Krajowe i europejskie prawo i polityki w zakresie niepełnosprawności.

1. Krajowe i europejskie prawo i polityki w zakresie niepełnosprawności. Proponowany zakres wsparcia osób z niepełnosprawnościami w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych 2014-2020 (EFS i EFRR). Rekomendacje Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Krzysztof Kosiński, Zastępca Dyrektora Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych Warszawa, 29 października 2013 r.

2. Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2012, poz. 1169), która weszła do polskiego porządku prawnego w dniu 25 października 2012 r., • Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności na lata 2010-2020 (ogłoszona w Komunikacie Komisji Europejskiej z dnia 15 listopada 2010 roku KOM(2010) 630 wersja ostateczna), • Zalecenie Komitetu Ministrów nr Rec(2006)5 „Plan działańRady Europy w celu promocji praw i pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie: podnoszenie jakości życia osób niepełnosprawnych w Europie w latach 2006-2015”skierowane do państw członkowskich Rady Europy.

3. We wszystkich tych dokumentach podkreślana jest konieczność: • eliminowania dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność, • kierowania się zasadą respektowania odmienności osób niepełnosprawnych, • zapewniania osobom niepełnosprawnym dostępności, zwłaszcza przy zastosowaniu uniwersalnego projektowania, • stosowania racjonalnych usprawnień dla osób niepełnosprawnych.

4. „Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność” oznacza jakiekolwiek różnicowanie, wykluczanie lub ograniczanie ze względu na niepełnosprawność, którego celem lub skutkiem jest naruszenie lub zniweczenie uznania, korzystania z lub wykonywania wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności w dziedzinie polityki, gospodarki, społecznej, kulturalnej, obywatelskiej lub w jakiejkolwiek innej, na zasadzie równości z innymi osobami. Obejmuje to wszelkie przejawy dyskryminacji, w tym odmowę racjonalnego usprawnienia. (zgodnie z art. 2 Konwencjio prawach osób niepełnosprawnych)

5. „Respektowanie odmienności” osób niepełnosprawnych oznacza uznanie równego prawa osób niepełnosprawnych do życia w społeczeństwie oraz podejmowanie odpowiednich działań w celu uwzględniania ich szczególnych potrzeb dla zapewnienia pełnego włączenia i udziału w życiu społecznym.

6. „Dostępność” oznacza, że osoby niepełnosprawne mają dostęp, na równych prawach z innymi, do środowiska fizycznego, transportu, technologii i systemów informacyjno-komunikacyjnych oraz towarów i usług. Dostępność jest warunkiem wstępnym prowadzenia przez osoby niepełnosprawne niezależnego życia i uczestniczenia w życiu społecznym i gospodarczym. Dostępność może być zapewniona przede wszystkim dzięki stosowaniu koncepcji uniwersalnego projektowania, a także poprzez usuwanie istniejących barier oraz stosowanie racjonalnych usprawnień dla osób niepełnosprawnych.

7. „Uniwersalne projektowanie” oznacza projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. „Uniwersalne projektowanie” nie wyklucza pomocy technicznych dla szczególnych grup osób niepełnosprawnych, jeżeli jest to potrzebne. (zgodnie z art. 2 Konwencjio prawach osób niepełnosprawnych).

8. „Racjonalne usprawnienie” oznacza konieczne i odpowiednie zmiany i dostosowania, nie nakładające nieproporcjonalnego lub nadmiernego obciążenia, jeśli jest to potrzebne w konkretnym przypadku, w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym możliwości korzystania z wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz ich wykonywania na zasadzie równości z innymi osobami. (zgodnie z art. 2 Konwencjio prawach osób niepełnosprawnych)

9. Uruchomienie funduszy europejskich objętych Umową Partnerstwa będzieuzależnione od spełnienia wymogów warunkowości ex ante. Warunek ogólny Niepełnosprawność dotyczy istnienia mechanizmu, który zapewnia skuteczne wdrożenie i stosowanie Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.

10. Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010-2020 Cel: zwiększenie możliwości osób niepełnosprawnych, tak aby mogły one w pełni korzystać ze swoich praw i uczestniczyć w życiu społecznym oraz w europejskiej gospodarce, zwłaszcza dzięki jednolitemu rynkowi. Realizacja strategii wymaga odpowiednich instrumentów, m. in. wsparcia finansowego. Wskazuje się na optymalizowanie wykorzystania instrumentów finansowania UE na rzecz dostępności i niedyskryminacji oraz zwiększenie widoczności możliwości finansowania związanych z niepełnosprawnością w programach po 2013 r.

11. Przy projektowaniu i realizowaniu polityki i programów wskazane jest stosowanie podejścia włączającego problemy niepełnosprawności we wszystkie obszary i działania (ang. „disabilitymainstreaming”).

12. Należy podjąć wszelkie działania zmierzające do zagwarantowania równego dostępu i przeciwdziałania dyskryminacji osób niepełnosprawnych w ramach programów operacyjnych na lata 2014-2020. Kwestie dotyczące niepełnosprawności powinny być uwzględniane w sposób horyzontalny, tzn. potrzeby osób niepełnosprawnych powinny być uwzględniane we wszystkich działaniach.

13. Niezbędne jest zagwarantowanie dostępności dla osób niepełnosprawnych produktów wytworzonych w ramach realizowanych projektów, jak i samych projektów. System realizacji projektów powinien zapewniać środki finansowe na konieczne dostosowania.

14. Należy mieć na uwadze, że poczynione inwestycje (np. cel tematyczny 2 Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych; cel tematyczny 7 Promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najważniejszych infrastruktur sieciowych) powinny spełniać wymogi związane z dostępnością dla osób niepełnosprawnych. Konieczne jest również zapewnienie, jako warunku, równego dostępu osób niepełnosprawnych do oferowanego wsparcia oraz zapewnienie niezbędnych dostosowań do potrzeb osób niepełnosprawnych w ramach realizowanych ze środków UE inicjatyw.

15. Konieczne jest zagwarantowanie na poziomie regionalnym uwzględnienia specyficznych potrzeb osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności, tak by wszystkie osoby niepełnosprawne mogły skorzystać z oferowanego wsparcia. Wsparcie powinno być kierowane przede wszystkim do osób, które doświadczają największych ograniczeń w funkcjonowaniu w życiu społecznym i zawodowym, tj. głównie osób niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym i znacznym. Do grup znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy należy zaliczyć osoby niepełnosprawne, w tym osoby, które w ramach PO KL były wspierane na poziomie centralnym, tj. osoby niepełnosprawne z rzadko występującymi niepełnosprawnościami oraz niepełnosprawnościami sprzężonymi.

16. Niezbędne jest przygotowanie wsparcia w postaci kompleksowych programów i przedsięwzięć z zakresu aktywizacji zawodowej i społecznej, umożliwiających realizację bardziej wszechstronnych i pogłębionych działań na rzecz osób niepełnosprawnych. Wsparcie powinno być zindywidualizowane, dostosowane do potrzeb i możliwości danej osoby. Konkretna pomoc ma szansę dotrzeć do grup będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy, w tym przypadku do osób niepełnosprawnych i daje im szansę na szybszą i skuteczną aktywizację społeczno-zawodową.

17. Konieczne jest również objęcie wsparciem otoczenia osób niepełnosprawnych (rodziny, opiekunów, nauczycieli, doradców, terapeutów), które odgrywa kluczową rolę w motywowaniu osób niepełnosprawnych do przezwyciężania trudności i podejmowania wyzwań związanych z pracą i życiem społecznym.

18. W świetle raportu „Polska 2030. Wyzwania rozwojowe”, przygotowanego przez Zespół Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów RP, kluczowe wyzwania w obszarze wsparcia osób niepełnosprawnych stanowią: podmiotowe podejście do osób niepełnosprawnych, stworzenie warunków sprzyjających realizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, zwiększenie poziomu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, usamodzielnienie ekonomiczne osób niepełnosprawnych.

19. Niekorzystna sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy wyraża się niskim poziomem aktywności zawodowej i wysokim bezrobociem. Duży wpływ ma na to struktura populacji osób niepełnosprawnych według wieku, a przede wszystkim, wykształcenia i poziomu ich kwalifikacji zawodowych. Fundusze europejskie dają możliwości rozwiązania ważnych ze społecznego punktu widzenia problemów, takich jak m. in. bezrobocie czy wykluczenie społeczne osób niepełnosprawnych.

20. Powinny zostać podjęte wszelkie starania zmierzające do zmniejszenia barier w dostępie do kształcenia, co będzie przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu tych osób, dla których edukacja stanowi szansę na czynny udział w życiu społecznym i gospodarczym. Taką grupę stanowią osoby niepełnosprawne, dla których możliwość kształcenia jest elementem wspomagającym proces rehabilitacji. Wyposażenie osób niepełnosprawnych w możliwie największą wiedzę i kompetencje jest kluczowe dla zwiększenia ich szans na rynku pracy.

21. Najskuteczniejszą formą rehabilitacji osób niepełnosprawnych jest praca. W ramach podejmowanych działań należy uwzględnić każdą sytuację na rynku pracy, w której osoby niepełnosprawne mogą wymagać wsparcia. Wsparcie powinno obejmować kwestię podjęcia i utrzymania zatrudnienia, rozwoju zawodowego, powrotu na rynek pracy oraz przejścia do zatrudnienia na otwartym rynku pracy.

22. Konieczne jest podjęcie działań służących realizacji ogólnoeuropejskiej tendencji dotyczącej deinstytucjonalizacji i tworzenia środowiskowych form wsparcia. Konieczność realizacji tego typu działań wynika m.in. z postanowień Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. W związku z powyższym należy stworzyć takie warunki, w których osoba niepełnosprawna będzie mogła prowadzić w możliwie najpełniejszym zakresie samodzielne i niezależne życie we własnym środowisku. Wymaga to m.in. zapewnienia usług opiekuńczych w sposób stabilny i ciągły.

23. Wsparcie osób niepełnosprawnych jako grupy doświadczającej szczególnych trudności na rynku pracy i w innych dziedzinach życia społecznego oraz tworzenie warunków dla pełnego udziału osób niepełnosprawnych w życiu społeczno-gospodarczym pozostaje jednym z istotnych obszarów interwencji środków Unii Europejskiej.

24. www.niepelnosprawni.gov.pl sekretariat.bon@mpips.gov.pl