روش تحقيق درعلوم توانبخشي

روش تحقيق درعلوم توانبخشي

دکتر محمد کمالی استاديار دانشکده علوم توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی ايران www.mkamali.com kamali@mkamali.com http:/www.mkamali.com/research/ تهران - صندوق پستی 183-17445

اهداف درس • شما درپايان اين درس قادرخواهيد بود : • تا نسبت به شناسايي مسايل و مشکلات در حيطه کاري خود اقدام کنيد • تا به سوالات خود درمورد يک مسئله به صورت علمی بيانديشيد • روش علمی برای تحقيق وانواع و ويژگی های آنرا را تعريف کنيد • طرح تحقيق مورد نظر خود را تهيه و تدوين کنيد

اهداف درس • نسبت به بررسي ادبيات موضوع و جستجو در بانکهاي اطلاعاتي اقدام کنيد • متقاعد خواهيد شد برای بررسی های علمی و دقيق نيازمند يادگيری روش تحقيق علمی می باشد

نحوه ارزشيابي • حضور درکلاس • شرکت در مباحث • تهيه و تدوين طرح تحقيق (پيرامون يک موضوع دلخواه)

منابع • Bowlling, A. (2000). Research Method in Health. Open University Press. Buckingham • Jenkins j. Price C J. Straker L. (1998).The Researching Therapists. Churchill Livingstone. New York • Furlong,N. Lovelace, E. Lovelace, K.(2000). Research Methods and Statistics. Harcourt College Publisher. Orlando

منابع • گروه مترجمين .(1378) .تحقيق در سيستم هاي بهداشتي . معاونت پژوهشي وزارت بهداشت . تهران • آصف زاده ،سعيد. (1380). ده گام پژوهش . معاونت تحقيقات و فنآوري . تهران • محمدي ،محمدرضا . (1381).معيارهاي تعيين اولويت هاي پژوهش علوم پزشکي. مرکز ملي تحقيقات علوم پزشکي کشور. تهران

منابع • مارشال ، کاترين راس من ،گرچن . (1381). روش تحقيق کيفي . ترجمه علي پارسائيان و سيد امير اعرابي.دفتر پژوهشهاي فرهنگي . تهران • استاپلتون ، پل . (1372). شيوه نگارش مقالات پژوهشي. ترجمه شعله بيگدلي. د.ع.پ. ايران. تهران • کوهن ،لوئيس هاليدي ،ميشل . (1378).آمار در علوم تربيتي و تربيت بدني. ترجمه علي دلاور.انتشارات رشد. تهران

اهداف درس ( جلسه اول) • چرا و چه زمانی تحقيق آغاز می شود؟ • تحقيق به روش علمی را تعريف کنيد • انواع روش تحقيق را مشخص نماييد • نحوه شناسايي مسايل و مشکلات را فراگرفته و چند مسئله يا مشکل را در حيطه کاري خود تعيين کنيد • روش هاي مختلف تجزيه و تحليل مسئله را بيان کنيد • بتوانيد مسئله مورد نظر را تجزيه و تحليل کنيد

سابقه • همراهي تحقيق با آدمی در طول تاريخ • شيوه ها و روش های مختلف انجام آن • ضرورت تحقيق از ديدگاه فردی و ديدگاه اجتماعی • ضرورت انجام تحقيق از ديدگاه علمی • تحقيق را مايه حيات علم دانسته اند و بدون انجام تحقيق علم همچون آبی که در جائی مانده باشد دچار گنديدگی و تبديل شدن به لجنزار خواهد شد.

معناي تحقيق • تحقيق در لغت به معنای درست و راست گردانيدن،پيدا کردن ، يافتن يا جستجوی حقيقت آورده شده است • تعاريف بعمل آمده از تحقيق و پژوهش فراوانند • تحقيق به روش علمی را مجموعه مقررات و قواعدی دانسته اند که چگونگی جستجو برای يافتن حقايق مربوط به يک موضوع را نشان مي دهد • در جاي ديگر آنراحقيقت پژوهی ناميده اند • تحقيق عملی منظم است که در نتيجه آن پاسخ هائی برای سوالات مندرج در موضوع تحقيق بدست خواهد آمد

آغاز تحقيق • جان ديوئی معتقد است:" اولين مرحله تحقيق احساس وجود يک مشکل است؛ به اين معنی که پژوهشگر در کار خويش با مانع يا مشکلی روبرو گرديده است که در حل آن ابهام يا ترديد دارد و نمی تواند در مقابل آن ساکت بماند.” • بنابراين اين نقطه آغازين در انجام هرگونه پژوهش يا تحقيقی بسيار مهم است و نقش آموزش افراد برای مسئله يابی که در برخی نظام های آموزش و پرورش برآن بسيار تاکيد می شود نيز از همين امر نشات می گيرد. هرچه ضرورت پرسش در هنگام تدريس برای فراگير بيشتر مطرح شود و از او خواسته شود تا ذهن خود را برای طرح سوالات بيشتر فعال سازد می توان انتظار داشت که در آينده نياز به تحقيق و پيشرفت در او ارتقا يابد.

آغاز تحقيق • بنابراين اين نقطه آغازين در انجام هرگونه پژوهش يا تحقيقی بسيار مهم است و نقش آموزش افراد برای مسئله يابی که در برخی نظام های آموزش و پرورش برآن بسيار تاکيد می شود نيز از همين امر نشات می گيرد. هرچه ضرورت پرسش در هنگام تدريس برای فراگير بيشتر مطرح شود و از او خواسته شود تا ذهن خود را برای طرح سوالات بيشتر فعال سازد می توان انتظار داشت که در آينده نياز به تحقيق و پيشرفت در او ارتقاء يابد.

مساله • مسأله يا مشكل پديده اي است غيرعادي ، كه در روند كار سيستم وجود دارد و چون اخلال و بي نظمي ايجاد مي كند سبب افت يا كاهش كمي و كيفي جريان كارها و بازده سيستم مي گردد • مسألهيا مشكل عبارت است از شكاف بين وضعيت موجود و آنچه بايد باشد.

شناسايي مشکل Analyze Current Situation Literature Knowledge area Other Resource Available The Researching Therapist Generate Possible Questions Create List Evaluate Possible Questions Select Priority Question

شناسايي مشکل • آغاز يک تحقيق با احساس وجود يک مشکل همراه است. در اين مرحله آن احساس بايد به صورت ” يک پرسش " در آيد و بيان شود • بديهی است اين پرسش از مسائل روزمره تا مباحث و فرضيات پيچيده علمی را دربرگيرد، مهم آنست که به شيوه ای علمی و صحيح بيان شود • با در نظر گرفتن دو تقسيم بندی مهم در زمينه علائق علمی و احتياج عملی شما ممکن است تحقيقی بنيادی يا کاربردی را در نظر بگيريد

روش هاي پيداكردن مساله • روش هاي غيرفعال • كنترل و ارزيابي توسط سرپرستان • بازرسي • واقعه بحراني • بروز شكايت و انتقاد

روش هاي پيداكردن مساله • روش هاي فعال • ساده كردن كارها • كنترل آماري • مقايسه آمار ادواري • مقايسه با ساير سازمانها • مقايسه با شاخص ها

روش هاي پيداكردن مساله • نيازسنجي • مصاحبه افراد كليدي • مصاحبه گروهي • مصاحبه جمعي • مشاهده مستقيم

روش هاي پيداكردن مساله • استفاده از تجارب • استنتاج از نظريه ها و فرضيه ها • استفاده از متون درسی و مجلات تخصصی • دولت ها ، دانشگاه ها وموسسات پژوهشی خصوصی

روش هاي پيداكردن مساله • مطالعه مورد يا موارد • پايش يا كنترل گلوگاه (نقاط كليدي) • کنترل مالي • بررسي فرآيند زمان انتظار • مرور متون و اطلاعات علمي • شركت دردوره هاي آموزشي وهمايشهاي علمي

روش هاي پيداكردن مساله • پيش آگهي رويدادها • پيش آگهي قضاوتي • پيش آگهي روند • پيش آگهي علت و معلول

نمونه • تصور نمائيد صبح زود قصد داريد به محل کار خودعازم شويد.اتومبيل شما روشن نمی شود. (احساس وجود مشکل) . حال شما تلاش خواهيد کرد تاعلت / علتها را بيابيد.بنابراين به جستجو می پردازيدتا مشکل اصلی که همانا قطع سيم برق می باشد پيدا می کنيد و با اتصال مجدد آن به رفع مشکل پرداخته و با زدن استارت مجددو روشن شدن خودرو موضوع را پايان يافته تلقی می کنيد.

نمونه • تازه به سن 18 سالگی رسيده ايد . به رانندگی علاقمند بوده ايد وتصميم می گيريد با خودرو پدرتان رانندگی نمائيد.متوجه می شويد برای اين کار نياز به گواهينامه رانندگی داريد. ( احساس وجود مشکل ) راه حل چيست؟ به مطالعه و جستجو می پردازيد.از دوستان و آشنايان راه و روش اخذ گواهينامه را می پرسيد. کتاب آئين نامه راهنمائی و رانندگی را تهيه می کنيد.فهرستی از مدارک مورد لزوم برای ثبت نام واخذگواهينامه را بدست می آوريدودرنهايت با شرکت در آزمون کتبی و عملی موفق به دريافت گواهينامه رانندگی می شويد.

نمونه • در طول سال های تحصيل در يکی ازدانشکده های توانبخشی متوجه می شويددر هنگام کار با افراد دارای معلوليت معمولا مربيان به تنهائی و بدون حضور خانواده / مادران به ارائه خدمات توانبخشی به کودکان / معلولان می پردازند.برای شما اين سوال مطرح می شود در حاليکه اعضای خانواده / مادران می توانند در طول ساعات روز به ارائه تمرينات برای افراد فوق اقدام کنند چرا در برنامه درمانی و توانبخشی جايگاهی برای آنان در نظرگرفته نمی شود. ( احساس وجود مشکل ) طرحی برای مطالعه علت فقدان آموزش خانواده ها در برنامه توانبخشی معلولان نوشته و به بررسی موضوع از ديد والدين و مربيان می پردازيد.نتايج حاصل از تحقيق را به استادان و مسئولان دانشکده برای بهبود وضعيت ارائه خدمات توانبخشی تسليم میکنيد.

نمونه • معلولان و جانبازان دريافت کننده پروتز های رو و بالای زانو از کلينيک ارتوپدی فنی شما اظهار می کنندعدم چرخش مفصل زانو در پروتز مشکلاتی را برای نشستن آنها در خانه ( عدم امکان نشستن به صورت دو يا چهار زانو) بوجود آمورده است.ضمن اينکه آنهادر هنگام انجام فريضه نماز می بايد پای خود را به حالت مستقيم قرار داده و امکان چرخش آن به هنگام نشستن وجود نداردو اين باعث دغدغه خاطر آنان شده است. ( احساس وجود مشکل) شماباطراحی و آزمون يک چرخنده که برروی مفصل نصب می گردد اقدام به حل مسئله می نمائيد.

نمونه ها • مشکل : • نداشتن گواهينامه براي رانندگي • پرسش : • چگونه مي توان گواهينامه رانندگي دريافت کرد • مدارک مورد نيازبراي دريافت آن کدامند • آزمون براي دريافت گواهينامه شامل چه مراحلي است • عنوان : • بررسي نحوه دريافت گواهينامه رانندگي

نمونه ها • مشکل : • روشن نشدن خودرو به هنگام صبح • پرسش : • دلايل بالقوه براي روشن نشدن خودرو کدامند؟ • انجام بررسي عيني از موتور و نجهيزات برقي آن • رفع نقص و راه اندازي خودرو • عنوان : • بررسي علل روشن نشدن خودرو

نمونه ها • مشکل : • افزايش دانشجويان غير بومي در استان يزد • پرسش : • مشکلات دانشجويان غير بومي کدامند؟ • مشکلات ايجاد شده بوسيله دانشجويان غير بومي کدامند؟ • مزاياي احتمالي حضوردانشجويان غير بومي کدامند؟ • عنوان : • بررسي چالشها و پيامدهاي افزايش دانشجويان غير بومي در يزد

معيارهابراي اولويت بندي • معيارهاي اولويت مسأله عبارتند از : • مناسبت • اجتناب از دوباره کاري • ارتباط مستقيم • مقبوليت • اهميت زماني • توانايي • هزينه – فايده

کاربردهاي تحقيق • حل مسئله خاص • کاربرد آموزشي • پيشگيري از حوادث و اتفاقات • کاهش هزينه ها (سازمانها و جامعه) • ارزش باليني و درماني • توسعه دانش و علم • ترکيبي از موارد فوق

عنوان تحقيق • در هنگام نوشتن عنوان بايد خصوصياتی که برای يک عنوان خوب برشمرده می شونددر نظر گرفت . اين موارد عبارتند از: • از کلمات کوتاه ، رسا ودر حد امکان از يک زبان استفاده شود • عبارت گويا باشد و گيج کننده نباشد.ازاختصارات که ممکن است مخفف عبارات مختلفی باشند پرهيز شود. • در تحقيقات توصيفی بيان مکان و زمان تحقيق در عنوان ضرورت دارد. • در عنوان دقيقا" آنچه محقق بدنبال تعيين آن است بيان شود. • سعی شود دامنه تحقيق محدود در نظر گرفته شود. • عنوان را غير سوالی مطرح نمائيد. • از کلمات مناسب ومطلوب استفاده شود.

تجزيه و تحليل مساله • روش هاي نموداري شناسايي عوامل ايجاد كننده كه مسأله عبارتند از: • شبكه عليت • نمودار استخوان ماهي • نمودار شش كلمه اي

شبکه عليت • سخنراني • بحث گروهي • نمايش • ... زمان آموزش • سن • جنس • رسته شغل • تحصيلات • .... طريقه تدريس فراگيران نقش دوره تکميلي در ارتقاء کيفي کارکنان امکانات آموزشي امکانات رفاهي • خوابگاه • تغذيه • فوق برنامه • .... • کلاسها • سمعي و بصري • جزوات • .... مدرسين مکان آموزش مدت آموزش

استخوان ماهي نحوه تغذيه امکلنات رفاهي ساکنين رضايت از خوابگاه دانشجويي نوع مديريت مسافت تا دانشگاه عوامل جمعيت شناسي

که ؟ who? کي ؟ when? کجا ؟ where? چگونه؟ How? چي؟ what? چرا ؟ why? شش کلمه استفهام

بيان مساله تحقيق در بيان مسئله نكات زير آورده مي شود: • اطلاعات زمينه اي • توصيف دقيق مسأله • نحوه بروز يا وقوع • وسعت و شدت • عوامل دخيل در بروز مسأله • نحوه برخورد فعلي با مشكل • فوايد پژوهش • چه نتايجي از حل مشكل انتظار مي رود

مروری بر بررسی های قبلی • برای کسب اطلاعات در زمينه مورد تحقيق می بايد به منابع مرجع مراجعه نمود منظور از منابع مرجع هر فرد يا هر چيزی است که به عنوان ماخذ اطلاعات مورد مراجعه قرار می گیرد • کتابهای مرجع معمولا به گونه ای تاليف می شوند که هر کسی می تواند اطلاعات مورد نياز خود را به راحتی و سرعت در آنها پيدا کند. مهمترين منابع دردسترس عبارتند از: • نظرات افراد متخصص و صاحب نظران • منابع منتشر شده

مراجع ادواری کتابشناسی هایدوره اي فهرست های مندرجات کتاب نشریات ادواری مثل ژورنالها - منابع منتشر نشده پایان نامه ها گزارش های فنی و گزارش تحقیق آمارها پروانه های ثبت اختراعات صورت جلسه ها مشاهدات فردی - بانکهای اطلاعاتی همچون در اینترنت مراجع غیر ادواری کتابشناسی ها دانشنامه ها فرهنگ ها دستنامه ها درسنامه ها دستور نامه ها سالنامه ها اطلس ها نشان نامه ها سرگذشت نامه ها مروری بر بررسی های قبلی

اهداف بررسي • هدف پژوهش به ما مي گويد به كجا مي خواهيم برسيم • هدف كلي پژوهش را مي توان به اهداف كوچكتر (ويژه - اختصاصي) تقسيم كرد • اهداف پژوهش بايد : - از بطن مسأله استخراح شده باشند - واقع بينانه باشند - قابل دسترس باشند - قابل اندازه گيري يا سنجش باشند

مشهد نيشابور سبزوار ميامي شاهرود سرخه دامغان ايوانکي پاکدشت سمنان تهران گرمسار

اهداف بررسي • براي نوشتن اهداف از افعالي نظير تعيين كردن ، محاسبه كردن ، شناسايي كردن ، توصيف كردن و شرح دادن استفاده كرد. • هدف كاربردي به ما مي گويد، فايده حاصل از پژوهش براي چيست؟

فرضيه • فرضيه حدسي است علمي كه محقق براي نتيجه تحقيق خود مي زند. فرضيه نشان مي دهد كه چرا يك يا چند عامل ، عوامل ديگر را تحت تأثير قرار مي دهند. • فرضيه تحقيق را يک حدس علمی يا پيش داوری دانست که بوسيله ی جمع آوری حقايقی که منجر به قبولی يا رد آن فرضيه می شود مورد آزمايش قرار می گيرد • به عبارت ديگر فرضيه را راه حل پيشنهادی محقق برای مسئله تحقيق و يا نتيجه تحقيق دانسته اند.

بيان فرضيه • گاهی اوقات از يک فرمول برای بيان فرضيه استفاده می شود، بدين شکل که:" اگر چنين و چنان رخ دهد چنين و چنان خواهد شد" • محقق صرفا" قصد آزمايش فرضيه را دارد نه اثبات آن

فرضيه • ايده ها • تئوري ها • افکار • پذيرفته شده به عنوان حقيقت • اثبات نشده • تحقيق مبتني بر فرضيات است

فرضيه • فرضيات علمي • واضح ، شفاف و کلي • قابل فهم • توانايي پوشش کامل موضوع • دانش ناکافي • تحقيق بدان بيافزايد • تحقيق به شيوه علمي انجام مي شود • يک راه براي رويکرد به مسئله • يک راه براي تفکر

فرضيه • تفکر علمي • همه ايده ها قابل آزمايش هستند • اطلاعات جديد مي تواند درايده تغيير ايجاد کند

بيان فرضيه • در هنگام بيان فرضيه محقق به بررسی روابط بين متغيرها می پردازد. به طور متداول اين بيان به سه شکل صورت خواهد گرفت • بررسی رابطه علت و معلولی بين دو يا چند متغير • بررسی همبستگی و شدت آن بين دو يا چند متغير • بررسی و مقايسه ميزان تفاوت تاثير دو يا چند متغير بر يک يا چند متغير

روش تحقيق درعلوم توانبخشي