Download
1 / 39
390 likes | 635 Views
Justyna Klęsk. „Są miasta na świecie, z których należy zawsze wyjeżdżać. Są miasta, w których mieszkamy, ale jesteśmy w nich nieobecni. Są miasta, w których stale jesteśmy, mimo że już od dawna w nich nie mieszkamy. Do nich należy Strzegom, 56 kilometrów na południe od Wrocławia.” Leo Kantor.
E N D
„Są miasta na świecie, z których należy zawsze wyjeżdżać. Są miasta, w których mieszkamy, ale jesteśmy w nich nieobecni. Są miasta, w których stale jesteśmy, mimo że już od dawna w nich nie mieszkamy. Do nich należy Strzegom, 56 kilometrów na południe od Wrocławia.” Leo Kantor „Śladami Leo Kantora”
1940 – Leszek Leo Kantor przychodzi na światw Rosji 1941- śmierć ojca – Natana Sirotyz rąk Niemców 1943- pobyt na Syberii 1945- Leoadoptowany przez Grzegorza Kantora, podoficera Wojska Polskiego ocalałego z Holocaustu 1946- przybycie wraz z matką i ojczymemdo Strzegomia - wyjazd do Wrocławia, Legnicy i Opola 1968 – przeprowadzka do Łodzi, śmierć matki 1969 - emigracja do Szwecji (Sztokholm) 1970-2005 – praca na Uniwersytecie Sztokholmskim 1989 – wykłada gościnnie na uniwersytetach w Polsce Notka biograficzna
1990 – szef Międzynarodowego Forum Kultury w Szwecji 1995-2005 – członek Szwedzkiej Rządowej Rady ds. Równości Etnicznej 1989 – odznaczony medalem Zasłużonego dla Kultury Polskiej 2000 – odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi RP 2001 – został mianowany na dyrektora Międzynarodowego Festiwalu Filmów Dokumentalnych „Człowiek w świecie” 2005 – jest szefem kolegium redakcyjnego polsko-szwedzkiego kwartalnika „Sueca-Polonia” 2008 – otrzymał główną nagrodę Federacji Artystów Szweckich za obronę praw człowieka i walkę z rasizmem 2011-Leo Kantor nakręcił film opowiadający o jego dzieciństwie w latach spędzonych w Strzegomiu pt.: „Tam, gdzie rosną porzeczki”
Rodzice Leszka Ojciec – Natan Sirota, zginął w 1940r. Z rąk Niemców. Matka – Mery Bord, kochała muzykę, a w domu przy pianinie godzinami wyśpiewywała rzewne rosyjskie romanse. Pracowała w zakładzie odzieżowym Kopernik. Grób matki znajduje się we Wrocławiu na cmentarzu żydowskim. „Pamiętam ostatnie przedstawienie, jakie tam widziałem - "Hrabinę Maricę" Kalmana - opowiada. I śpiewa, jakby słyszał ją nie dalej niż wczoraj: "Na wszystkich ustach Sylwia, cudowna piękna Sylwiaaa"! Rodzice jeżdżą też na większe święta do synagogi przy ul.Włodkowica.”
Cmentarz Żydowski we Wrocławiu, na którym spoczywa matka Leo Kantora
Nadzieja na lepsze czasy. Leo Kantor wspomina: „Żydzi szybko sie zorganizowali. Nastąpiło połączenie żydowskiej przezorności i potrzebę odbudowania swego życia znowu z polską pokorą i zgodą na to, co Pan Bóg da i władza pozwoli. Z nadzieją na trochę lepsze czasy. Jego ojczym, podoficer Wojska Polskiego, zaadoptował Leszka jeszcze w Jekaterynburgu - jego prawdziwy ojciec zginął w pierwszych dniach wojny, gdzieś pod Charkowem. Grzegorz Kantor uratował sie cudem z bitwy pod Modlinem niedaleko Warszawy. Wymordowano mu całą rodzinę w getcie w Kołomyi. Nigdy nic nie mówił o czasach swej młodości. Wspomniał tylko raz, że jego oddział pod Modlinem otoczyli Niemcy. Znalazł dziesięciu Żydów – stanęli przy drzewach i pomodlili sie w stronę Jeruzalem. Ojczym był pewny, że ta modlitwa uratowała mu życie. Grzegorz Kantor uciekł – znał dobrze niemiecki i pieszo poszedł w stronę granicy rosyjskiej. W ZSRR wysłano go do pracy w fabryce czołgów koło Jekaterynburga ze względu na jego techniczne wykształcenie. Na Uralu spotkał moją owdowiałą mamę; po wojnie zabrał ją i jego do Strzegomia.”
Historia Strzegomia II wojna światowa 1939 – wybuch II wojny światowej rozpoczął okres uciemiężenia ludności strzegomskiej. 1945 – styczeń-kwiecień to okres totalnego zniszczenia miasta. 1945 – w maju miasto Strzegom zostało zajęte przez wojska radzieckie. Po przekazaniu administracji cywilnej Polsce pierwszym burmistrzem zostaje Antoni Nosek. Okres powojenny 1945-1990 –okres odbudowy i rozbudowy miasta. Powstało wiele nowych budynków, szkół, budynków użyteczności publicznej, sklepów, pawilonów handlowych i zakładów przemysłowych. Rozbudowie uległ przemysł – niektóre zakłady powstały od podstaw, inne zaś zostały zaadaptowane i przestawione na inną produkcję. W mieście istniały Zakłady Kamienia Budowanego, Zakłady Materiałów Ogniotrwałych, Zakłady Mechanizacji Budownictwa Zremb, Zakłady Roszarnicze Konpar, Zakłady Wyrobów Papierniczych, Dolnośląskie Zakłady Obuwnicze Dolbut i wiele innych. 1975 – Strzegom stał się siedzibą nowej gminy obejmującej 22 wsie. Miasto i gmina Strzegom weszły w skład nowo powstałego województwa wałbrzyskiego.
Historia najnowsza Lata 90. XX wieku to okres transformacji Polski. W miejsce likwidowanych i zamykanych przedsiębiorstw powstały nowe, mniejsze. Reforma oświaty spowodowała przemianowanie i częściową likwidację szkół. Wybudowano oczyszczalnię ścieków, wodociągi i kanalizację na terenie miasta. Oddano do użytku największą przychodnię zdrowia. Począwszy od 1995 roku Strzegom rozpoczął nawiązywanie współpracy zagranicznej. Do 2005 roku podpisał umowę z czterema gminami. Są to Znojmo, Auerbach/Vogtl., Torgau i Pavullo nel Frignano. Od 1999 roku miasto leży w województwie dolnośląskim w powiecie świdnickim.
Wiadukt kolejowy, w głębi Kościół Katolicki pw.Św.Piotra i Pawła, obecnie Bazylika Mniejsza
Obecnie Kościół Rzymsko-katolicki Pw. Najświętszego Zbawiciela Świata i Matki Boskiej Szkaplerznej
Po przyjeździe zamieszkali w dwupiętrowej kamienicy , przy ulicy Marszałka Żyromskiego 33, nazywanej potem Feliksa Dzierżyńskiego, dzisiaj zaś Paderewskiego. Przed wojną, ulica nazywała sie Wilhelmstrasse. W Archiwum Śląskim w Adressbuch der Stadt Striegau można sie dowiedzieć, że pod tym adresem mieszkali: -Kupiec Bruno Kaufmann, -Nauczyciel Ferdinand Fuchs, -Inżynier Paul Rochrbach, -Szewc Otto Steuer, -Inspektor podatkowy Paul Walter, -Panna Agnes Schrimer. Po nich zamieszkali tam : Żyd Lebenbaum (bez zawodu)z żoną Idą, i piękną córką Chają. A także krawiec Krymko z żoną Rają i trojgiem dzieci oraz mechanik w fabryce trykotaży – pan Kornfeld z żona – niebywałej piękności Rosjanką Iriną Stepanową. Największe mieszkanie miał prokurator wojskowy, który zawsze nosił przy sobie pistolet pan, Goryn z córeczką Zanną. To tę dziewczynkę z dwoma warkoczykami pocałował Leo po raz pierwszy w życiu- na klatce schodowej.W 1948r Zanna wraz z rodzicami wyjechała do Izraela. Pierwszamiłość.
Dawna i dzisiejsza nazwa ulicy.(budynku, w którym mieszkał Leo Kantor
Kiedyś, w czwartej klasie szkoły TPD podniósł rękę i powiedział swojej nauczycielce od języka polskiego, pani Jaskulskiej i całej klasie , że wie, dlaczego w Polsce nie ma mięsa. Zapytała „Kantorek,dlaczego?” Odpowiedział, że dlatego, bo w Polsce jest Świnoujście, a tam jest dużo rosyjskich statków.” A skąd to wiesz?” - padło kolejne pytanie .”A bo mój tata i pan Raczyński słuchają Radia Wolna Europa i tam tak mówią” - odpowiedział. Pani Jaskulska nie poszła na UB, tylko poprosiła Leszka ojca na rozmowę. Ojciec przestrzegał chłopca później, żeby nigdy o tym nie mówił, bo za to idzie się do więzienia. Dla chłopaków Strzegom był marzeniem, pełno tu było pordzewiałych karabinów, mnóstwo gruzów do zabawy w wojnę, podchody lub chowanego. Przepiękne baseny, ogromne parki z kasztanami, ogródki działkowe, zapraszały latem do kradzieży jabłek papierówek, wiśni ,czereśni, śliwek , moreli i brzoskwiń. Zadbane boiska i korty tenisowe, pachnąca cukiernia „Roma”, a po jej zamknięciu cukiernia , która istnieje do dziś - Chabierskich, przy ulicy kościelnej, w której wypił pierwszą w życiu kawę. Dzieci polskie bawiły sie z żydowskimi. Życie małego chłopca wStrzegomiu.
Strzegom – miasteczko głęboko zapadłe w sercu Leo „Nie potrafię sobie ani moim dobrym znajomym – którzy czasem lubią posłuchać o tym mieście – wytłumaczyć, dlaczego noszę tę ziemię i to miasteczko głęboko w sercu i obdarzam je beznadziejną, głęboką miłością – może nawet większą niż uczucie pisarki Olgi Tokarczuk do jej Nowej Rudy, które pozwala jej uważać to biedne i skromne miasto na Dolnym Śląsku za piękniejsze od Wenecji. Kto wie , może moje uczucie bierze sie stąd, że po łapance 1968r. Przez ponad XX lat zabroniono mi patrzeć na krajobraz dzieciństwa? A może zaznałem tam wiele dobra i ciepła, którego potem nigdzie na świecie nie mogłem – w takim stopniu – doświadczyć? Choćby dlatego, że nauczyciele polscy w naszej szkole głaskali nas, małe jeszcze dzieci Holocaustu, po główkach i zamiast trójki z plusem dostawaliśmy czwórki?”
Ze Strzegomia Leo Kantor wyjechał do Wrocławia - przez dwa lata uczył się w Technikum Budowy Silników Samolotowych. - Nie interesowało mnie to, ale mama się uparła - wspomina. - Powtarzała, że nie wiadomo, gdzie rzuci nas los i dobry zawód się przyda. Ale nie wytrzymał tam długo - przeniósł się do Legnicy do technikum samochodowego. Potem studiował filologię rosyjską w Opolu,w Wyższej Szkole Pedagogicznej. Po obronie został asystentem, jednym z najbardziej lubianych. W 1966 roku na zimowym obozie młodzieży żydowskiej w Jagniątkowie poznał swoją przyszłą żonę Inkę, studentkę II roku stomatologii z Łodzi. Katastrofa nastąpiła w 1968 roku, kiedy został wyrzucony ze szkoły w Opolu. Próbował znaleźć pracę gdzie indziej, ale na wieść o wydaleniu wszyscy rozkładali ręce. Coraz dobitniej uświadamiał sobie konieczność wyjazdu. - Kiedy trwała ta szarpanina, okazało się, że moja matka jest śmiertelnie chora - opowiada. - Zawieźliśmy ją do szpitala we Wrocławiu, jednak trafiła tam za późno. Przez lata myślałem, że jej śmierć to przypadek, ale niedawno dowiedziałem się, że w IPN-ie jest notatka na jej temat: jako jedyna osoba na zebraniu odmówiła podpisania protestu przeciwko Izraelowi.I zainteresował się nią UB. W listopadzie 1968 roku jedzie do Opola, żeby się pożegnać. Dalsze losy Kantora
Emigracja Przed wyjazdem odwiedza też Strzegom i odkrywa okropną prawdę, że z kilkuset rodzin żydowskich pozostały tam tylko trzy . Wyjeżdża z Łodzi z żoną. Pociągiem, potem promem ze Świnoujścia do Ystad. Każde miało po 20 dolarów w butach, bo można było wywieźć tylko pięć - wspomina. - O piątej rano byliśmy na dworcu w Sztokholmie. Padał śnieg, w oknach paliły się takie lampki w formie choinek. Pomyślałem: "Boże mój, kiedy ja będę miał swój kąt?".Stanie się to szybciej niż się spodziewa. Po kilku latach Leo Kantor ma etat na Uniwersytecie w Sztokholmie, szybko zaczyna odnosić sukcesy. Dziś mieszka wspólnie z żoną i synem w pięknym domu pod Sztokholmem, w ogrodzie rosną agrest i porzeczki. - Próbowałem też sadzić magnolie, ale się nie przyjęły, bo to jednak zimna, daleka północ - przyznaje. Spędził tam 41 lat. Ale ten czas w jego opowieściach „waży” o wiele mniej niż 22 lata, jakie przeżył w Polsce.
Droga jaką przebył Leo Kantor od dzieciństwa do chwili obecnej kształtowała jego wizerunek. Człowieka pełnego wspomnień tych dobrych i złych. W oczach swych znajomych był osobą lubianą, lecz mającą swój światopogląd, z którym większość się nie utożsamiała. Wizerunek człowieka
„Tam, gdzie rosną porzeczki” Miasteczko przywitało Leo kwitnącymi kasztanami, chabrami i makami. Porównywał potem kolor tych maków w Hiszpanii,północnych Włoszech,Portugalii, ale nigdzie nie miały one tak intensywnej czerwieni, a ich roztarte między palcami płatki przypominającego tak charakterystyczny zapach najlepszego makowca na rumie. Przy drogach rosły czereśnie-„Pokażcie mi gdzieś na świecie drogi obsadzone czereśniami”. Matka wzięła go za rękę i poszli do ogródków działkowych, pięknie zadbanych, gdzie zjadł po raz pierwszy w życiu czerwone porzeczki i spróbował smaku wiśni nazywanych szklankami. Posadził w swoim ogrodzie pod Sztokholmem krzaki porzeczek . Każdego roku kiedy dojrzewają, myśli o tych, które pokazywała mu jego piękna matka rok po wojnie, w ogródkach pod Górą Krzyżową, niedaleko zrujnowanych w 70% przez wojnę domów Strzegomia. Ta mała ojczyzna Strzegom jak ją zwie Kantor do dziś jest trafną i przejmująca metaforą jego życia.
Film: „Tam, gdzie rosnąporzeczki”. Sentymentalną podróż do lat spędzonych w Polsce wspomina w filmie dokumentalnym pt.: „Tam, gdzie rosną porzeczki”. Obecnie Leo Kantor jest publicystą, który poprzez swoje publikacje przybliża nam dawne i współczesne losy ludzi powojennych.
Twórczość Leo „Tam,gdzie rosną porzeczki”-Monodram dokumentalny „Wyjechać ze skrzypcami”-Monodram dokumentalny Klub Akademicki -"Skrzat"
Bibliografia 1.Korespondencja własna z dziennikarką „Gazety Wyborczej”,P.Dorotą Wodecką 2.Strona internetowa Leo Kantora-http://leokantor.com 3.Strona internetowa-www.galeriastrzegom.pl 4.Strona internetowa-http://www.wikipedia.org/ 5.Korespondencja własna drogą mailową z Leo Kantorem.
