Witam Państwa na wykładzie z PODSTAW POLITYKI GOSPODARCZEJ, :)…

1. 1 Witam Państwa na wykładzie z PODSTAW POLITYKI GOSPODARCZEJ, :)…

2. 2 Bogusław Czarny KSAP –NBP 2012 POLITYKAGOSPODARCZA I. PLAN ZAJĘĆ 1. Cele państwa w gospodarce (efektywność i sprawiedliwość). 2. Ochrona konkurencji. 3. Ochrona konkurencji/Kontrola efektów zewnętrznych. 4. Kontrola efektów zewnętrznych. 5. Dobra publiczne i kłopoty z informacją. 6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia I. 7. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia II. 8. Model AD-AS i analiza polityki makroekonomicznej państwa. 9. Spory o politykę makroekonomiczną. 10. Państwo a ład instytucjonalny w gospodarce (przykład zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u schyłku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJĘĆ Zajęcia mają charakter konwersatorium. Przed zajęciami słuchacze po-winni zapoznać się z literaturą. Warszawa, 11 maja 2012 r.Bogusław Czarny

3. 3 OCHRONA KONKURENCJI

4. Ludzie nie zawsze są zadowoleni z wyników działania rynku. Jego ZAWODNOŚĆ (ang. MARKET FAILURE) sprawia, że państwo – w imię efektywności i sprawiedliwości - interweniuje, zmieniając rynkowe rozstrzygnięcie kwestii: „Co, jak i dla kogo jest wytwa-rzane”. Dotyczy to pojedynczych rynków (np. państwo kontroluje monopole, chroni środowisko, buduje drogi, bada jakość piwa w sklepach, a także całej gospodarki (np. państwo prowadzi politykę pieniężną, zwalcza bezrobocie). MY - NA RAZIE - ZAJMIEMY SIĘ DZIAŁANIAMI PAŃSTWA NA POJEDYNCZYCH RYNKACH...

5. W imię EFEKTYWNOŚCI (GŁÓWNIE) państwo m. in. zapobie-ga MONOPOLIZACJI, kontroluje EFEKTY ZEWNĘTRZNE, wspiera powstawanie DÓBR PUBLICZNYCH, zwalcza KŁOPO-POTY Z INFORMACJĄ trapiące sprzedawców i nabywców.

6. 6 • Pierwszą formą zawodności rynku, którą omówimy, jest MONO-POLIZACJA. MONOPOL CZYSTY to jedyny producent dobra, który w dodatku nie jest zagrożony pojawieniem się innych producen- tów. • Na zmonopolizowanym rynku BARIERY WEJŚCIA uniemożliwia-ją konkurentom podjęcie produkcji.

7. 7 • Monopol czysty to jedyny producent dobra, który w dodat-ku nie jest zagrożony pojawieniem się innych producentów. • MONOPOL WIELOZAKŁADOWY składa się z wielu przedsiębiorstw wytwarzających taki sam produkt. Na opano-wanym przezeń rynku nie występują duze korzyści skali.

8. Zmieniając wielkość produkcji, monopol wpływa na cenę. W efek-cie zwykle MONOPOLE PRODUKUJĄ MNIEJ I SPRZEDAJĄ DROŻEJ niż miałoby to miejsce, gdyby w opanowanej przez mo-nopol gałęzi trwała konkurencja.

9. 9 GAŁĄŹ, W KTÓREJ PANUJE KONKURENCJA, WYTWARZA QC. MC, P MR=P! C ● ● P* A MC D ● 0 Q B QC Mała firma jest mała, więc przyrost jej produkcji też jest mały i nie powoduje spadku ceny rynkowej, P.

10. 10 GAŁĄŹ, W KTÓREJ PANUJE KONKURENCJA, WYTWARZA QC. MC, P MR=P! A MC D 0 Q QC Mała firma jest mała, więc przyrost jej produkcji też jest mały i nie powoduje spadku ceny rynkowej, P. Małym firmom opłaca się zwiększać produkcję do QC. Dopiero wtedy przyrost utargu całkowitego, TR (ang. total revenue), czyli utarg krańcowy, MR (ang. marginal revenue), RÓWNY CENIE, P (ang. price) spada poniżej kosztu wytworzenia kolejnej jednostki dobra, czyli poniżej kosztu krańcowego, MC (ang. marginal cost).

11. Podobnie, jak gałąź wolnokonkurencyjna zwiększając produkcję, monopolista powoduje spadek ceny, P. Ponieważ monopol nie różnicuje ceny, jego utarg krańcowy, MR, NIE JEST JUŻ RÓWNY CENIE, P, LECZ JEST OD NIEJ MNIEJSZY (MR<P)... MC, MR, P MC MR D 0 Q QC QM

12. GAŁĄŹ ZMONOPOLIZOWANA WYTWARZA QM. MC, MR, P B P1 A D C MC MR DD 0 Q QM QC To, iż na zmonopolizowanym rynku MR<P sprawia, że zwykle MO-NOPOLE PRODUKUJĄ MNIEJ (QM<QC) I SPRZEDAJĄ DRO-ŻEJ (P1>MC) niż w sytuacji, w której w opanowanej przez mono-pol gałęzi trwałaby konkurencja. Na rysunku powyżej efektem jest ubytek nadwyżki całko-witej (pole BAD) i zysk nadzwyczajny (pole ABP1C).

13. Osobnym rodzajem strat spowodowanych monopolizacją jest tzw. NIEEFEKTYWNOŚĆ X monopoli. Brak presji konkurencji sprawia, że DANĄ WIELKOŚĆ PRO-DUKCJI MONOPOLISTA PRODUKUJE DROŻEJ NIŻ UCZY-NIŁYBY TO PRZEDSIĘBIORSTWA WOLNOKONKU-RENCYJ-NE. Innymi słowy, linie kosztów monoplisty są położone wyżej niż miałoby to miejsce w warunkach konkurencji. Także koszt działań monopolistów, których celem jest za-chowanie i umocnienie dominującej pozycji na rynku [chodzi o POGOŃ ZA RENTĄ, (ang. rent-seeking), czyli np. o koszt lobbin-gu] stanowi ważną część strat powodowanych monopolizacją.

14. 14 Różne instytucje prowadzą politykę ochrony konkurencji: STANY ZJEDNOCZONE Federal Trade Commission + Antitrust Division of the Justice Depar-tment POLSKA Od stycznia 1987 r. Urząd Antymonopolowy, a obecnie Urząd Och-rony Konkurencji i Konsumentów, który działa w oparciu o ustawę z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (zob. http://www.uokik.gov.pl/).

15. 15 • FORMY POLITYKI ANTYMONOPOLOWEJ (POLITYKI OCH-RONY KONKURENCJI). • Kontrola już istniejących przedsiębiorstw „dysponujących siłą monopolistyczną”, czyli zdolnych – poprzez zmniejszenie produk-cji – podbijać cenę wytwarzanego dobra. • 2. • Niedopuszczanie do powstawania nowych przedsiębiorstw „dyspo-nujących siłą monopolistyczną”.

16. KONTROLA JUŻ ISTNIEJĄCYCH MONOPOLI Państwo np. zwalcza ZMOWY CENOWE(ang. price fixing) i DRA- PIEŻNE CENOTWÓRSTWO (ang. predatory pricing). Do zmowy cenowej dochodzi, gdy kilka wielkich przedsiębiorstw zmniejsza produkcję i uzgadnia cenę, zaprzestając stosowania jej jako narzę-dzia konkurencji. Natomiast drapieżnym cenotwórstwem jest ustalanie ceny poniżej kosztów produkcji w celu wyparcia konkurentów z gałęzi.

17. W ramach polityki antymonopolowej państwo zwalcza także WY-KORZYTYWANIE przez wielkie przedsiębiorstwa ich UPRZY-WILEJOWANEJ POZYCJI RYNKOWEJ, a także OGRANICZA-NIE PRZEZ NIE DOSTĘPU KONKURENTÓW DO RYNKU.

18. Konkurencji nie można chronić w sposób schematyczny. Np., wyobraź sobie deregulację i wpuszczenie na rynek usług pocz-towych nowego producenta. Zapewne zajmie się on produkcją jedy-nie najbardziej rentownych rodzajów usług na rynku (np. tania dostawa paczek w wielkich miastach), ignorując mniej dochodowe segmenty rynku (np. droga dostawa paczek na odległych terenach wiejskich!). To się nazywa SPIJANIE ŚMIETANKI (ang. cream skim-ming).

19. Konkurencji nie można chronić w sposób schematyczny. SPIJANIE SMIETANKI polega na wchodzeniu jedynie na opłacalne segmenty rynku, co powoduje zmniejszenie ko- rzyści dotychczasowych producentów. SPIJANIE ŚMIETANKI może spowodować, że – obciążo-ny przez państwo obowiązkiem obsługi całego terytorium kraju po tej samej cenie - państwowy monopol utraci rentowność.

20. Listy z blaszką będą funkcjonować do 2013 roku • Przepisy prawa pocztowego powodują, że operatorzy sztucznie zwiększają ciężar prze-syłek ważących poniżej 50 g. UKE twierdzi, że to nieracjonalne i chce szybszego otwar-cia pocztowego rynku. • Coraz częściej prywatni operatorzy sugerują swoim klientom dokonanie samodziel-nego zwiększenia wagi przesyłki poprzez wrzucenie do niej elementu obciążającego. Dotychczas najczęstszą metodą zwiększania wagi kopert było przymocowywanie do nich przez operatora metalowych lub tekturowych elementów. Operatorzy pocztowi przyjmują przesyłki z korespondencją o masie poniżej 50 g, jednak prawo pocztowe nakłada na nich obowiązek pobierania w takich sytuacjach opłaty w wysokości co najmniej 5,25 zł. Poczta Polska, jako jedyny podmiot działający na rynku, może doręczać taką korespondencję bez pobierania dodatkowej opłaty. Prywatni operatorzy pocztowi dociążają więc zbyt lekkie przesyłki, obchodząc w ten sposób niewygodne przepisy prawa pocztowego. • Niezależne firmy specjalizujące się w dociążaniu korespondencji działają na zlecenie nadawców w ten sposób, że korespondencja trafiająca do prywatnych operatorów w celu dalszego przemieszczenia ma wagę pow. 50 g - tłumaczy Marek Sadowski z firmy PAF, operatora pocztowego. • Zdaniem Urzędu Komunikacji Elektronicznej (UKE), już sama czynność przyjmowa-nia przesyłek z korespondencją o masie do 50 g za opłatę niższą niż 5,25 zł stanowi naruszenie prawa pocztowego. Późniejsze dociążenie ich nie ma znaczenia. • - Od początku przewidywaliśmy możliwość takiej wykładni przepisu - tłumaczy Kamil Kwieciński z Posteo. Świadomość nadawców jest wystarczająca, aby współpraca z naszą firmą odbywała się w sposób nienaruszający przepisów prawa pocztowego – do-daje Kamil Kwieciński. • Przyjęcie, przemieszczenie i doręczenie przez operatora przesyłki obciążonej nie sta-nowi naruszenia przepisów prawa pocztowego - mówi Rafał Brzoska, prezes Zarządu InPost. • Zdaniem prezesa UKE, naruszanie art. 47 prawa pocztowego jest następstwem niera-cjonalności tego przepisu. Ze stanowiskiem UKE trudno zgodzić się Poczcie Polskiej. • Nieuczciwa konkurencja • Przepisy wprowadzające minimalną cenę dla konkurentów Poczty Polskiej powodują, że opłata za przesyłkę listową poniżej 50 gramów jest dla operatora prywatnego 2,5 razy większa. • (cd. na następnym slajdzie)

21. (cd . z poprzedniego slajdu) • -Konkurowanie w tym zakresie z Pocztą Polską jest nieopłacalne - tłumaczy Michał Czeredys, wiceprezes Zarządu spółki Inforsys. Zdaniem UKE zmusza to operatorów do działania nakierowanego na obejście prawa. Sytuacja nie sprzyja rozwojowi uczci-wej i efektywnej konkurencji. • UKE wielokrotnie sygnalizował ministrowi infrastruktury, że rynek usług pocztowych rozwija się w Polsce dynamicznie i wymaga zmian. Jeśli monopol Poczty Polskiej bę-dzie utrzymywany, trudno będzie nam działać jako urzędowi regulacyjnemu - uważa Jacek Strzałkowski, rzecznik UKE. • Zgodnie z trzecią dyrektywą pocztową Parlamentu Europejskiego, pełna liberalizacja rynku pocztowego ma nastąpić w 2011 roku, a w niektórych państwach UE, w tym w Polsce, dopiero w 2013 roku. • Państwa członkowskie mogą podjąć decyzje o otwarciu tego rynku wcześniej – tłuma-czy Jacek Strzałkowski. Po wejściu w życie III Dyrektywy pocztowej w Ministerstwie Infrastruktury rozpoczęto prace nad zmianą w prawie pocztowym. • - Założenia do nowej ustawy prawo pocztowe zostaną poddane pod koniec 2008 r. oce-nie uczestników rynku - mówi Mikołaj Karpiński, rzecznik Ministerstwa Infrastruktury. • Tracą prywatni operatorzy • Z kolei Marek Sadowski uważa, że na monopolu Poczty tracą prywatni operatorzy, którzy ponoszą koszty dociążania przesyłek, ich klienci oraz sama Poczta Polska, która z braku konkurencji nie ma motywacji do zmian. Jednak obszar zastrzeżony dla państwowego operatora został wprowadzony po to, by zrekompensować mu fakt świadczenia usługi powszechnej na terytorium całego kraju. • Poczta musi mieć co najmniej jedną placówkę na każde 7 tys. mieszkańców w mieście i na każde 65 km2 na wsi - tłumaczy Zbigniew Baranowski, rzecznik Poczty Polskiej. Ponad połowa z ponad 8,5 tys. placówek Poczty Polskiej, przede wszystkim na tere-nach wiejskich i w małych miasteczkach, jest nierentowna, dodaje rzecznik. • Korespondencja sądowa • Zniesienie monopolu Poczty Polskiej powinno przyczynić się do zwiększenia liczby operatorów. • Liberalizacja rynku pocztowego wpłynie także na konkurencyjność w zakresie cen oraz poprawę jakości usług - uważa Rafał Brzoska. • Monopol Poczty Polskiej zniknie już niedługo w zakresie korespondencji sądowej. Ko-misja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego przygotowała bowiem projekt nowelizacji ko-deksu postępowania cywilnego, który rozszerza katalog podmiotów, które będą mogły dokonywać doręczeń tzw. poczty sądowej. Będą to mogli robić woźni, osoby zatrud-nione w sądzie i firmy zajmujące się dostarczaniem korespondencji. • Żródło: Gazeta Wyborcza (wtorek, 09 września 2008 , 09:52)

22. 22 • NIEDOPUSZCZANIE DO POWSTANIA NOWYCH PRZEDSIĘ-BIORSTW (i grup przedsiębiorstw) DYSPONUJĄCYCH „SIŁĄ MONOPOLISTYCZNĄ”. • Chodzi m. in o KONTROLĘ POŁĄCZEŃ PRZEDSIĘBIORSTW (fuzji) (ang. mergers). • Rodzaje fuzji: • Poziome (korzyści skali!). • Pionowe (łatwiejsze planowanie!). • Konglomeraty (m. in. lepsze wykorzystanie zasobów finanso-wych, kadry menedżerskeij!)

23. 23 Zwykle chcące się łączyć duże firmy muszą same poinformować o tym władze antymonopolowe i uzyskać ich zgodę na planowaną fuzję. Np. w 2004 r. w Wielkiej Brytanii zgody wymagały połą-czenia przedsiębiorstw, w których wyniku powstawało przedsię-biorstwo, mające co najmniej 25% udziału w rynku lub roczne obroty w wysokości co najmniej 70 mln £. (Odrębne przepisy regu-lowały fuzje w sektorach związanych z bezpieczeństwem narodo-wym i z mediami).

24. 24 Zwykle chcące się łączyć duże firmy muszą same poinformować o tym władze antymonopolowe i uzyskać ich zgodę na planowaną fuzję. Np. w 2004 r. w Wielkiej Brytanii zgody wymagały połą-czenia przedsiębiorstw, w których wyniku powstawało przedsię-biorstwo, mające co najmniej 25% udziału w rynku lub roczne obroty w wysokości co najmniej 70 mln £. (Odrębne przepisy regu-lowały fuzje w sektorach związanych z bezpieczeństwem narodo-wym i z mediami). Ponieważ Wielka Brytania należy do Unii Europejskiej, obowiązywały ją również przepisy unijnego prawa chroniącego konkurencję. Zgodne z nimi zgody Komisji Europejskiej wymagały połączenia przedsiębiorstw z krajów członkowskich, jeśli ich łączne obroty przekraczały 5 mld £ i obroty każdego z nich na rynkach krajów Unii wynosiły co najmniej 250 mln euro.

25. 25 • Czynniki wpływające na decyzję władz antymonopolowych w sprawie proponowanej fuzji: • Poziom Indeksu Herfindahla-Hirschmana. • Stosowana definicja rynku. • Ocena stanu rynku [np. czy rynek jest „sporny” (ang. contestab-le)?].

26. 26 INDEKS HERFINDAHLA-HIRSCHMANA (HHI, „HERF”) Suma kwadratów udziałów w rynku wszystkich działających na tym rynku przedsiębiorstw. Na przykład: Na rynku działa 1 firma (100%)  HHI = 10 000. Na rynku działają 2 firmy (50%, 50%)  HHI = 2500+2500=5000. Na rynku działa wiele małych firm (0,1%; 0,1; 0,1%... )  HHI = 0,01+0,01+0,01 ...

27. 27

28. 28 KWESTIA WYBORU WŁAŚCIWEJ DEFINICJI RYNKU Różne definicje rynku napojów niealkoholowych Szeroka definicja rynku „Średnia” definicja rynku Wąska definicja rynku

29. 29 OCENA STANU RYNKU Rynek jest „SPORNY” (ang. contestable market), jeśli koszt wejścia na rynek i wyjścia z rynku jest niski. Producenci działający na ta-kim rynku są zagrożenie potencjalną konkurencją.

30. 30 30 Oprócz kontroli fuzji, celem polityki ochrony konkurencji jest również zwalczanie ZMÓW PRZEDSIĘBIORSTW… Zmowy przedsiębiorców dotyczące np. podziału rynku, zmniejszenia produkcji i podniesienia cen są szkodliwym narusze-niem prawa konkurencji. Bardzo trudno je wykryć, ponieważ są niejawne.

31. 31 31 Przykładem skutecznego narzędzia zwalczania zmów jest popu-larny w krajach Unii Europejskiej program łagodzenia kar pt. LENIENCY (ang.: pobłażliwość, łagodność). Zasada leniency daje uczestnikowi zmowy przedsię-biorstw możliwość zmniejszenia odpowiedzialności finansowej za udział w kartelu w zamian za dostarczenie dowodów na istnienie zmowy i wycofanie się z niej. Obowiązuje reguła: pobłażliwość należy się tylko PIER-WSZYM „skruszonym” czlonkom kartelu…

32. DYGRESJA • leniency – nowe prawo dla skruszonych • Wspólne ustalanie cen jest karane. Przeciwdziała mu m. in. pro-gram łagodzenia kar – leniency. W Polsce nowe możliwości obowią-zują od 24 lutego 2009 r. • W 2008 roku Urząd prowadził ponad 40 postępowań w sprawie porozumień ograniczających konkurencję. Zmowy przed-siębiorców dotyczące np. cen towarów czy podziału rynku, należą do najbardziej szkodliwych naruszeń prawa konkurencji. Są one niezwykle trudne do wykrycia ze względu na niejawny charakter. Mają negatywny wpływ na gospodarkę, dlatego kary dla uczest-ników są dotkliwe – mogą sięgać nawet do 10 proc. ich przychodu. Instytucją pozwalającą na uniknięcie wysokich sankcji finanso- wych jest program łagodzenia kar – leniency(ang.: pobłażliwość, ła-godność). Daje on możliwość zmniejszenia odpowiedzialności finan-sowej za udział w kartelu w zamian za dostarczenie dowodów na istnienie zmowy i wycofanie się z niej. Od 24 lutego 2009 r. przed-siębiorcy mogą skorzystać z nowych możliwości. Tego dnia weszło w życie Rozporządzenie w sprawie programu leniency oraz wytycz-ne w sprawie łagodzenia kar – praktyczny przewodnik dla przed-siębiorców. 32 32

33. 33 33 CD. DYGRESJI Najbardziej przyjazne uczestnikom zmów jest rozwiązanie umoż-liwiające składanie wniosków skróconych. Przedsiębiorca chcący przyznać się do udziału w nielegalnym porozumieniu może złożyć wniosek nawet w sytuacji braku wszystkich wymaganych informacji. Taka możliwość pozwala mu zająć „miejsce w kolejce” chętnych ubiegających się o złagodzenie kary. Wniosek jest przyjmowany warunkowo – przedsiębiorca musi uzupełnić go w wyznaczonym terminie. Jest to ważne rozwiązanie dla skruszonych, ponieważ wyłącznie przedsiębiorca, który przyzna się jako pierwszy i dostarczy dowód na istnienie kartelu może li-czyć na całkowite odstąpienie od kary. Spóźnieni mogą spodziewać się jedynie obniżenia sankcji finansowych – drugi w kolejności wnioskodawca na nie więcej niż o 50 proc., trzeci – 30 proc, pozostali – 20 proc. kary , która byłaby nałożona, gdyby nie złożyli wniosku leniency. Uczestniczący w kartelu przez wiele lat przed-siębiorca może oszacować, ile zyskuje rezygnując z trwania w kartelu. Przepisy precyzyjnie określają zakres informacji, które powinny zostać przedstawione przez przedsiębiorców ubiegających się o objęcie programem leniency. We wniosku powinny znaleźć się m.in. informacje o uczestnikach porozumienia, czasie trwania, jego celu, terytorium.

34. 34 34 CD. DYGRESJI Jeśli uczestnicy zmowy cenowej należą do kartelu obejmującego nie tylko terytorium Polski, ale także co najmniej trzy państwa członkowskie UE, mogą złożyć do UOKiK wniosek uproszczony. Przedsiębiorca, który wcześniej rozpoczął współpracę z Komisją Europejską, może liczyć na łagodne potraktowanie w przypadku, jeśli polski organ antymonopolowy zajmie się sprawą. Kontakt z Urzędem ułatwia infolinia – (22) 55 60 555. Pod specjalnym numerem telefonu każdy uczestnik nielegalnego poro-zumienia może uzyskać wszelkie informacje dotyczące programu. Anonimowi przedsiębiorcy dzwoniąc do Urzędu mogą m.in. do-wiedzieć się czy spełniają warunki ubiegania się o program łago-dzenia kar - leniency.

35. 35 35 • DYGRESJA CD. • Wymiernym dowodem na opłacalność uczestnictwa w programie leniency jest przykład spółki Castorama. Informacje przekazane przez przedsiębiorcę pozwoliły UOKiK na rozbicie w 2006 roku porozumienia producenta farb i lakierów Polifarbu Cieszyn-Wrocław z kilkoma marketami budowlanymi. Korzyścią dla Cas-toramy było zaoszczędzenie wielu milionów złotych. Podczas gdy pozostali uczestnicy kartelu otrzymali kary sięgające nawet 34 mln zł – łącznie prawie 110 mln zł, uczestnik programu leniency – 50 tys. zł. • Przedsiębiorca, który chciałby skorzystać z nowych rozwiązań mo-że złożyć wniosek o złagodzenie kary: • osobiście w siedzibie UOKiK w Warszawie (pl. Powstańców War- • szawy 1, Departament Ochrony Konkurencji), • drogą pocztową, • e-mailem na adres: leniency@uokik.gov.pl, • - ustnie pracownikowi UOKiK do protokołu. • KONIEC DYGRESJI

36. 36 36 MONOPOLIZACJA • Monopol czysty to jedyny producent dobra, który w dodat-ku nie jest zagrożony pojawieniem się innych producentów. • MONOPOL JEDNOZAKŁADOWY (NATURALNY) jest to taki monopol, który osiąga wielkie korzyści skali.

37. 37

38. 38 DYGRESJA Ogólnie, w ekonomii spowodowane niepodzielnością (dóbr lub czyn-ników produkcji) zjawiska takie jak monopol naturalny opisuje się często za pomocą SUBADDYTYWNYCH funkcji kosztów produk-cji.

39. 39 DYGRESJACD. Niech: K(X) oznacza koszt produkcji ilości X, XM - całkowitą wielkość produkcji, Xm (m=1,2,…,z) – cząstkowe wielkości produkcji, takie, że XM=ΣXm. Otóż funkcja kosztów produkcji jest subaddytywna, jeśli: K(XM)<K(X1)+K(X2)+…+K(Xz).

40. 40 DYGRESJACD. Niech: K(X) oznacza koszt produkcji ilości X, XM - całkowitą wielkość produkcji, Xm (m=1,2,…,z) – cząstkowe wielkości produkcji, takie że: XM=ΣXm. Otóż funkcja kosztów produkcji jest subaddytywna, jeśli: K(XM)<K(X1)+K(X2)+…+K(Xz). Innymi słowy w przypadku subaddytywnej funkcji pro-dukcji jednego dobra (lub wielu dóbr) całkowity koszt wyproduko-wania wszystkich ilości (Xm) tego dobra (lub wielu dóbr) OSOBNO jest większy niż całkowity koszt wyprodukowania całej ilości XM (XM = ΣXm) RAZEM .

41. 41 DYGRESJACD. K(XM)<K(X1)+K(X2)+…+K(Xz). Wyprodukowanie całej ilości XM RAZEM kosztuje mniej niż wypro-dukowanie wszystkich składających się na nią ilości XmOSOBNO! Uwaga! Subaddytywność może występować w sytuacjach, w których nie występują korzyści skali (lecz nie odwrotnie!). Np. w przedsiębiorstwach wieloproduktowych (a nie jednoproduktowych) subaddytywność może być spowodowana tzw. KORZYŚCIAMI ZA-KRESU (ang. economies of scope)*, a nie KORZYŚCIAMI SKALI (ang. economies of scale). ------------------- * Oto przykład korzyści zakresu: np. producentowi miodu jest łatwiej wy-twarzać wosk, niż producentowi mleka. KONIEC DYGRESJI

42. 42 Podobnie jak monopol wielozakładowy także monopol naturalny powoduje ubytek nadwyżki całkowitej (pole JHO) i powstanie zys-ku nadzwyczajnego (pole FJEI).

43. 43 Zysk nadzwyczajny i ubytek nadwyżki całkowitej…

44. 44 Zysk nadzwyczajny i ubytek nadwyżki całkowitej…

45. 45 METODY KONTROLI MONOPOLU NATURALNEGO Podział takiej firmy oznacza wzrost kosztów produkcji i niebezpie-czeństwo powtórnego zmonopolizowania rynku. W takiej sytuacji państwo zwykle za pomocą niezależnej od rząduAGENCJI REGU-LACYJNEJ („regulatora”) bezpośrednio kontroluje („reguluje”) wchodzący w grę rynek.* ----------------------------------------------------------------------------------- * Współcześnie „regulatorzy” zwykle regulują nie pojedyncze przedsiębior-stwa, lecz - całe gałęzie gospodarki.

46. 46 METODY DZIAŁANIA „REGULATORA” 1. Cena oparta na kosztach krańcowych (ang. marginal cost pricing). Narzucenie temu monopoliście przez regulatora ceny 0A zmusi go do wytworzenia 0P. Przywrócona zostanie efektywność; zniknie ubytek nadwyżki całkowitej (JHO).

47. 47 Problem: nieuchronne straty. Jednak skutkiem okaże się także utrata rentowności przez mono-polistę. Dla wielkości produkcji 0P koszt przeciętny (PR) przewyż-sza cenę (OR).

48. 48 Marginal cost pricing

49. 49 Marginal cost pricing Rozwiązaniem - dotacja (OR na jednostkę dobra)…

50. 50 …albo „taryfa dwuczęściowa” (ang. two-part tariff)