Żywienie a depresja i inne zaburzenia psychiczne Ewa F ü rstenberg Katedra Dietetyki Wydział Nauk

1. Żywienie a depresja i inne zaburzenia psychiczne Ewa Fürstenberg Katedra Dietetyki Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji 21.03.2007

2. Budowa mózgu kora mózgowa, jądra podstawy (myślenie, refleksja, reakcja) układ limbiczny(podwzgórze, hipokamp, ciało migdałowate, kora mózgowa) (pamięć, sen, apetyt, funkcje seksualne, emocje, motywacja, napęd, agresja) pień mózgu (podstawowe funkcje życiowe, agresja)

3. Neurotransmitery • noradrenalina ucieczka/walka/strach (n. pobudzający, hamujący) • dopamina przyjemność(układ nagrody); (n. hamujący) motywacja, napęd • serotonina apetyt, nastrój, impulsy, odczuwanie bólu • acetylocholina pamięć, pobudzenie (n. pobudzający) • GABA, glicyna (n. hamujące) • glutaminian (n. pobudzający)

4. Zaburzenia psychiczne • zab. rozwojowe • zab. lękowe • zab. nastroju (afektywne) • zab. osobowości • schizofrenia i zaburzenia schizotypowe • zab. urojeniowe (paranoiczne) • zab. jedzenia • reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne • nieorganiczne zaburzenia snu • dysfunkcje seksualne • zab. pod postacią dolegliwości somatycznych • nerwica natręctw i inne zaburzenia nerwicowe • „…utrudnienia funkcjonowania społecznego lub psychicznego jednostki dotyczące zachowania, afektu i/lub funkcji poznawczych, noszące znamiona cierpienia„ ICD-10

5. Biopsychospołeczny model zaburzeń psychicznych Predyspozycje biologiczne np. genetyczne Zaburzenia aktywności neuroprze- kaźników i/lub ich receptorów Objawy dotyczące: myślenia, emocji, zachowania Czynniki Środowiskowe Infekcje Urazy Subst. toksyczne Składniki pokarmowe Środowisko społeczne stres Kobayashi, 2005

6. Fazy rozwoju mózgu neurogeneza różnicowanieneuronów migracja neuronów tworzenie synaps niszczenie synaps mielinizacja 1 tr. 2 tr. 3 tr Okres prenatalny Okres postnatalny – do ok. 20 r.ż

7. czucie, motoryka uwaga/socjalizacja/regulacja nastroju myślenie abstrakcyjne/ funkcje wykonawcze/ socjalizacja zwoje podstawyukład limbicznykora przedczołowa ADHDzaburzenia nastroju schizofrenia wiek 5 10 15 20

8. czynniki genetyczne czynniki toksyczne stres stan zdrowia matki stan zdrowia dziecka Keen i wsp., 2003

9. Płodowe programowanie chorób wieku dorosłego – hipoteza Barkera • Niska/wysoka masa urodzeniowa / dysproporcje rozwojowe • płodu, zwiększona masa łożyska, zwiększony obwód głowy • związane są z • otyłością(Yanjik, 2000) • nadciśnieniem w wieku dorosłym (Barker, 1990) • chorobą wieńcową i udarem (Barker i Osmond,1986) • insulinoopornością (Phillips i wsp, 1994) • dyslipidemią(Barker, 1993) • PCOS • osteoporozą (Godfrey i Barker, 2000) • zaburzeniami psychicznymi: schizofrenia, osobowość schizoidalna, antyspołeczna, depresja(Susser i Stein, 1994)

10. PROGRAMOWANIE PŁODOWE Nieprawidłowe żywienie w krytycznym okresie rozwoju organizmu(tj. prenatalnym – in utero i wczesnym okresiepostnatalnym)wywołuje długotrwałe i nieodwracalne adaptacyjne zmiany strukturalne, funkcjonalne i metaboliczne. Zmiany te: zwiększają szanse płodu na przeżycie „programują” wystąpienie chorób w późniejszym okresie życia, zwłaszcza gdy zadziałają wtedy niesprzyjające czynniki środowiskowe (nieprawidłowa dieta, stres)

11. Zaburzenia wzrostu płodu niska masa ciała matki niski wzrost matki niskie spożycie energii i skł. pokarmowych przez matkę niska masa urodzeniowa matki czynniki pozażywieniowe Kramer, 1989

12. cynk żelazo magnez wapń wit. D kw. f oliowy wit B12 wit B6 białko energia 0 1 2 3 x zapotrzebowanie sprzed ciąży Prawidłowe żywienie matki w okresie ciąży • rezerwy są szczególnie istotne w 1. trymestrze • wzrost zapotrzebowania na składniki pokarmowe w 2. i 3. trymestrze, zwłaszcza u dziewcząt i kobiet niedożywionych • zapewnia pokrycie zapotrzebowania płodu na składniki pokarmowe i optymalny jego wzrost, prawidłową urodzeniowej masy ciała oraz dobry stan zdrowia • zapobiega/zmniejsza ryzyka wad rozwojowych

13. Fe, B6 B12 mielinizacja neuronów DOPA C20, 22kwasy tłuszczowe witamina E Żywienie a rozwój mózgu • metabolizm mózgu • 20-25% RMR (8-10% u innych naczelnych) • zużywa • 66% glukozy, 25 % tlenu

14. Udowodniona skuteczność interwencji żywieniowej/farmakologicznej: • energia/białko • okres okołokoncepcyjny: wady rozwojowe układu nerwowego, schizofrenia • 1. trymestr: przedwczesny poród, poród martwego płodu, śmierć noworodka • 2. i 3. trymestr: niska masa urodzeniowa, SGA, przedwczesny poród • olej rybi • 3. trymestr: rozwój układu nerwowego, przedwczesny poród • kwas foliowy w okresie przedkoncepcyjnym • wady rozwojowe układu nerwowego, anencefalia • witamina A • niska masa urodzeniowa, poród martwego płodu • żelazo • niska masa urodzeniowa, zaburzenia poznawcze • cynk • niska masa urodzeniowa,wady rozwojowe układu nerwowego,anencefalia • jod • okres przedkoncepcyjny-5/6. miesiąc ciąży: kretynizm • miedź • anencefalia, wysoka masa urodzeniowa • selen • wady rozwojowe układu nerwowego • magnez • przedwczesny poród, opóźnienie rozwoju wewnątrzmacicznego

15. typowy posiłek prawidłowy posiłek niedotlenienie opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego ↓ rozwój łożyska atrofia hipokampu

16. Depresja • 10 charakterystycznych objawów depresji • zaburzenia nastroju • smutek, przygnębienie, niemożność odczuwania radości („nic nie cieszy”) • zmniejszenie zainteresowań (np. niechęć zajmowania się swoim hobby) • poczucie beznadziejności, niska samoocena, • lęk, uczucie wewnętrznego napięcia, „niepokój w środku” • zaburzenia poznawcze • trudności w koncentracji, zapamiętywaniu i podejmowaniu decyzji • wrażenie niesprawności intelektualnej • objawy fizyczne • zmniejszenie aktywności, apatia, spowolnienie, niechęć do działania • problemy ze snem (bezsenność lub nadmierna senność) • zmniejszenie apetytu, spadek wagi ciała (rzadziej zwiększenie apetytu i przyrost masy ciała), suchość w ustach • uczucie ciągłego zmęczenia, brak energii • dolegliwości bólowe (bóle głowy, brzucha, bóle w klatce piersiowej, nerwobóle)

17. Zaburzenia lękowe • zaburzenie lękowe uogólnione • długotrwały, nadmierny i irracjonalny lęk dotyczący życia codziennego zaburzający normalne funkcjonowanie (praca, koncentracja) • zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne • nie dające się skontrolować nieuzasadnione myśli wywołujące lęk (wątpliwości, potrzeba nadmiernego porządku, zachowania agresywne) i zachowania zmierzające do zmniejszenia dyskomfortu związanego z obsesyjnymi myślami zakłócające normalne funkcjonowanie (praca, relacje społeczne)– np. mycie, powtarzanie słów, liczenie • Zaburzenie lękowe z napadami lęku (lęk paniczny) • silne nieoczekiwane ataki paniki, którym towarzyszą intensywne objawy fizyczne ( m.in. pocenie, palpitacje serca, nudności, uderzenia gorąca) i lęk przed śmiercią • fobia społeczna • intensywny lęk przed byciem ocenianym przez innych: dotyczy występów publicznych, poznawania nowych ludzi

18. Gr. "schizo" - rozszczepiać i "fren" - umysł, wola, serce Schizofrenia ....grupa chorób psychicznych, w których dochodzi do rozpadu procesów psychicznych i stworzenia nieprawidłowego obrazu świata i własnej osoby choroby ludzi młodych, najczęściej pojawia się między 15 a 30 rokiem życia występują mniej więcej u 1% populacji z taką samą częśtością i obrazem klinicznym u kobiet i mężczyzn mają przebieg epizodyczny: faza ostra choroby przeplata się z fazą remisji postaci: paranoidalna (omamy i urojenia, brak formalnych zaburzeń myślenia) katatoniczna (postać hipokinetyczna i hiperkinetyczna) zdezorganizowana (hebefreniczna) (dezorganizacja myślenia) częste współwystępowanie otyłości i cukrzycy

19. Zaburzenia odżywiania… poważne zaburzenia w zakresie zachowań związanych z pobieraniem pokarmu • drastyczne ograniczenie spożywania pokarmu (anoreksja psychiczna) • znaczące objadanie się (żarłoczność psychiczna) • stosowanie zachowań kompensacyjnych • zaburzone postrzeganie własnego ciała • uczucie dyskomfortu związane z kształtem lub masą ciała • obawa przed wzrostem masy ciała • samoocena na podstawie masy ciała • ciągłe myślenie o jedzeniu • często współwystępują z innymi zaburzeniami psychicznymi: depresją, uzależnieniami, zaburzeniami lękowymi

20. Zespół gwałtownego objadania się • nawracające epizody objadania się • zjadanie większej niż normalnie ilości pożywienia • spożywanie pożywienia szybciej niż normalnie • jedzenie aż do momentu poczucia dyskomfortu • brak kontroli nad ilością spożywanego pokarmu • jedzenie dużych ilości pokarmu mimo braku uczucia głodu • jedzenie w samotności (zmieszanie z powodu ilości zjadanego pokarmu) • znaczący dyskomfort psychiczny wynikający z nieprawidłowych zachowań żywieniowych • brak regularnych zachowań kompensacyjnych (→ nadwaga, otyłość) • poczucie winy, zdegustowania, wstydu z powodu przejadania „zagłuszane” często kolejnym napadem obżarstwa

21. Dietoterapia Produkty dobre: • pełnoziarniste prod. zbożowe • Se, błonnik, wit. B • warzywa (zwłaszcz zielone liściaste), owoce – do każdego posiłku (wit. B, kwas foliowy, błonnik) • prod. mleczne niskotłuszczowe (wit. B) • gotowane warzywa strączkowe – 2-3 x/tydz (wit. B) • prod sojowe (100 mg izoflawonów) • ryby, glony morskie – 2-3 x/tydz • (KT n-3 - pamięć, nastrój) • łosoś, tuńczyk, dorsz, makrela, sardynki, śledź inne źródłą KT n-3: oleje roślinne (lniany – 2 łyżki dziennie w przypadku depresji, orzechy włoskie) (stosunek kwasów n-3 – n-6 1:3; n-3’s: 1-2% energii, n-6 – 5-8% Produkty niewskazane w dużych ilościach • rafinowane węglowodany, cukry proste • tłuszcz zwierzęce • tłuszcze trans • żywność fermentowana i marynowana • kawa, alkohol, nikotyna (zab. Lękowe) • dodatki do żywności

22. Dietoterapia • 5-6 regularnych posiłków, tak by nie czuć uczucia głodu, o urozmaiconym składzie • pamiętać o śniadaniu (stabilizacja poziomu glukozy we krwi – synteza neurotransmiterów) • w każdym posiłku powinien być produkt białkowy • źródło aminokwasów, Zn, Fe (synteza neurotransmiterów) • jeśli konieczne jest redukcja masy ciała – pod kontrola lekarza/dietetyka

23. ADHD • prawidłowy sposób żywienia, korekta błędów żywieniowych • utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi • hiperglikemia – pobudzenie • hipoglikemia – zaburzenia koncentracji • eliminacja alergenów pokarmowych • suplementacja • kwasy tłuszczowe n-3 • cynk • magnez • witaminy antyoksydacyjne • bakterie probiotyczne

24. Wyniki badań epidemiologicznych i modelowych wskazują, że stan odżywienia matki w momencie poczęcia oraz środowisko in-utero determinuje predyspozycje organizmu do wielu chorób w późniejszym okresie życia • Podjęcie odpowiednich działań na etapie życia płodowego oraz w późniejszym okresie życia może znacząco zredukować ryzyko zachorowania na tzw. choroby cywilizacyjne i zaburzenia psychiczne