Doel: verdere vormgeving van methoden en modellen aan de hand van eerste toepassing Voorbeeld: landbouw/voeding

1. Evaluatie van transities en in de toekomst transitiebeleid Doel: verdere vormgeving van methoden en modellen aan de hand van eerste toepassingVoorbeeld: landbouw/voeding

2. Transitie in de landbouw is niet iets nieuws! Met gepaste trots wordt door een koploper het resultaat van kunstmest getoond

3. Transitiemonitoring en -evaluatie m.b.v. het raamwerk Arena’s in het transitieproces Toekomstbeeld rijksoverheid Activiteiten in de samenleving A6: Afwerking systeem A5: Vormgeven systeem A3/A4: systeemopties Activiteiten in de samenleving A4: Innovaties in de praktijk: niches A1: Probleem -perceptie A2: Toekomst- beelden A3: R&D in innovaties Arena = een geheel van activiteiten in de samenleving, ondernomen door actoren, gerelateerd aan onderwerpen van transitiemanagement.

4. Probleemperceptie Maat:de maatschappelijke zwaarte van de problemen en de mate waarin prioriteiten worden gedeeld

5. Probleemperceptie onzekerheden Calamiteiten; risicobeleving Monitoring “prijs” van de oplossing: dilemma’s Wetenschappelijke kennis (relaties)

6. Problemen in setting van de duurzaamheidsmatrix

7. Toekomstbeelden: Het bedachte land Het gewenste land Het beloofde land Maat:de impuls, die uitgaat van het toekomstbeeld van de overheid op actoren in de andere arena’s

8. Issue x

9. vaag concreet Uitwerking concreetheid overheidsbeleid • Vaag-concreet • Kwalitatief-kwantitatief • Strijdig-eenduidig • Algemeen-specifiek • Adviezen-beleidsnota’s Mate consensus Mate concreetheid

10. Vaststellen van de mate van consensus Uit literatuur Uit versnellingskamer bestrijdingsmiddelen

12. Maat:voortgang van de ontwikkeling van (technologische) opties om de transitiedoelen te halen Onderzoek en Ontwikkeling

13. (deel van het) overzicht R&D ontwikkelingen

14. technologische drempels aandacht en competenties marktpositie ontwikkelingsstadium compatibiliteit synergie maatschappelijk draagvlak + + + 0 + ++ 0 Drijvende krachten achter mechanische onkruidbestrijding Overheidsbeleid

15. Kracht marktpositie:voorbeeld energiebesparingsopties glastuinbouw

16. multifunctionaliteit Experimenten in de praktijk Maat: Toepassing van opties om transitiedoelen te halen door koplopers en het succes ervan

17. Omvang niche markten en praktijkexperimenten

19. CASUS Nederweert: agroproductiepark • Reconstructiewet (2002). Doelstellingen: • versterken sociaal-economische vitaliteit gebied • verbeteren omgevingskwaliteit • verminderen veterinaire kwetsbaarheid

20. DE ACTOREN Heikele punten zijn o.a.: financiering sloopkosten ketensamenwerking vs ondernemersvrijheid Agriveer

21. De kracht van het netwerk: toepassing besluitvormingsmodel

22. Kas van de toekomst Systeemopties: resultaten van R&D en praktijkexperimenten Maat:Effecten bij toepassing

23. Modelinstrumentarium

24. Kentallen milieu en economiemet LEI samen in I/O structuur gebracht

25. Systeemoptie biologische melkveehouderij • Totale productie in Nederland biologisch (zowel voor binnenland als exporten) • Consumptie in Nederland biologisch • Consumptie in Nederland biologisch + aanpassing consumptiepatroon (25% hogere prijs voor biologischezuivelproducten)

26. Kentallen melkveehouderij

27. Resultaten melkveehouderij

28. Vleesvervanging met 40% door plantaardige eiwitten en 40% door vis (deels kweek)

29. Vleesvervanging met 40% door plantaardige eiwitten en 40% door vis (deels kweek): Effecten op mondiale biodiversiteit Relatieve verschil in milieudruk (t.o.v. pakket 1995) Klimaat: Energie 1,0 % CO2 0,3 % CH4 -13 % N2O -10,5 % GWP -1,5 % Landgebruik: Ruimtebeslag -6 % Versnippering .. Erosie Verontreining Verzuring 1 % Vermesting (N en P) -3 % Toxische stoffen ..OzonlaagaantastingSmogvorming Bio-exploitatie Jacht Vis 236 % Hout -0,1 % Bioverandering Genetische Modificatie .. Introductie Exoten .. Verstoring Overbevissing • Viskweek: • visvoer • overbrengen van ziektes Discussie over GM voor NPFs Kweekvis verdringt wilde vis Afhankelijk van ruimtelijke ordeningsbeleid Verschil in het bestrijdingsmiddelengebruik voor teelt veevoer versus NPF

30. reconstructie Systeemverandering Maat:Feitelijke veranderingen, maar ook de weerstand tegen verandering

31. Systeemverandering: verkleining van de veestapel Invoering melkquota Opkoopregeling varkens

33. Toepasbaarheid techniek Bedrijfseconomische situatie Maatschappelijke druk Juridische impuls Beleidsdruk krachten op peloton Attitude sector Marktdruk

34. Basisgegevens achter de krachtendeels monitoring; deels expert-oordeel

35. Krachtenspel achter de overgang van melkveehouders op biologisch proces

36. Weerstand tegen overgang op biologische melkveehouderij

37. eurepGAP Veranderingen over de arena’s heen

38. Vormgeving nieuwe instituties: transities op zich ??? Landbouwbedrijven multifunctioneler met alle producten en diensten op de markt of als een soort collectieve sector ??? Landbouwbedrijven onderdeel van grote ketenbedrijven ??? Gebruiksrechten (bv. energie, ruimte of biodiversiteit) voor consumenten ??? Geen institutionele handelsbelemmeringen landbouwproducten

39. Evaluatie over de arena’s heen Voorbeeld biologische landbouw De betekenis van biologische landbouw in het toekomstbeeld wordt niet aangescherpt door de overheid, mede door minnen (landgebruik) naast de plussen (bestrijdingsmiddelen, N/P), die de optie heeft; consensus erover bij actoren neemt evenmin toe A4 praktijkexperimenten =>A2 toekomstbeelden de impuls voor systeemverandering blijft hierdoor beperkt A2 toekomstbeelden => A5 systeemverandering Calamiteiten in de voedselketen droegen bij aan maatschappelijke probleemperceptie; weerstand binnen de sector nam daardoor iets af A1: probleemperceptie en A1 => A5 systeemverandering Krachtenspel rond koplopers ontwikkelde zich zodanig dat velen overstapten; de gehele keten ging meedoen in de experimenten A4: praktijkexperimenten Overheid gaf signalen ter ondersteuning; er kwam een doelstelling A1: probleemperceptie+ A4 praktijkexperimenten => A2 toekomstbeelden en er kwam financiële ondersteuning voor de koplopers; platform Biologica werd ondersteund A4 praktijkexperimenten Onkruidbestrijding in biologische landbouw zeer arbeidsintensief (arbeidskrachten beperkt beschikbaar A4 praktijkexperimenten => A5 systeemverandering Onderzoek naar gemechaniseerde of zelfs gerobotiseerde onkruidbestrijdbestrijding loopt, maar vraagt nog enkele jaren (A4 praktijkexperimenten =>) A3 R&D Er komen signalen, dat de meest succesvolle technische ontwikkelingen in de biologische landbouw t.z.t. na verdere ontwikkeling in de gangbare landbouw zullen worden toegepast (in wielertermen: koplopers blijken de knechten van de kopmannen in het peloton) A4 praktijkexperimenten en A3 R&D => A5 systeemverandering In 70- en 80-jaren groeide probleemperceptie rond milieu en dierenwelzijn bij ‘bewuste’ boeren en burgers A1: probleemperceptie Dit leidde tot eerste experimenten en producten in natuurwinkels A1: probleemperceptie => A4 praktijkexperimenten Biologische producten bleken 10-100% duurder (deels door de schaal van verwerking), waardoor het marktaandeel beperkt bleef A4 praktijkexperimenten => A5 systeemverandering Er kwam een handhavingssysteem op het kwaliteitsmerk ‘biologisch’ (garantie op doorberekening meerkosten) A4: praktijkexperimenten (ook A5: systeemverandering) Het krachtenspel achter systeemverandering voor actoren uit het peloton is laag. Er is aarzeling bij diverse spelers in de keten A5: systeemverandering Overheid blijft stimuleren, maar volgt de lijn: ‘consument bepaalt’ (en betaalt) A5 systeemverandering In 90-er jaren groeide probleemperceptie bij alle actoren A1: probleemperceptie

40. Wat kunnen we nu concluderen over de voortgang van de transitie ?

41. Conclusies op vier niveaus • Rond bepaalde issues in een bepaalde arena • Over een arena als geheel • Over een bepaald issue over de arena’s heen • Over het totaal

42. Verdere invulling van de methodiek vraagt vooral meer gegevensofwel monitoring