ETİK VE Ahlak Kavramı

1. ETİK VE Ahlak Kavramı TIBBİ ETİK

2. ETİK:Ahlaki değer yargılarını ve davranışların standartlarını,bunların altında yatan felsefi ilkeleri inceleyen bilim dalıdır. Kuramsal ahlak olarak da bilinir.

3. AHLAK Kişiler arası ilişkilerde uyulması gereken ilke ve kurallardır. Her toplumda değişebilecek gelenekler alışkanlıklar ,örf ve adetler ,töreler ,yaşam biçimleri gibi tutum ve davranışlar için kullanılır

4. Etik değerlerden söz edildiğinde dürüstlük,yardımseverlik,doğruluk,adaletli olmak,sadakat,yalan söylememek,hırsızlık yapmamak,cana kıymamak gibi dünyanın her yerinde geçerli olan değerlerden söz ediliyor demektir. Etik değerler evrenseldir ve her ülkede geçerliliği olan kurallardır.

5. TIP ETİĞİ: Sağlık alanındaki tutum ve davranışların değerlendirilmesidir. Tıp alanında sık kullanılan bir sözcükte “Deontoloji”dir. DEONTOLOJİ: Kişilerin üzerine düşen görev ve yükümlülüklerini bilmeyi sağlar.Bu alanda saptanmış kuralları sonraki kuşaklara aktarmaları ve onlara uymaları beklenir.

6. Deontoloji;Genel olarak hekim,hemşire ve diğer sağlık çalışanlarının mesleklerini icra etmeleri sırasındaki tutum ve davranışları ile bazı tıbbi olaylar karşısında nasıl davranmaları gerektiğini belirleyen ilke ve kuralların tamamı olarak da tanımlanır.

7. İlkeler,davranış biçimini kesin olarak belirlemez ve bu yönüyle kurallardan ayrılır. Kurallar kesindir ve uyma uygulama güçlüğü vardır. Buna karşın ilke kişisel sorumluluğu vurgular.

8. TIP ETİĞİ İLKELERİ * Yaralılık ilkesi * Kötü davranmama ilkesi * Özerkliğe saygı ilkesi * Aydınlatılmış muvafakat ilkesi * Adalet ilkesi * Gizliliğe saygı ilkesi * Doğruluk ilkesi * Sözünde durma ilkesi * Sır saklama ilkesi * Gerçeğe uyma ilkesi * Eşitlik ilkesi

9. Sağlık çalışanları ,tıp uygulamaları esnasında bu ilkelerin uygulanmasında güçlüklerle karşılaşabilirler. İlkelerden bazılarını yerine getirmekle başka bir ilkeye uyulmamış olabilir.

10. Kanserli bir hastaya yaralılık ilkesi gözetilerek hastalığı söylenmediğinde, hastaya doğru söyleme ve aydınlatılmış muvafakat ilkelerine,dolayısıyla tüm bu ilkeleri içinde barındıran “özerkliğe saygı ilkesi”ne uyulmamış olacaktır. Bu nedenle sağlık çalışanları her olayı kendi koşulları içinde değerlendirip,herkes için en uygun olan çözümü bulup uygulamak durumundadır.

11. Kişi, bir etik kuralı kendisine rehber alarak,olaylar karşısında gerekliliğine inandığı tutum ve davranışları gösterebilir. Sağlık alanında çalışan sağlık personelinin tıbbi etik kurallarına sahip olması vazgeçilmez bir gerekliliktir. Bu kurallar meslek gurubu içinde belli bir disiplin ortamı yaratır.

12. Tıp alanında bilinen en eski metin “Hammurabi yasaları” olarak bilinen metindir.(m.ö.1800) Hekimlerin uymakla yükümlü olduğu etik ilke ve kurallar Hipokrat’ın çeşitli yazıları aracılığı ile günümüze kadar ulaşmıştır. (m.ö.370-460)

13. Hipokrat andı bir bütün olarak değerlendirildiğinde ana ilke,kişisel özelliklerine bakmaksızın hekimin her koşulda hastasına yararlı olması ve onun iyiliği için çalışmasıdır. Bugün “yararlılık ilkesi” olarak adlandırdığımız bu etik sorumluluk yüzyıllar öncesinden süzülüp gelen hekim-hasta ilişkisinin temel öğesidir.

14. Türkiye’de mesleki etik ilkelerinin denetlenmesini sağlamak amacıyla ilk ayrıntılı düzenlemeler 1928 yılında çıkarılan 1219 sayılı “TABABET VE ŞUABATI TARZI İCRASINA DAİR YASA” ile olmuştur. 1953 yılında çıkarılan 6023sayılı “Türk Tabibler Birliği Yasası”ile işleyişleri daha açık hale getirilmiş,1960 yılında çıkarılan “Tıbbi deontoloji tüzüğü”ile yasanın uygulanmasına açıklık getirilmiştir.

15. Türkiye’de hekimlerin mesleki kuraralları’nın belirlendiği Deontoloji Tüzüğü 4 kısım ve 46 maddeden oluşmaktadır. Hekim ve diş hekimlerinin hastaya özen,saygı gösterme,ayrımcılık yapmama,sır saklama ve zarar vermeme,bilimsel metodlar’dan ayrılmama,boş umut vermeme,gerçeğe uygun olmayan rapor düzenlememe,hekimlerin birbirleri ve diğer sağlık meslek grupları ile ilşkileri bu tüzükle düzenlenmiştir.

16. İNSAN HAKLARI HAK:Adalet ve hukukun bireylere kazandırdığı şey,kazanç yada hukuk düzeninin kişilere tanıdığı yetkidir. Hukuk kurallarını devlet koyar. Bu kurallar ile kişilere belli bazı serbesti ve özgürlükler yani haklar tanır. Devlet tanıdığı bu hakları genişletebilir yada daraltabilir. Her ülkede hak ve özgürlükler standart olmayıp ülkeden ülkeye farklılıklar gösterebilir.

17. DÜNYA TABİPLER BİRLİĞİ İnsan haklarının herkes için geçerli olması gerektiğini ve insan hakları ihlallerinin ilk tanıklarının genellikle, tıp meslekleri üyeleri olduğunu, bu nedenle tabip birliklerinin, ülkelerindeki insan hakları ihlallerine dikkat çekmelerini ve bu konuda savunucu roller üstlenmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

18. HASTA HAKLARI Hasta-sağlık çalışanı ya da hasta-hastane (kurum) ilişkisinde ortaya çıkan hak unsurlarını ifade eder. Sağlık Hakkı; toplum yada onun örgütlü gücü olan devlet tarafından,kişinin sağlığının korunması,gerektiğinde tedavi edilmesi, iyileştirilmesi ve bu alanda toplumun sağladığı olanaklardan yararlanabilmesini ifade eder.(Sağlık Bakım Hakkı)

19. Kişiler bazı haklara sahip olurken bazı ödevleri’de yerine getirmekle yükümlüdürler. Günümüzde hasta ile sağlık çalışanı arasındaki denge,hep hasta lehine düzenlemelerle bozulmuştur.Bunun nedeni,hastanın hekim karşısında her zaman çaresiz ve güçsüz olarak kabul edilmesidir. Türk hukuk sisteminde “hasta hakları yönetmeliği”nin yayımlandığı 1998 yılına kadar konuyla doğrudan ilgili bir düzenleme yoktu.

20. Tüm sağlık çalışanları; her türlü mesleki eylem ve işlemlerinde,genel hukuki düzenlemelerde belirtilen hükümlere uymak zorundadır. Sağlık çalışanlarının hukuki sorumlulukları, iş yeri yada meslekleri ile ilgili yasalarla tanımlanmış yükümlülüklerdir.

21. Yükümlülük; belirlenmiş işleri yapma zorunluluğunu ifade eder,yapılmazsa sorumlulara cezai işlem gerektirir. Tıbbi eylemler sonunda, hastanın zarar görmesi durumunda,bu konu hasta,kurum yöneticileri yada güvenlik güçleri tarafından yargıya ulaştırılmakta ve yargılama sonucunda oluşan karara göre cezai işlem uygulanmaktadır.

22. Türkiye’de hasta hakları ile ilgili ilk yasal düzenlemeler, 1998 yılında yayımlanan “HASTA HAKLARI YÖNETMELİĞİ” ile yapılmıştır. Bu yönetmelikte hasta hakları temel insan haklarının sağlık hizmetleri alanına yansıması şeklindedir. Yönetmeliğin 1.maddesinde temel amacın hasta haklarını somut olarak göstermek olduğu belirtilmiştir.

23. 9 bölüm ve 51 maddeden oluşan bu yönetmelikte hasta haklarına ilişkin tüm konulara açıklık getirilmiş hasta haklarının yanı sıra sağlık personeli ve kurumların görev ve sorumluluklarına da yer verilmiştir Yönetmelik; sağlık personeli ,kurum ve yöneticiler tarafından iyi bilinmeli hasta ve hasta yakınlarının talepleri yönetmelik hükümleri doğrultusunda değerlendirilmelidir

24. HASTA HAKLARI Bu Sağlık Kuruluşuna, sağlık hizmeti almak için başvuran herkesin: 1-HİZMETTEN GENEL OLARAK FAYDALANMA: Adalet ve hakkaniyet ilkeleri çerçevesinde sağlıklı yaşamanın teşvik edilmesine yönelik faaliyetler ve koruyucu sağlık hizmetlerinden faydalanmaya, 2-EŞİTLİK İÇİNDE HİZMETE ULAŞMA: Irk,dil,din ve mezhep cinsiyet ,siyasi düşünce ,felsefi inanç ve ekonomik ve sosyal durumları dikkate alınmadan hizmet almaya,

25. 3-BİLGİLENDİRME:Her türlü hizmet ve imkanın neler olduğunu öğrenmeye, 4-KURULUŞU SEÇME VE DEĞİŞTİRME: Sağlık kuruluşunu seçme ve değiştirmeye ve seçtiği sağlık kurulu-şunda verilen sağlık hizmetlerinden faydalanmaya,

26. 5-PERSONELİ TANIMA, SEÇME VEDEĞİŞTİRME:Sağlık hizmeti verecek ve vermekte olan tabiplerin ve diğer personelin kimliklerini ,görev ve ünvanlarını öğrenmeye ,seçme ve değiştirmeye, 6-BİLGİ İSTEME: Sağlık durumu ile ilgili her türlü bilgiyi sözlü ve yazılı olarak istemeye,

27. 7-MAHREMİYET:Gizliliğe uygun bir ortamda her türlü sağlık hizmetini almaya, 8-RIZA VE İZİN: Tıbbi müdahalelerde rızasının alınmasına ve rıza çerçevesinde hizmetten faydalanmaya

28. 9-REDDETME VE DURDURMA: Tedavisini reddetmeye ve durdurulmasını istemeye, 10-GÜVENLİK:sağlık hizmetini güvenli bir ortamda almaya, 11-DİNİ VECİBELERİNİ YERİNEGETİREBİLME:Kuruluşun imkanları ölçüsünde ve idarece alınan tedbirler çerçevesinde ,dini vecibelerini yerine getirmeye ,

29. 12-SAYGINLIK GÖRME: Saygı, itina ve ihtimam gösterilerek ,güler yüzlü, nazik, şefkatli sağlık hizmeti almaya, 13-RAHATLIK:Her türlü hijyenik şartlar sağlanmış, gürültü ve rahatsız edici bütün etkenler bertaraf edilmiş bir ortamda sağlık hizmeti almaya,

30. 14-ZİYARET:Kurum ve kuruluşlarda belirlenen usul ve esaslara uygun olarak ziyaretçi kabul etmeye , 15-REFAKATÇİ BULUNDURMA: Mevzuatın,sağlık kurum ve kuruluşlarının imkanları ölçüsünde ve tabibin uygun görmesi durumunda refakatçi bulundurmayı istemeye

31. 16-MÜRACAAT ŞİKAYET VE DAVAHAKKI:Haklarının ihlali halinde, mevzuat çerçevesinde her türlü müracaat, şikayet ve dava hakkını kullanmaya, 17-SÜREKLİ HİZMET: Gerektiği sürece, sağlık hizmetlerinden yaralanmaya, 18-DÜŞÜNCE BELİRTME: Verilen hizmetler konusunda düşüncelerini ifade etmeye, HAKKI VARDIR …………………………………………………………

33. HASTA HAKLARI YÖNETMELİĞİ AMAÇ Madde 1-Bu Yönetmelik; "hasta hakları"nı somut olarak göstermek , sağlık hizmeti verilen bütün kurum ve kuruluşlarda, herkesin "hasta hakları"ndan faydalanabilmesi ve gerektiğinde hukuki korunma yollarını kullanabilmesine dair usul ve esasları düzenlemek amacı ile hazırlanmıştır.

34. KAPSAM Madde 2- Bu Yönetmelik; sağlık hizmeti verilen resmi ve özel bütün kurum ve kuruluşları , hizmete katılan her kademedeki ve unvandaki ilgilileri ve hizmetten faydalanma hakkına haiz olan bütün fertleri kapsar.

35. HUKUKİ DAYANAK Madde 3- Bu Yönetmelik; 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu'nun 9 uncu maddesinin (c) bendine ve 181 sayılı Sağlık Bakanlığı'nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'nin 43 üncü maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.

36. TANIMLAR Madde 4- Bu Yönetmelikte geçen deyimlerden; a) Bakanlık: Sağlık Bakanlığı'nı, b) Hasta: Sağlık hizmetlerinden faydalanma ihtiyacı bulunan kimseyi, c) Personel: Hizmetin, resmi veya özel sağlık kurumlarında ve kuruluşlarında veya serbest olarak sunulmasına bakılmaksızın, sağlık hizmetinin verilmesine iştirak eden bütün sağlık meslekleri mensuplarını,

37. d) Sağlık kurum ve kuruluşu: Milli Savunma Bakanlığı'na ait olanlar hariç olmak üzere, sağlık hizmeti verilen resmi veya özel bütün kurum ve kuruluşlar ile tababet icra edilen bütün yerleri, e) Hasta hakları: Sağlık hizmetlerinden faydalanma ihtiyacı bulunan fertlerin, sırf insan olmaları sebebiyle milletlerarası antlaşmalar, kanunlar ve diğer mevzuat ile teminat altına alınmış bulunan haklarını, ifade eder.

38. İLKELER Madde 5- Sağlık hizmetlerinin sunulmasında aşağıdaki ilkelere uyulması şarttır: a)Bedeni, ruhi ve sosyal yönden tam bir iyilik hali içinde yaşama hakkının, en temel insan hakkı olduğu, hizmetin her safhasında daima göz önünde bulundurulur. b) Herkesin yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkını haiz olduğu ve hiçbir merci veya kimsenin bu hakkı ortadan kaldırmak yetkisinin olmadığı bilinerek, hastaya insanca muamelede bulunulur.

39. c)Sağlık hizmetinin verilmesinde, hastaların, ırk, dil, din ve mezhep, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç ve ekonomik ve sosyal durumları ile sair farklılıkları dikkate alınamaz. Sağlık hizmetleri, herkesin kolayca ulaşabileceği şekilde planlanıp düzenlenir. d) Tıbbi zorunluluklar ve kanunlarda yazılı haller dışında, rızası olmaksızın kişinin vücut bütünlüğüne ve diğer kişilik haklarına dokunulamaz. e) Kişi, rızası ve Bakanlığın izni olmaksızın tıbbi araştırmalara tabi tutulamaz. f)Kanun ile müsaade edilen haller ile tıbbi zorunluluklar dışında, hastanın özel hayatının ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz.

40. İKİNCİ BÖLÜM SAĞLIK HİZMETLERİNDEN FAYDALANMA HAKKI Adalet ve Hakkaniyete Uygun Olarak Faydalanma Madde 6- Hasta,adalet ve hakkaniyet ilkeleri çerçevesinde koruyucu sağlık hizmetleri de dahil olmak üzere, sağlık hizmetlerinden ihtiyaçlarına uygun olarak faydalanma hakkına sahiptir. Bu hak, sağlık hizmeti veren bütün kurum ve kuruluşlar ile sağlık hizmetinde görev alan personelin yükümlülüklerini de içerir.

41. BİLGİ İSTEME Madde 7- Hasta, hangi sağlık kuruluşundan hangi şartlara göre faydalanılabileceğini, müracaat edilen kuruluşta verilen sağlık hizmetlerinden faydalanma usulünü öğrenme hakkına sahiptir.

42. Sağlık kurum ve kuruluşları, hastayı bilgilendirmek için, yeterli teknik donanıma haiz birimi oluşturmak ve yeterli bilgi verebilecek nitelik ve ehliyete sahip personeli, daimi olarak istihdam etmek, kuruluşun uygun yerlerinde bilgilendirici tabela, broşür ve işaretler bulundurmak gibi tedbirleri almak zorundadırlar.

43. SAĞLIK KURULUŞUNU SEÇME VE DEĞİŞTİRME Madde 8- Hasta; sağlık kurum ve kuruluşunu seçme ve seçtiği sağlık kuruluşunda verilen sağlık hizmetinden faydalanma hakkına sahiptir. Mevzuat ile belirlenmiş sevk sistemine uygun olmak şartı ile hasta sağlık kuruluşunu değiştirebilir. Ancak,kuruluşu değiştirmenin hayati tehlikeye yol açıp açmayacağı tabip tarafından aydınlatılması ve hayati tehlike bakımından sağlık kuruluşunun değiştirilmesinde tıbben sakınca görülmemesi esastır.

44. Acil vak'alar dışında, herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olup da mevzuatın öngördüğü sevk zincirine uymayanlar aradaki ücret farkını kendileri karşılar. Hastanın sağlık kuruluşunda kalmasında tıbben fayda bulunmayan veya bir başka sağlık kuruluşuna nakli gerekli olan hallerde, durum hastaya veya 15 inci maddenin ikinci fıkrasında belirtilen kişilere açıklanır. Nakilden önce, gereken bilgiler nakil talebinde bulunulan veya tıbben uygun görülen sağlık kuruluşuna, sevk eden kuruluş veya mevzuatla belirlenen yetkililerce verilir. Her iki durumda da hizmetin aksamadan ve kesintisiz olarak verilmesi esastır.

45. PERSONELİ TANIMA, SEÇME VE DEĞİŞTİRME Madde 9- Hastaya, kendisine sağlık hizmeti verecek veya vermekte olan tabiplerin ve diğer personelin kimlikleri, görev ve unvanları hakkında bilgi verilir.

46. Mevzuat ile belirlenmiş usullere uyulmak şartı ile hastanın, kendisine sağlık hizmeti verecek olan personeli serbestçe seçme, tedavisi ile ilgilenen tabibi değiştirme ve başka tabiplerin konsültasyonunu istemek hakkı vardır. Mevzuat ile belirlenen ücret farkı, bu hakları kullanan hasta tarafından karşılanır.

47. ÖNCELİK SIRASININ BELİRLENMESİNİ İSTEME Madde 10- Sağlık kuruluşunun hizmet verme imkanlarının yetersiz olması sebebiyle talebi zamanında karşılanamayan hastanın, öncelik hakkının tıbbi kriterlere dayalı ve objektif olarak belirlenmesini istemek hakkı vardır. Acil ve adli vaka'lar ile yaşlılar ve özürlüler hakkında öncelik sırasının belirlenmesinde ilgili mevzuat hükümleri uygulanır.

48. TIBBİ GEREKLERE UYGUN TEŞHİS, TEDAVİ VE BAKIM Madde 11- Hasta, modern tıbbi bilgi ve teknolojinin gereklerine uygun olarak teşhisinin konulmasını, tedavisinin yapılmasını ve bakımını istemek hakkına sahiptir. Tababetin ilkelerine ve tababet ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı veya aldatıcı mahiyette teşhis ve tedavi yapılamaz.

49. TIBBİ GEREKLİLİKLER DIŞINDA MÜDAHALE YASAĞI Madde 12- Teşhis, tedavi veya korunma maksadı olmaksızın, ölüme veya hayati tehlikeye yol açabilecek veya vücut bütünlüğünü ihlal edebilecek veya akli veya bedeni mukavemeti azaltabilecek hiçbir şey yapılamaz ve talep de edilemez.

50. ÖTENAZİ YASAĞI Madde 13- Ötenazi yasaktır. Tıbbi gereklerden bahisle veya her ne suretle olursa olsun, hayat hakkından vazgeçilemez. Kendisinin veya bir başkasının talebi olsa dahi, kimsenin hayatına son verilemez.