakingbulaklak, Bukongsahalikkokayanamukadkad ‘Di kopapayagangmapaibangpalad. LuksangParuparo, kampupotnaiyan, Iyananglangitko, pag-asa at buhay, Angunangbalikkongkatamis-tamisan Sa talulotniya ay nakalarawan. Paruparo: Hindi mangyayaringsaisangbulaklak Kapwamapaloobangdalawangpalad. Kung ikaw at ako’ykanyangtinatanggap Nagkasagisanaangkanitangpakpak.

21. Bubuyog: Kundiiniibigangnakikiusap Lalonaangtahimiknatatapat-tapat, Kung angmagsalita’ydi-magtamong-palad Lalonaangdungongdimakapangusap. Lilipad-lipad ka napayao’tdito Pasagilang-bingit, at patanaw-tao, Pagligaw-matandasapanahongito Pagtatawanan ka ngliligawan mo. Ikaw’yparuparo, ako ay bubuyog Nilang ka satangkay, ako ay sabakod, Nguni’tsaangpanignitongsansinukob Nakakatuwaanangparismonguod? Saka, Paruparo, dapatmongmalamang Sa mula’tmulapa’y ‘di ka minamahal, Angpanyongpanalinangikaw ay takpan Ikawang may sabing may lason pang taglay. Paruparo: Ganyananghinalangnamugadsadibdib, Pagka’tnapaligawangakingpangmasid, Hindi palalaso’tdagtangpag-ibig Angsaakingpanyo’ykanyangidinilig. Bubuyog: Dadayain ka nga’ttaksilkangtalaga At samgadaho’ynagtatago ka pa. Paruparo: Kung ako’ydinaya’tikawangtatawa Sa taglaykongbulonilasonnakita. Sakaangsabimongsamutyangkampupot Nakikiinom ka ngpataknghamog, KauntingbiyayanabigayngDiyos, Tapangnghiyamongikawanglumagok. Ikaw’yisanguod, may bulokangtaglay; Sa isangbulaklaklaso’tkamatayan, At akongbubuyogangdalako’ybuhay Bulongnghiningangkatamis-tamisan. Paruparo: Akongmalapitna’ynapipintasan mo, Ikawnamalayonamankaya’ypa’no? Dalaw ka nangdalaw, di mo naiino, Ay ubosnapalaangtamissabao. Bubuyognalaging may ungol at bulong Ay nakayayamotsaan man pumaroon, At angkatawanmo’ymayrongkarayom Pa’nokanglalapit, dinadurotuloy? Di ka humahaliksamgabulaklak, Talbosngkamoteangsiyamongliyag, Angmgabintana’yiyongbinubutas, Doon angbahay mo, bubuyognasukab. Ikaw ay bubuyog, ako’yparuparo, Iyongmgabulong ay naririnigko; Kung dinignglahatangpanambitan mo HiyaniKampupot, ayawnasaiyo.

22. Kampupot: Angkasintahanko’yangluhanglangit, AngAraw, angBuwansagabingtahimik, At siBubuyogpo’tparuparongbukid, Ay kapwahindikosilainiibig. Paruparo:Matanongngakita, sintakongbulaklak, Limot mo nabagaangakingpagliyag? Limot mo nabagangsabuongmagdamag Pinapayungan ka ngdalawangpakpak? Kampupot: Tilanga, tilangasaaki’ymayroong Sa hamognggabi ay may nagkakanlong, Ngunitakalako’ydahonlangngkahoy At diinakalanasinumanyaon. Bubuyog: At akoba, Mutya, hindi mo nabatid Angmgabulongko’tdaingngpag-ibig, Ang akin bang samo at mgapaghibik Na bulongsaiyo’y ‘di mo banarinig? Kampupot: Tilanga, tilangaako’y may napansing Daing at panaghoyna kung saangaling, Ngunitakalako’ypaspaslangnghangin At diinakalanasinuma’talin. Bubuyog: Sa minsangligaya’ytaliangkasunod, Makapitonglumbay o hanggangmatapos. Paruparo: Ditonapatunayanyaongkawikaan Na angpaglililo’ynasakagandahan. Bubuyog: Pagka’tikaw’ytaksil, akin siKampupot. Siya’ybulaklakkosatabingbakod. Paruparo: Bulaklakngasiya’tako’ykanyanguod. Lakandiwa:TigilnaBubuyog, tigilParuparo, Inyonangwakasaniyangpagtatalo; Yamangdi-malamanang may-arinito, Kampupotnaiya’ypaghatianninyo. Bubuyog: Kapaghahatiinangakingbulaklak Sa kayParuparo’yibigaynanglahat; Ibigko pang ako’ymagtiisnghirap Kayaangtalulotniyaangmalagas. Paruparo: Kung hahatiinpo’yayokorinnaman Pagka’tpatiako’ykusangmamamatay; Kabyaknakampupot, aanhinkoiyan O buowalanguni’t akin lamang. Lakandiwa: MagingsiSolomongkilabotsadunong Dito’ymasisirasagawangpaghatol; Kapwanagnanasa, kapwanaghahabol, Nguni’t kung hatii’ykapwatumututol. Ipahintulot pong samutyangnarito Na siyangkampupotsabihin kung sino Kung sinoangkanyangbinigyanngoo, O kung siBubuyog, o kung siParuparo.

23. GAWAIN 2.1.1.d:Hanap-Salita PiliinsaHanay B angnaisipahiwatigngmgapariralangnasaHanay B. Isulatlamangangletrangmapipilingsagot at pagkataposgamitinitosapangungusap. Isulatsasagutangpapelangsagot. Hanay A Hanay B 1. May gatasadila a.konti 2. Kapataknaluha b. Mahulog 3. Hinagpiskonoongako’yiwan c. matindinglungkot 4. Angbinhingisanghalaman ay sumupling d. mahusaybumigkas 5. Halakhak ay nakabulahaw e. nakaistorbo d. pagkakaiba Mahusayangnagingsagot mo. Madalimongnaunawaanangsimulangbahagingaralin. Pagkataposmongmasagutanangpagsasanay ay dumakotayosakasunodnagawain, angpagtalakaysanilalamanngbinasangBalagtasan. Atin pang ipagpatuloyangpagsusurisaaralingito. Isulatsapapelangmgasagot. Gayahinangpormat. Bubuyog at Paruparo: Angisangsanglangnaiwansa akin Ay dimananakawmagpahangganglibing. Lakandiwa:Anghatolko’yitosadalawanghibang Nabaliwnanghindikinababaliwan: Yamangangpanahon ay inyongsinayang Kaya’tnararapatnamaparusahan. Ikaw ay tumulangayon, Paruparo Angiyongtulain ay “Pagbabalik” mo, At ang “Pasalubong” sababainglilo, Bubuyog, tulain, itoanghatolko. (PagkatapostumulaniParuparo) Lakandiwa: Sang-ayonsaakinginilagdanghatol, Ay ikawBubuyogangtumulangayon; Angiyongtulain ay ang “Pasalubong” Ng kabuhayanmongtigibnglinggatong. (PagkatapostumulaniBubuyog) Minamahalnami’tsinisintangbayan, Sa ngayo’ytaposnaitongBalagtasan; At kung ibigninyongsila ay hatulan, Hatulannaninyopagdatingngbahay.

24. Pagkakatulad at pagkakaiba ng panliligaw ng mga binata sa dalagahan noon sa ngayon Pagkakatulad Pagkakaiba GAWAIN 2.1.1.e: Sa AntasngIyongPag-unawa Sagutin mo angmgatanongnabataysaiyongpag-unawa. • 1. BakitiisalamangangnagugustuhanninaParuparo at Bubuyog? • 2. Makatuwiranbaangpagmamatuwidngnagtatalongmgamakata? Patunayan. • 3. Sa iyongpagsusurisaBulaklakngLahingKalinis-linisan,kaninongpanigangmatuwid at dapatnapanigan? Bakit? • 4. Paanongbinigyanngpagwawakas o paghatolnglakandiwaangbalagtasan? Sang-ayonkabasakaniyanghatol? Bakit? Anghigitnamatimbangsainyongdalawa ay si… Pagkakaiba Paruparo Bubuyog • 5. Nagingmaayosbaangpaghahanayngmgapagpapaliwanag at pangangatwiranngdalawangnagtatagisanngtalinosapaksangkanilangpinagtatalunan. Magtalangmgapatunay. • 6. Ihambing mo angpanliligawngmgabinatasadalaga noon sakasalukuyangpanahon. GamitinangFan Fact Analyzer. Gawinitosaiyongsagutangpapel. Gayahinangpormat.

25. 7. Paano ka makatutulongsapagpapanatilingBalagtasanupangmaganyakangkapwa mo mag-aaralnabasahin, palaganapin, at pahalagahanito? Mataposmongmapag-aralanangnilalamanngaralinsapanitikan, magtungonamantayosawika – angpagbibigayngkatotohanan at opinyon. AngBalagtasan ay masining din naparaansapaglalahadngkatotohanan at opinyon. Basahin mo angilangimpormasyontungkoldito. Pagkakaiba

26. GAWAIN 1.1.e: Katotohanan O Opinyon Sagutin kung angsumusunod ay katotohanan o opinyon. • 1. Angmgakaugaliangtuladngbayanihan, pagmamano, pagsagotngpo at opo, at pagtanawngutangnaloob ay tangingsaPilipinaslamangmakikita. • 2. Sa akingpalagaylikasnamapagmahalsakaniyangpamilyangkinagisnanangmga Pilipino. • 3. Ayonkay Adrian Eumagie, 2012, samakabagongpanahonngayon, angkaugalianng Pilipino ay nananatilingmayamansabawatisasaatin. • 4. Para sa akin angmgakaugaliang Pilipino angpinakasentrongpaghubogsaisangtao at maaaringmagingisangsandiganngisangbansa at mamamayangtumatahaksamatuwidnalandas. • 5. Kung akoangtatanungin, angmgakaugaliang Pilipino ay nararapatnapanatilihin at maipagpatuloyhanggangsasusunodnahenerasyon. Mahusay, nagawamongmabutiangiyonggawain.Madalilanghindiba? Kayang-kaya mo nangkilalanin kung alinangopinyon at katotohananbataysamgahalimbawa at pagsasanaynatinalakay. Mataposmongmaunawaananggramatika (opinyon at katotohanan)ay maaari mo nangsagutanangsusunodnagawainnamagtatayasaiyongnagingpag-unawasaaralin. GAWAIN 1.1.f: DUGTUNGAN Punan mo ngangkopnasalitaangbawatpatlangupangmabuoangdiwangipinahahayagngmgapangungusap at upangmasagot mo angmgatanong . Pagkakaiba Bahagi na ng kuturang Pilipino ang _________________ at ______________________ bilang parangal sa mga ______________________. Ipinakikita nito kung gaano natin _____________________________ ang mga ________________________. Masasalamin din ang ________ ________ng ating mga ninuno sa paghabi ng magkakatugmang ________________________ at pagbigkas nang may _____________________.

27. Mahusay. Mataposmongmasagutanangatingaralin, ngayonnaman ay maaari ka nangmaglapatngiyongkaalamannanatutuhan. Bilangpangwakasnagawainparasabahagingito, maaari ka na ring gumawa o sumulatngisangeditoryalnaargumentasyonna may kaugnayansakaugaliang Pilipino bilangsandiganngisangpamilyang Pilipino at ngbansa. Ikaw ay tatasahinsasumusunod : 1) lohikalangpagkakasunod-sunodngmgapangyayari, 2) malikhain at masiningangpresentasyon, 3) maikli at nakakakuhanginteresangpamagat 4) malinawnanaipahayagangargumentosaeditoryal. Pagkakaiba

28. SANDIGAN NG LAHI … IKARANGAL NATIN