Maliye Teorisi

1. Maliye Teorisi U.Dündar

2. Maliye Bilimi • Bağımsız Bilim Dalı Görüşü: • Seligman, Jeze, Allix, Einaudi, Flora, Tangora, Garloff, Goldscheid, Terhalle, Lotz • Anglo-sakson literatürün bir bölümünde maliye • Pigou-Ekonomi: Mikro-Makro Ekonomi • Trotobas-Hukuk: Kamu Hukuku içinde incelenmesini önerir • Goldscheid-Sosyoloji: maliye tarihini inceleyerek, maliye sosyolojisini kurmuş ve maliye ilminin sorunlarına sosyolojik açıdan yaklaşmıştır. • W.J. Nordhaus-Siyaset-Politika: Politik Ekonomi

3. Yapısal Çerçeve • Mali Olay: Kamu tarafından geliştirilen araçların bizzat kendi tarafından kullanılması sonrasında ortaya çıkan olaylara mali olay denir. • Mali Yapı: Kamu Gelirleri Yapısal Analizi, Kamu Harcamaları Yapısal Analizi, Mali Kurum ve Kuruluşlar • Mali Kurumlar/Ajanlar: • Politikacı: Oy Maksimizasyonu ve Politik Şizofreni • Seçmen: Fayda Maksimizasyonu ve Bedavacılık • Bürokrat: Bütçe Maksimizasyonu, Büro Genişletme

4. Tanım • Bastable: Her yönetim biriminin yüklendiği fonksiyonları gerçekleştirebilmesi bakımından mal ve hizmet üretiminin sürdürülmesi ve kaynakların kullanımı ile ilgili bir alandır • Henry Carter Adams: Kamu harcamaları ve gelirlerine yönelik uygulamalar ile bunlardaki bütün değişimlerin araştıran alan. Kamu Maliyesi, mali mevzuat ve mali yönetim ilkeleri ile kamu gelir kaynaklarını ilgilendirdiğini, kamu harcamalarını, bütçeyi, mali kuruluşları, kamu mallarını, vergilemeyi ve kamu borçlanmasını kapsar. • Harley Leist Lutz: Kamu ya da devletin fonksiyonlarını yönlendirmek için kaynakların sağlanması, kullanımı, korunması ile ilgilidir • Harold M. Groves: Devlet gelir ve harcamaları ile ilgili bilim dalıdır • William J. Shultz: Kamu kuruluşları tarafından çeşitli fonların sağlanması ve kullanımı ile ilgili teknikleri, prensipleri, olayları inceler • Paul Studenski: Dar anlamda, kamu gelirleri, yönetimi ve harcaması ile ilgili bir bilim dalı; geniş anlamda ise toplum ihtiyaçlarının karşılanması ve ekonomik etkiler yaratabilmesi için yetkili kuruluşlar tarafından fonların ve diğer ekonomik kaynakların sağlanması ve kullanımı ile ilgili bir bilim • William Withers: Ülke ekonomik hayatı üzerinde vergilemenin, harcamaların ve borçlanmanın etkilerinin incelenmesi, kamu ekonomik kuruluşları ve kamu ekonomisi ile ilgili bulunduğu

5. Geleneksel Yaklaşım • Kurumsal Yaklaşım: Devlet faaliyetlerini hukuki ve idari bakış açısından incelemektedir. • Yapısal Yaklaşım: Kamusal faaliyetlerin ekonomik analizi • Değişim Yaklaşımı: Kamusal faaliyetlere piyasa yaklaşımı MCk=T • Refah Yaklaşımı: Eski ve Yeni Refah Teorisi yaklaşımına kamu kesiminin eklenmesi • Gelir Yaklaşımı: Fonksiyonel Maliye yaklaşımı olup; kamusal faaliyetlerin milli gelir üzerindeki etkilerinin incelenmesi üzerine kuruludur

6. Modern Yaklaşım • Geleneksel-Hukuk Yaklaşımı: Allix, Jeze,Trotobas, Griziotti,Tangorra, Hansel, İsviçre’de Blumenstein tarafından desteklenen görüşe göre maliye disiplini hukuk bilimi kapsamında incelenmektedir. • Tangorra, maliye ilminin ancak mali hukuk ile birleşmesi halinde tatmin edici sonuçlara ulaşabileceğini ileri sürmektedir. Blumestein, maliye disiplinini tamamen hukukileştirerek vergi hukukunun temellerini kurmuşlardır. • Anglo-sakson -Ekonomik Yaklaşım: Pigou, Dalton, Hicks, Peacock Hansen, Lindholm, Somers, Adler, Musgrave ve Due gibi tarafından geliştirilmiş; Barrere, Tabatonie ve Brochier gibi avrupalı maliyeciler tarafından benimsenmiş bir yaklaşımdır. Bu anlamda mali olaylar ekonomi bilimi sınırları içinde incelenmektedir. • Siyasal-Sosyolojik Yaklaşım: Cossa, Conigliani ve Seligman yaklaşımın öncülerindendir. • Yapısal-Sosyolojik Yaklaşım: Colm-Hilzener, Hinrichs vergi yapısı-sosyal yapı ilişkisi analizleri bu çalışmaları bir örnektir. • Politik Yaklaşım: Downs, Olson, Buchanan ve Tullock gibi iktisatçılar siyasal analizin öncülerindendir

7. Anayasa Teorisi • Bireyci: Bireyi ön planda tutan anayasa anlayışıdır • Sözleşmeci: Anayasayı birey-devlet arasında sosyal kontrat olarak gören yaklaşımdır • Cebir: Devletin tek taraflı yaptırım gücünü kullanarak hazırladığı bir belge olarak gören yaklaşım

8. Devlet Teorisi • Çağdaş Muhafazakar (Frıedman’cı) Devlet Yaklaşımı: Frıedman’ın devletçılık yaklaşımı rekabetçı kapıtalızm olarak ta adlandırılır ve devletın ekonomiye müdahalesıne ilke olarak karşıdır. Ekonomide devlet bireysel özgürlüklerı tehdıt etmemelidir; bunun için ekonomide devletın faalıyet alanları sınırlandırılmalı ve dar tutulmalıdır, dahası devletın gücü dağıtilmalıdır. • Çağdaş Lıberal (Galbraıth’ın) Devlet Yaklaşımı: Galbraıth’e göre rekabetçı kapıtalızm ortadan kalkmıştır ve büyük ölçeklı firmalar piyasaya hakım olmuştur. Bu nedenle piyasa mekanizması ekonomik hayatı yönlendırebılme nıtelığını kaybetmış ve piyasa mekanizması yerını firma boyutundakı planlama mekanizmasına birakmıştır. Büyük ölçeklı firmalar kamu oyunu kazanarak ıktısat politikasını kendı amaçları yönüne çevırebilecek güçtedır. Modern devlet, bu dev ışletmelerın ihtiyaçları ve amaçlarını karşılamalıdır.

9. Devlet Teorisi • Sosyal Demokrat Devlet Anlayışı: Lıberal yaklaşıma radıkal elemanlar katarak Batı ekonomilerıne önemli hizmet vermış olan sosyal demokrat yaklaşıma, radıkal yaklaşıma lıberal elemanlar katarak daha desantralıze ve piyasa verilerı ile ışleyen sıstemler yaratmaya çalışan düşünürler tarafından ortaya atilmıştır ve piyasa sosyalızmı olarak ta adlandırılmaktadır. Özünde lıberal yaklaşım ağırlıklı olan, fakat radıkal görüşlerden de yararlanan sosyal demokrat yaklaşımda kamu harcamaları bireylere fırsat eşıtlığı sağlarken, sadece radıkal anlamda sıstemı rahatlatıcı sosyal masraf türü harcamalar yapmamakta, aynı zamanda emeğın yenıden üretim Maliyetını sosyalleştırme işlevi gören bir sosyal tüketım türü harcama da yapmış olmaktadır. Böylece bir yandan sosyal adalet sağlanırken, dığer yandan da sermayenın getırısıne katkıda bulunulmaktadır. • Radıkal (Marksıst) Devlet Yaklaşımı: Marksıst devlet kuramının teorisyenlerı Marx ve Engels ve Lenın’dır. Bu yaklaşımda devlet, sınıf çatışmasını denetleme ıhtıyacından doğmaktadır. Yenı sosyalıstlere göre ıse, kamu kesimi özel sektörün marjınal bir tamamlayıcısı değıl, özel sektörün ışleyışı için gereklı koşulları hazırlayan ve sıstemın ışleyış sonuçlarını çözen, hafıfleten ya da meşrulaştıran gereklı koşuldur. Yenı sosyalıstler devletın faalıyetlerını özel kesımde sermaye birikimıne katkıda bulunmak, Maliyetlerı sosyalleştırmek ve sıstemı yumuşatarak meşrulaştırmak olarak özetlemektedırler.

10. Fon Teorisi Görünürde Nedenler • Hızlı karar alma ve uygulama gereği, • Bütçenin yıllık olma ilkesinin getirdiği sınırlamalar ve öngörülmeyen durumlara zamanında müdahale etme gereğinden oluşan bütçe kurallarının dar sınırlarını aşma gerekçesi, • Ademi tahsisi ve giderlerin ödenekler halinde tahsisi gereği bütçe dışına çıkarma araçlarının yetersiz görülmesi ve yeni kaynakların harekete geçirilmesi gerekçeleridir. • Kamusal mal-hizmet üretiminde sürekliliğin sağlanması, nakit akış sorunlarının giderilmesi, • Yönetsel esneklik ve kararlama maliyetlerini düşürmek sistemin görünür gerekçelerindendir. • Kamusal hizmetlerin görülmesi ve kamu harcamalarının ödenmesindeki karar süreçlerinin merkezi niteliği ve uzun olması-yavaş işlemesi, • Nakit ihtiyacı ve kamu sektöründeki nakit yetersizliği nedeniyle yaşanan sorunların giderilmesi, • Bürokratik-kırtasiyeciliğin yol açtığı yönetsel etkinsizliğin giderilmesi • *mali mevzuattaki sınırlamalar • *mevcut kaynakların yetersizliği nedeniyle yeni kaynakların kamu ekonomisine aktarılması

11. Fon Teorisi • Gerçekte Nedenler • Kamu gelir-giderlerinin merkezileşmesi eğilimi, • Bütçeleme ilkelerinin dışına taşma isteği, • Güçler ayrılığı ilkesini yürütme lehine bozma arzusu, • Denetimden kaçış, bütçe açıklarının makyajlanması, • Kit’lerin işlevsizleştirilmesi • Kamusal ücret politikasını kontrol amaçları sayılabilir. • Keyfiliğin cazip olması

12. Fon Teorisi • Bütçe İçi Fonlar Bütçede tertibi olan ve mali kaynaklarını bütçe ödeneklerinden alan ancak ödeneğin kullanımı bakımından harcama kalemlerine ayrılmayıp toplu ödeneği olan fonlardır. Örtülü ödenek dışındaki tüm bütçe içi fonlar Maliye Bakanlığı bütçesinden ödenek alır. Bütçe içi fonlarda ortak olan hususlar harcamaların temel mali mevzuat kapsamı içinde tutulmuş olması ve Sayıştay denetimine tabi olmasıdır. • Bütçe ile ilintili fonlar: Bütçeden tamamen, kısmen veya dolaylı olarak kaynak sağlayan, gelir fazlasını bütçeye kaynak aktararak bütçe ile karşılıklı hareket halinde olan fonlardır. Genel bütçeye kaynak aktarımı yıl sonu bakiyelerin aktarımı, gelir kaynaklarının kısmen aktarılması gibi yollarla gerçekleşir. • Bütçe Dışı Fonlar: Kaynaklarını kısmen veya tamamen bütçeden karşılayan, fon açıklarının bütçe kaynaklarından kapatılması yoluyla finanse edildiği, bir defalık veya sürekli-süreksiz ödeneklerle bütçe-vergi gelirlerinden pay alan ancak büyük çoğunluğu itibariyle bütçe dışı gelir kaynaklarına bağlı olan, harcamalarını bütçe yasasının ve diğer mali yasaların dışında kendi özel mevzuatlarına göre yapabilen fonlardır. • Gizli Fon: Gizli fonların kaynağı çoğunlukla, maaş ve ücretler üzerinden yapılan kesintiler ile kamu-işveren katkılarından veya bazı vergi ve vergi benzeri gelirlerden alan gizli fonların görünürde amacı tasarrufu teşvik etmek, yardım veya katkı ise de gerçekte amacı kamu kesimi finansman açıklarını düşük maliyetlerle kapatmak, iç borç yapısını uzun vadeye yaymak, bütçe dışına kaynak aktarmak ve ücret artışlarını bir ölçüde törpülemektir

13. KİT Teorisi • İDT+KİK • KİT’ler yumuşak bütçe sınırlı işletmelerdir. • KİT’ler özel mal üretirler • KİT gelirleri Gayrisafi Ticaret Fazlası olarak adlandırılır ve gelir fazlası hazineye aktarılır • KİT yatırım kararları planlama tarafından vize edilir

14. KİT Teorisi • İDT Sermayesinin tamamı devlete ait iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek üzere kurulan KİT’ler • KİK Sermayesinin tamamı devlete ait, tekel niteliğindeki mallar ile temel mal ve hizmet üretmek ve pazarlamak üzere kurulan KİT’ler • Müessese Sermayesinin tamamı Müessese KİT’e ait bağlı işletme veya işletmeler topluluğu • Bağlı Ortaklık Sermayesinin yarısından fazlası KİT’e ait olan işletmeler topluluğundan oluşan AŞ’ler • İştirak Sermayesinin %15-%50’si KİT’lere ait olan işletmeler • İşletme KİT fabrika ve diğer üretim birimleri

15. KİT Teorisi Sorun: • Vekalet Sorunu: Yöneticiler siyasi irade tarafından atanır ve yönetim kurulları siyasilerden oluşur • Mülkiyet Sorunu: • X-Etkinsizlik: Ekonomik ve Teknolojik Etkinlik var ancak; Yönetsel Etkinlik yok • Çözüm: • Özelleştirme: Blok Satış Halka Arz İhale Yöntemi Fiyatlandırma Yönetimin Devri • Zararların Azaltılması: Fiyat ve Tarife Farklılaştırma • Etkinlik: Regülasyon-Deregülasyon

16. Kamusal İhtiyaç Teorisi • Ferdiyetçi Yaklaşım: Ferdiyetçi yaklaşımda, kolektif ihtiyaçlar bireylerin toplum halinde yaşamalarından doğan bireysel ihtiyaçlardan başka bir şey değildir. Bu yaklaşımda toplumsal nitelikteki ihtiyaçların bireysel ihtiyaç olduğu varsayılmaktadır. Daha teknik bir deyişle kolektif ihtiyaçlar, özel mallar gibi bireylerin fayda fonksiyonlarında yer alır ve bireyler bu ihtiyaçların tatmininden bir fayda sağlarlar. • Organik Devlet Görüşü: iktisadi organizasyonun başında bulunanların toplumsal olarak kabul ettiği ve karşılanmasının toplumsal fayda yaratacağını umdukları ihtiyaçlar kolektif ihtiyaçlardır.

17. Kamusal İhtiyaç Belirlenmesi • Emıl Sax’a göre kolektif ihtiyaçlar, başkalarına yarar sağlayan ve sağlamayan ihtiyaçlar olarak ikiye ayrılır. Başkalarına yarar sağlayan ihtiyaçlar dışsallık yaratan mal ve hizmetlerle karşılanırken, başkalarına yarar sağlamayan ihtiyaçlar bireye fayda sağlayan mal ve hizmetlerle karşılanır. • Enrıco Barone kolektif ihtiyaçları, özel talebı bellı olan ve bellı olmayan ihtiyaçlar şeklinde sınıflandırmaktadır. Özel talebı bellı olan ihtiyaçları karşılayan mallar bölünebilir mallar ıken, özel talebı bellı olmayan ihtiyaçları tatmin eden mallar bölünüp, eklenemeyen mallardır. • *Frıedrıch Von Wıeser, kolektif ihtiyaçları tahsis edilebilir ve tahsis edelemez ihtiyaçlar olmak üzere iki grupta toplamaktadır. Tahsis edilebilir ihtiyaçlar, devletın özel sektör firması gibi üretip, piyasaya arz ettiği mallarla karşılanırken, tahsis edilemeyen ihtiyaçlar, merkezi otorıtenın bireysel tercihlerı dikkate almadan üretilmesinde toplumsal yarar gördüğü mal ve hizmetlerle tatmin edilir.

18. Kamusal Mallar Teorisi • Bölünmezlik, Tüketimde Rakip Olmama, Tüketimden Dışlanmazlık, Birlikte/Ortak/Eşit Tüketim, Marjinal Maliyet Fiyatlandırması Yapılamaz • Sorunlar: Bedavacılık, Sosyal-Bireysel Öncelikler Sarmalı, Sosyal Refah Düşüşü

19. Kamusal Malların Sınıflandırılması • Fayda Taşmaları • Yerel • Bölgesel • Ulusal • Uluslararası • Buchanan: • Bölünmezlik Derecesi • Sosyallik Derecesi • M.Peston: • Tüketimde Rakip Olma • Tüketimde Dışlanmazlık • G.Terny: • A grubu (Üretim-Tüketim-Dışsallık-Nitelik) ve • B grubu (Vesayet Altında Olan/Olmayan)

20. Kamusal Mallar Türleri • Samuelson Tam Kamusal Mal: Bölünmez, Ortak Kullanım, Vergilerle Finansman, Tüketimden dışlanmazlık, (Adalet, Güvenlik, Savunma…). • Yarı Kamusal Mal: Harçlarla finanse edilir (eğitim ve sağlık) • İtibarlı Mal (Merit-Erdemli Mal): Bilgi eksikliği ve irrasyonel davranış kalıplarını değiştirmek, siyasal tercihler nedeniyle üretilen mallar-TOKİ Konut üretimi • Yarı Özel Mallar: KİT’ler tarafından üretilen mallar olup fiyat karşılığında satılır • Todd Sandler-Klüp Mallar: Vakıf, Dernek, Klüp…vb. gönüllü kuruluşlar.

21. Kamusal Malların Finansmanı • Tam Kamusal Mallar -Vergileme • Yarı Kamusal Mallar- Harç • Erdemli Mallar -Fiyatlandırma • KİT Ürünleri -Fiyatlandırma

22. Kamu Ekonomisinde Denge • Kısmi Denge Yaklaşımları: • Lindahl “Gönüllü Değişim Modeli” ve • Bowen “Pazar Benzeri Modeli” • Genel Denge Modelleri: • Samuelson “Tüketim Olanakları Yaklaşımı”, • Richard&Peggy Musgrave “Bütçe Yaklaşımı”, • Pigou “Refah Yaklaşımı”, • Galbraith “Sosyal Denge Yaklaşımı”, • Johnson “Marjinal Fayda-Maliyet Yaklaşımı”

23. Kamu Ekonomisi Sektörleri • A. Barrere’ye göre kamu ekonomisinde başlıca üç sektör vardır • Kamu Hizmetleri Sektörü, geniş anlamda kamu yararına sahip hizmetler üreten genel yönetım • Kamu İşletmeleri Sektörü: Özel yarara sahip mal ve hizmet üreten üretim birimleri* • Kamu Müdahaleciliği Sektörü: Piyasa ekonomisi ile zorlayıcı ekonomiyi birbirine bağlar.

24. Kamusal Arz-Talep • Arz: kamusal arzın belırleyıcı özelliği kamusal üretim değıl, bedelsız sunumdur. Kamusal mallar arzı kısa dönemde talebin üzerindedir ve atıl kapasite vardır. Zamanla kullanım yoğunluğu artar ve sıkışıklık maliyeti ortaya çıkar. • Talep Herhangi bir kamusal mala ilişkin talebi belirleyen faktörler bireysel zevk ve tercihler(ZT), kamusal malların dolaylı fayda-Maliyetleri konusunda haberdar olmaları (I), toplumsal değer yargıları (D), kamu kesimine duyulan güven-tereddüt derecesi(GT) ve gelir düzeyi (Y) olmak üzere beş başlık altında toplanmaktadır. D=f(ZT,I,D,GT,Y,T) • Maliyet: Ck=f(Hizmetten Yararlananların Sayısı, Hizmetin Yayıldığı Alanın Genişliği, Girdi Fiyatları,Sunulan Hizmet Miktarı, Hizmet Kalitesi) • Fiyatlandırma: Kamusal malların sıfır fiyatla arzı yerine fiyatlandırılması kaynak israfını önleme, adalet ilkesi, etkinlik ve gelir etkileri nedeniyle gereklidir. Selma J. Mushkin. • Arz-Talep Dengesi: • Kısa Dönemde: Sk>Dk • Uzun Dönemde: Sk<Dk • Piyasa Tayınlaması: Arzu Edilen Ödeme • Fiyat Dışı Miktar Tayınlaması (Fiziki Yönetem Sıralama-Kuyruk Modelleri, Tesadüfi-Rassal Modeller, Arz Kesintileri Modelleri, Regülatif Yöntemler-Puan ve Karne Yöntemi-

25. Kamu Ekonomisi Fiyatlandırma • Piyasa Fiyatlandırması (Kar Maksimizasyonu): MRk=MCk; • Ortalama Maliyet (Başabaş) Fiyatlandırması: Pk=ACk; • Marjinal Maliyet (Pareto Optimal) Fiyatlandırması: Pk=MCk: • Mark-up Fiyatlandırma: Pk=[1/(1-1/εd)]MCk:; • Cost-Plus (Maliyet Artı) Fiyatlandırma: Pk=ACk+П; • Full Cost (Tam Maliyet) Fiyatlandırma: Pk= ACk+П+t+δ

26. Kamu Ekonomisi Büyüklüğü • Kamu Kesimi Hacmi: Harcamalar Açısından (KH/MG veya KH/GSYİH) Gelirler Açısından (KG/GSYİH veya Vergi Gelirleri/Milli Gelir) • Özel-Kamu Kesimi Karşılaştırması: Harcamalar Açısından, Gelirler Açısından ve Katma Değer Açısından • Kamu Kesimi Verimli mi Tartışması: Yatırım Harcamaları verimli, Transfer ve Cari harcamalar verimsiz • Kamu Kesimi Büyüklüğü: 0<KKB<1 , oranın 0 ve 1 arasındaki değişimi Çalışma Arzusu ile belirlenir. Collin Clark’a göre kamu harcamalarının büyüklüğü milli gelirin %25’ini aşarsa ekonomi tıkanır. • Türkiye’de Kamu Kesimi Büyüklüğü: maaş, ücret ve yardım türünden her çeşit nakdi ödemeler+aynı ödemeler+sosyal güvenlik kuruluşlarına işveren sıfatıyla yapılan ödemeler+ödenen kıralar ve aşınma+ eskime paylarından oluşur. • Kamu Ekonomisi-Özel Ekonomi Karşılaştırması: Harcamalar, Gelirler ve Yaratılan Katma Değer açısından

27. Kamu Ekonomisi İşlevi • Musgrave Yaklaşımı • Tahsis (Gelir ve Kaynak Dağılımı), • Bölüşüm (Vergi ve Borç Yükü Dağılımı), • İstikrar (Gelir-Gider Dengesi)

28. Kamu Ekonomisi-Özel Ekonomi • Araçlar Açısından: Kamu çok sayıda ve karmaşık araçlara sahiptir • Amaçlar Açısından: Kamu çok sayıda ve karmaşık amaçları vardır • Tabatoni ve Brochier: Devletin ve özel sektörün hangi alanlarda üretim yapacağı kararı bir etkinlik sorunudur. Kamunun etkin olduğu alanlarda üretici olarak piyasada yer alması gereklidir. • Samuelson: Kamu salt kollektif mallar yanında yarı kamusal malları da üretebilir

29. Kamu Kesimi Daralma Teorisi Kamu Kesimi Daralıyor Yaklaşımı • Galbraith “Reklam Etkisi (1958): Kamu sektörü olması gerekenden düşük düzeyde kalmıştır. Toplum gözünde özel sektörü daha verimli ve etkin çalışan, kamu sektörünü ise verimsiz çalışan ve israfın yüksek olduğu bir kesim olarak yansıtan reklam etkisi ters yönde çalışmaktadır. Reklam Etkisi sonucunda, toplumsal tercih optimum düzeyin altında bir kamu sektörüne eğilimlidir. Karlılık her zaman verimlilik anlamına gelmemektedir. • Baumol “Faktör Bileşimi” Etkisi (1967): Teknoloji-sermaye kullanımına bağlı olarak sermaye yoğun üretim biçiminin hakim olduğu özel sektörde ücretler verimlilik nedeniyle yüksektir. Kamu hizmetleri emek yoğundur. Emeğin fiyatının ekonomi genelinde eşitlenme eğilimi kamu harcamalarında artış hızını yükseltir. Baumol Etkisi nedeniyle artış trendi izleyen kamu harcamaları vergi mükelleflerinin direnci ile kırılacak ve kamu sektörünün nispi hacmi optimum düzeyin altında kalacaktır.

30. Kamu Kesimi Genişleme Teorisi Esneklik Yaklaşımı: Wagner Kanunu Adolph Wagner-1883-Kamu kesiminin genişlemesini literatürde ilk olarak analiz eder • Kültürel ve sosyal refaha yönelik kamusal mallara yönelik talebin gelir esnekliği birden büyüktür. εG>1 • Koruyucu-düzenleyici kamusal hizmetler talebinin artması • Ölçek ekonomilerinin yarattığı doğal tekel durumu • Kalkınma-sanayileşme ihtiyacı • Bürokrasinin bütçe maksimizasyonu güdüsü

31. Wagner Yasasına Eleştiriler • Henry Carter Adams-1898: Kamu harcamaları mutlak ve nisbi olarak artmaktadır Savaş-Olağanüstü gelişmeler Sanayileşme ihtiyacı Kamusal hizmetler paketinin genişlemesi • Francesco Nitti: Savunma ve güvenlik ihtiyacı • Solomon Fabricant: Kamu harcamalarındaki artış bir realitedir ancak bu bir kanun değildir • R. A. Musgrave: Savaşla ilgili dönemler bir kenara birakıldığında kamu harcamalarında bir artış yoktur. • Pyle: Harcamalar ve gelirler arasındaki dengesizlik dönemsel ve geçicidir.

32. Kamu Kesimi Genişleme Teorisi • Büyüme Kalkınma Yaklaşımları • W.W. Rostow: Mali görevlerin yanında mali olmayan görevlerin devlet tarafından üstlenilmesi, Kalkınma ihtiyacı ve finansmanı, Geleneksel toplum yapısından geçiş(hazırlık) ve kalkış dönemlerine geçmede ihtiyaç duyulan finansman kamu tarafından sağlanır. Ekonominin olgunluk, refah ve kütle tüketim aşamasında kamu harcamaları azalır. • W.J. Baumol-1967 Dengesiz Büyüme-Verimlilik Yasası • Kamu sektörünün emek-yoğun teknolojiler kullanması • Kamu kesiminde verimliliğin düşük olması • William E. Oates-1972 Oates Hipotesi: Yoğunlaşma Etkisi • Ekonomik kalkınma ihtiyacı • Altyapı yatırımları

33. Kamu Kesimi Genişleme Teorisi Politik Yaklaşımlar • Odle-Politik Aşamalar Tezi: • Geleneksel (Sömürge) Devlet: Alt-Üst yapı yatırımları • Geçiş Devleti: Ekonomik ve Sosyal Harcamalar • Politik Bağımsızlık: Refah harcamaları • Gordon Tullock-William A. Niskanen(1965) Bürokrasinin Ekonomi Teorisi • Politikacıların oy maksimizasyonu güdüsü • Bürokrasinin bütçe maksimizasyonu güdüsü • Seçmenin bedavacılık güdüsü • George Stigler Direktör Hipotezi-1970 • Siyasal gücün çoğunluğun oylarına dayalı iktidarların elinde olması ve direktörün ortanca seçmen olması • Ortanca seçmenin bedavacılık talebi • İktidarda kalma hırsı • James M. Buchanan 1977 Buchanan Kamusal Tercihler Yaklaşımı- • Politik Miyopi • Mali Aldanma • Politik Şizofreni

34. Kamu Kesimi Genişlemesi Teorisi • Saunders “İkili Devlet Yapısı Yaklaşımı* • Yerel Demokrasilerin güçlenmesi yerel kamusal malları artırıp merkezi bütçeyi küçültür • Merkeziyetçi yapı büyük devlet yapısını ve büyük bütçeyi getirir • Castells “Toplumsal Tüketim Harcamalarının Yetersizliği”: • Kar-ihtiyaç, değişim-kullanım değeri, üretim-tüketim çelişkisi • Toplumsal tüketim araçlarının toplumsallaştırılması kaçınılmazdır • Mancur Olson 1965 Olson Hipotezi- • Politikacıların oy maksimizasyonu güdüsü • Seçmenlerin bedavacılık güdüsü • Bürokratların büro genişletme arzusu • Baskı-Çıkar gruplarının etkisi • A. Downs, J.M. Buchanan ve Gordon Tullock Modeli: • Demokrasi ile yönetilen ülkelerde hükümetler iktidar sürelerini artırmak, bürokratlar bütçelerini artırmak ve seçmenlerin bedavacılık baskısı ile baskı-çıkar gruplarının rant kollama faaliyetlerinin kamu harcamalarını artırdığı savunulmaktadır.

35. Kamu Kesimi Genişlemesi Teorisi • Friedman Matrix Modeli • Friedman kamu kesiminin aşırı genişlemesi durumunu başkasının parasını-başkası için harcayan politikaca-bürokrat davranışı ile açıklamaktadır.

36. Kamu Kesimi Genişlemesi Teorisi Yapısal Yaklaşımlar • Açık Ekonomi Hipotezi-1974 (Assar Lindbeck 1974-David Cameron-1979) • Finansal liberizasyon • Liberal dış ticaret • Ödemeler Bilançosu Açıkları • W.J. Baumol Maliyet Fonksiyonu Yaklaşımı- • Kamu harcamalarının artışı maliyet fonksiyonunda yer alan girdi fiyatlarına bağlı olarak artar • Düşük Verimlilik Hipotezi- William Orzechowski 1974 • Kamu kesiminde verimliğin düşük olması • Kamu harcamalarının verimsizliği • Downs Hipotezi- Anthony Downs 1960 • Vergilemede ödeme gücü yaklaşımının kabul edilmesi • Kamusal malların bölünmez-pazarlanamaz olma özellikleri • Kamu hizmetlerinin finansman biçimi • Demsetz Hipotezi- Harold Demsetz 1979 • Ekonomide yapısal değişiklikler • Teknolojik değişiklikler • Uzmanlaşma

37. Kamu Kesimi Genişlemesi Teorisi • Buchanan ve Wagner: • Kamu borçlarının illüzyon etkisi kamu kesimini genişletir • Pigou ve Dalton-Sosyal Refah Yaklaşımı: • MSB=MSC noktasına kadar kamu harcamaları artırılır. • Niskanen Çift Yanlı Monopol Yaklaşımı- • Kamu hizmetleri arzında bürokrasi tekeli vardır • Kamu hizmetleri talebinde kamu yönetimi tekeli vardır • Arz-Talep piyasalarındaki tekelci yapı kamu harcamalarını artırmaktadır • Borcherding Hipotezi (1977) Thomas Borcherding • Refah (% 25) • Nüfus Artışı (%25) • Enflasyon (%12) • Peltzman Hipotezi-1980 Sam Peltzman • Gelir dağılımı adaletsizliği

38. Kamu Kesimi Genişlemesi Teorisi Olağanüstü Durum • Sıçrama Etkisi Alan Peacock-Jack Wiseman-1961 • Olağanüstü durumlar • Ekonomik istikrarsızlıklar • Abramowitz-Eliasberg Hipotezi-1957 Moses Abramowitz-Vera Eliasberg • Savaş • Sanayileşme • Meltzler-Richard Hipotezi (1978) Alan H. Meltzer-Scot F.Richard • Soğuk savaş dönemlerinde askeri harcamalardaki artışlar • Savunma ve güvenlik ihtiyacı

39. Sosyal Refah Teorisi • Pigou (J. Bentham): • W=f(Ua+Ub+…+Uz)=W=∑Ui • Pareto: • W=f(Ua,Ub,…,Uz)=f(Ui) • Rawls: • W=f(Umin)max • ΔW=ΔNSB

40. Sosyal Refah Teorisi • Birinci En İyi • Eski Refah Teorisi: Pigou Optimumu • Gerek Koşul: Eş Tatmin • Yeter Koşul: Etkinlik ve Bölüşüm • Sonuç: Eş Kaynak-Servet Dağılımı • Yeni Refah Teorisi: Pareto Optimumu • Gerek Koşul: Atomisite, Mobilite, Tambilgi, Rasyonalite, Homojenlik • Yeter Koşul: • Tüketim Etkinliği: MRSa=MRSb • Üretim Etkinliği: MRTSx=MRTSy • Üst Düzey Etkinlik: MRT=MRS=MRTS • İkinci En İyi • Lipsey&Lancaster Yaklaşımı:Ekonominin bir sektöründeki etkinlik kaybı diğer sektörlerdeki verimlilik artışı ile absorbe adilerek transformasyon eğrisi içinde bir noktada daha iyi bir konuma gelmek mümkündür

41. Siyasetin Ekonomi Teorisi • Buchanan&Tullock “Optimal Oy Oranı • Dışlama Maliyeti: Karara katılmayanların katlanacağı maliyet olup, oybirliğinde min. Dikta rejiminde max olur • Karar alma Maliyeti: Zaman Maliyeti olup, DM ters yönde işler • Toplam Maliyeti=DM+KM • Bowen&Black “Çoğunluk Oylaması Modeli • Ortanca Seçmen: Orta gelir-vergi diliminde yer alan seçmenlerdir • Arrow Olanaksızlığı-Açmazı: çok zirveli parçalı tercih yapılarında çözümsüzlük ortaya çıkar; Condorcet alternatiflerin ikişer oylama ile dönemsel çoğunlukların giderilebileceğini ileri sürmektedir. • Buchanan&Tullock Oy Pazarlığı Modeli • Oyun Kuramı • A.Downs “Politik Tercih Yaklaşımı= • Politikaların Benzeşmesi, • Dönemsel Çokluklar • Azınlık Koalisyonu”, • Romer&Rosenthall “Bürokrat-Seçmen Çatışma Modeli” • Seçmen bedavacılığı ve bürokrat savurganlığı, mükellef vergi direncine takılmaktadır

42. Siyasetin Ekonomi Teorisi • Seçim Sistemleri • Nispi Temsil: • D’Hondt Modeli Barajlı Seçim: • Dar-Geniş Bölge • Karar Alma Yöntemleri • Puan Yöntemleri: Borda Kuralı • Toplamı Sıfır/Sıfırdan Farklı Puanlama Modelleri • Oylama: • Oy Birliği • Oy Çokluğu, • Nispi Çoğunluk/Basit Çoğunluk • Mutlak/Salt Çoğunluk • Nitelikli Çoğunluk Modelleri

43. Kamusal Karar Analizi • Fayda-Maliyetlerin Belirlenmesi: Direkt/Dolaylı Maliyet ve Faydalar • Fayda-Maliyetlerin Ölçülmesi: Fiili/Gölge Maliyet ve Faydalar • Sosyal Seçişler • Kaba Göstergeler: F-M=0 veya F/M=1; • Kaba Ölçütler: Geri Ödeme Süresi, Kesin Dönem, Ortalama Getiri Yaklaşımları • Paranın Zaman Değerini Dikkate Alan Yaklaşımlar: Net Bugünkü Değer ve İç İskonto Oranı. • Karar almada kullanılacak sosyal iskonto oranı Devlet Tahvili Faiz Oranı dır. • Karar Alma Kriterleri: • Döviz Kriteri • İstihdam Kriteri • Getiri Kriteri • Katma Değer • Sermaye /Hasıla

44. Kamu Kesimi Teorisi • Dışsallıklar: Bireysel kararların diğer bireylerin fayda/maliyetlerini azaltması/artırması • Türleri: • Üreticiden Üreticiye: fabrikanın tarımsal sulamada kullanılan ırmağı kirletmesi • Üreticiden Tüketiciye: Hava ve su kirliliği • Tüketiciden Üreticiye: Yanlış saptırılmış haberler • Tüketiciden Tüketiciye=Çekememezlik(benim de olsun)+Etkileşim (bu bana da uyar) • Ağ Dışsallıkları (kablosuz internet, msn, hotmail…) • Düzeltilmesi: Vergilendirme: • Pigou Vergileri • Sübvansiyon: Dışsal fayda/maliyetleri içselleştirmede mali kaynaklarla özel sektörün desteklenmesi • Piyasa Çözümü: Pazarlık-Tazmin Yöntemleri-Oates • Asimetrik Bilgi: • Tersine Ayıklanma • Ahlaki Tehlike

45. Parafiskal Teori • Parafiskalite, sosyal refah devleti anlayışı içinde özde kamusal hizmetler kategorisinde yer alan kamusal sosyal güvenlik hizmetlerinin yararlanana ödetme ilkesi doğrultusunda bütçesel kaynaklar dışından finansmanı gereği ortaya çıkan fonlardır. Parafiskalite geliri kendisine tahsisli bir bordro vergisi olarak ta tanımlanmaktadır. Parafiskal gelirler kamusal gelir bağlamında algılamak yanlış olmayacak; ancak kamusal gelirlerde ademi tahsis ilkesi parafiskal gelirlerin vergi benzeri yükümlülükler olarak anlamanın daha doğru olacağı sonucuna götürmektedir. • Sosyal Yardım: Kategorik veya Geniş Tabanlı Ayni/Nakdi Yardımlar (Kategorik Yardım: kriterleri taşıyanlara yardım yapılır. Geniş Tabanlı Yardım: herkese yapılır. • Sosyal Hizmet: • Sosyal Sigorta: Sosyal Riskler Gelir Azaltan/Gider Artıran

46. Parafiskal Teori • Parafiskal gelirler bazı mal piyasalarını teşvik etmek ve istikrara kavuşturmak amacıyla kurulan fonlardan oluşan ekonomik parafiskalite (akaryakıt fiyat istikrar fonu ve döviz kuru fiyat istikrar fonu), • mesleki teşekküllere üyelik nedeniyle ortaya çıkan mesleki parafiskalite (TOBB, Barolar, Eczacılar Odası, TTB,,,gibi) ve • sosyal güvenliğin tesisi için oluşturulan sosyal parafiskalite (Emekli Sandığı, Bağ-Kur ve SSK) olmak üzere üç grupta toplanmaktadır.

47. Parafiskal Teori • Sosyal Riskler: • Gelir Azaltan/Harcama Artıran: Hastalık, Analık, Sakatlık, Yaşlılık, İş Kazası ve Meslek Hastalığı, Ölüm, Ailevi Yükler, İşsizlik • Finansman: • İşveren Katkısı • Çalışan Katkısı • Hazine Katkısı: Direkt/Dolaylı

48. Parafiskal Teori • Risk Yönetimi • Dağıtım Yöntemi: Bir sigorta döneminin gelirleri ile aynı veya gelecek dönemin giderlerinin karşılanması esasına dayanır. Gelir-gider sürekli denge halindedir. Primler ilgili dönemlerin gider tahminlerine göre tespit olunur ve bu miktar çalışan sigortalılar arasında paylaştırılır. • Kapitilizasyon Yöntemi: Muhtemel risklerin ilerde doğuracağı ödemeleri karşılayabilmek için bir fon oluşturulması yöntemidir. İşçi-işveren prim ödemelerinden yönetim giderleri düşüldükten sonra kalan fon birikimi sağlanmaktadır. Kapitilizasyon yönteminde primlerin sigortalının kişisel hesabına kaydedilmesi bireysel kapitilizasyon yöntemi ve bütün sigortalılara ait primlerin ortak bir fonta toplanması ise kolektif kapitilizasyon sistemi olarak adlandırılır. Kapitilizasyon yönteminde biriken fonlar fon piyasalarında değerlendirilmektedir.

49. Kamu Malları Teorisi • Türleri: • Serbest Kamu Emlaki: Toplumun ortak kullanımına açık yerler, göl-deniz-sahiller-ormanlar… • Hazine Patrimuvanı: Hazinenin gelir getiren varlıkları • Finansal Varlıklar: Döviz, Altın, Bono • Yönetimi: • Teferruğ: Hazinenin kendi taşınmazlarını ihalede düşük fiyatla satılmasını engellemek için teklif vermesi • Ecrimisil: Hazine taşınmazlarını izinsiz kullananlardan alınan kira • Kamulaştırma: Özel mülkiyetteki taşınmazların kamu mülkiyetine geçirilmesi • Millileştirme: Yabancı mülkiyetteki taşınmazların yerli mülkiyete geçirilmesi • Satış • Kiralama • Kamu Hizmetine Tahsis

50. Kamu Personel Rejimi • Memur: Kamusal hizmetlerin sunulmasında görev alan kamu çalışanlarının önemli bir kısmı devlet memuru statüsündedir. Memur, kamu ve diğer kamu tüzel kişilerince genel idare esaslarına göre yürütülen asli ve sürekli kamu hizmetlerini yerine getiren kışı olarak tanımlanmaktadır. Genel kamu hizmetlerinin görülmesinde memur statüsünde çalışan kişilerden yararlanılması esas olup diğer statüler bu genel kuralın istisnalarıdır. DMK memuru devlet ve diğer kamu tüzel kişiliklerince genel idare esaslarına göre yürütülen asli ve sürekli kamu hizmetleri ile görevlendirilen kişiler olarak tanımlamakta ancak; askeri personel ve üniversite personelinde olduğu gibi özel yasalara tabi olmakla birlikte memur statüsünde olan ve DMK kapsamına girmeyen memurlar da vardır. • Sözleşmeli Personel: İşin özelliği nedeniyle sürekli memur statüsü kazandırılmaksızın geçici olarak hizmetlerinden yararlanılan ve bu nedenle devlet memurlarından farklı hak-sorumluluklara sahip kamu çalışanlarıdır. İşin sürekliliği, teknik özellikleri veya devlet memurluğunun cazip olmadığı alanlarda sözleşmeli personel istihdamına gidilmektedir. • Geçici Personel: Bir yıldan az süreli mevsimlik hizmetler için söz konusu olan geçici personel uygulamasında yılın belli dönemlerinde yoğunluk kazanan fakat süreklilik göstermeyen işlerde istihdam edilen işçi ve memur statüsüne girmeyen kamu çalışanlarını tanımlamaktadır. İşçi: Memur, sözleşmeli personel veya geçici personel dışında kalan ve haklarında DMK hükümleri uygulanmayan kamu çalışanları olarak tanımlanan işçiler, işe almada ve çalışma koşulları ve yasal hakları bakımından kendi özel yasalarına tabi çoğunlukla sendikalı kamu çalışanlarıdır.