mgr Maciej Chabowski „Psychologia społeczna psychologią codzienności” 12-13 października 2006

1. W poszukiwaniu definicji zaangażowania politycznego: przegląd koncepcji, pojęcia pokrewne i dotychczasowe ustalenia mgr Maciej Chabowski „Psychologia społeczna psychologią codzienności” 12-13 października 2006 Wrocław

2. Część 1:Wprowadzenie

3. Struktura wystąpienia: • Na wstępie zaangażowanie omówione zostanie w kontekście innych pojęć wykorzystywanych w psychologii politycznej. • Następnie dokonam przeglądu koncepcji zaangażowania pojawiających się w literaturze. • Na tej podstawie wyciągnę wnioski, które stanowiły przesłankę do sformułowania własnego modelu zaangażowania politycznego. • Pod koniec odniosę się natomiast do dotychczasowych wyników uzyskanych w badaniach własnych.

4. Kilka wstępnych uwag: • Pojęcie zaangażowania politycznego pojawia się w literaturze przedmiotu bardzo często. Jest ono wykorzystywane do opisywania wielu form zachowań społeczno-politycznych. • Brak jest jednakże jednoznacznego ujęcia tego zjawiska pozwalającego na wyciąganie bardziej ogólnych wniosków. • Pojęcie to stosowane jest często iplicite, bez analizy podstawowych wyznaczników lub też ujmowane jest fragmentarycznie, tj. z podkreśleniem jedynie wybranych jego aspektów (przede wszystkim behawioralnych).

5. Pojęcia pokrewne zaangażowania politycznego: Wśród pojęć pokrewnych zaangażowania politycznego wymienić można przede wszystkim: • aktywność polityczną (political activity); • działalność polityczną – działacze, aktywiści oraz wolontariusze polityczni; • partycypację polityczną (political partycypation); • uczestnictwo polityczne – często utożsamiane w literaturze przedmiotu z partycypacją; • …ale i kilka „wersji” zaangażowania pojawiających się w literaturze światowej – engagement, involvement (możliwe do interpretacji także jako uwikłanie), commitment (ze zobowiązaniem, zaangażowanie wynikające niejako z deklaracji)

6. Zaangażowanie polityczne w ujęciu K. Skarżyńskiej (2005) • Wg K. Skarżyńskiej zaangażowanie (tu: involvement) polityczne stanowi pojęcie szersze niż aktywność czy uczestnictwo w polityce. Jego przejawy są bowiem nie tylko behawioralne, ale także poznawczo-emocjonalne. • Osoby zaangażowane politycznie przede wszystkim interesują się polityką, wyrażają bardziej skrystalizowane postawy wobec różnych opcji politycznych.

7. Zaangażowanie polityczne w ujęciu K. Skarżyńskiej (2005) – c.d. • Mają zatem na ogół większą wiedzę o polityce (aktualnym kształcie sceny politycznej, programach partii). • Z drugiej zaś strony posiadają wyraźne sympatie i antypatie partyjne oraz skrystalizowane preferencje wyborcze. Wydaje się, że powyższą konceptualizację da się poszerzyć odwołując się do ogólnych koncepcji zaangażowania…

8. Część 2:Modele zaangażowania

9. Przy formułowaniu prezentowanego modelu zaangażowania politycznego odwołano się do kilku różnych ujęć teoretycznych. • Koncepcje te zostaną kolejno przedstawione, a następnie na ich podstawie przedstawię wnioski, które leżą u podstaw analizowanego przeze mnie modelu zaangażowania

10. 2.1.Zaangażowanie jako realizacja wartości w ujęciu J. Czapińskiego O zaangażowaniu nie możemy mówić dopóty, dopóki mamy do czynienia wyłącznie z mechanizmem warunkowania. Funkcją zaangażowania nie jest bowiem zaspokajanie potrzeb, lecz realizacja wartości.

11. 2.1.Zaangażowanie jako realizacja wartości w ujęciu J. Czapińskiego – c.d. • Wartość posiada znakowy sposób opisu rzeczywistości. Znak zaś – dzięki uniezależnieniu się od desygnatu przedmiotowego – pozwala tworzyć światy warunkowe w umyśle człowieka, a także podporządkowywać sobie i przekształcać przebieg zdarzeń mających miejsce w otoczeniu.

12. WEWNĘTRZNY ZEWNĘTRZNY WYMIAR WYMIAR KONTROLI KONTROLI PROJEKT RZECZYWISTOŚCI POŻĄDANEJ DZIAŁANIA (podporządkowywanie rzeczywistości zewnętrznej) PRZEFORMUŁOWANIE ŚWIATOPOGLĄDU (zastąpienie wartości wyjściowej nową wartością w wyniku doświadczeń) WARTOŚĆ REALIZACJA WARTOŚCI Zaangażowanie jako realizacja wartości w koncepcji J. Czapińskiego(źródło: opracowanie własne)

13. 2.2. Zaangażowanie jako poszukiwanie nieznanego u M. Lewickiej Zaangażowanie traktowane jest przez autorkę przede wszystkim jako trwanie w działaniu. Dla M. Lewickiej najważniejsze jest tutaj dążenie i poszukiwanie tego, co nieznane lub niepewne. Taka eksploracja rzeczy- wistości pozwala bowiem ustanawiać prywatny sens życia.

14. 2.2. Zaangażowanie jako poszukiwanie nieznanego u M. Lewickiej - c.d. Czynności człowieka cechujące się zaangażowaniem to takie, które posiadają swój kierunek (dotyczą wartości), ale nie posiadają celu (a więc nie służą realizacji tej wartości). Cel bowiem, nawet jeżeli pojawia się w trakcie trwania czynności, jest raczej pretekstem do kontynuowania czynności aniżeli ostatecznym punktem dojścia czy kryterium oceny jej wykonania. Zaangażowanie w tym ujęciu jest zatem z natury ślepe, zaś jego kierunek, nie podlegający autoocenie ani autokorekcie, jest w zasadzie niemożliwy do przewidzenia

15. 2.2. Zaangażowanie jako poszukiwanie nieznanego u M. Lewickiej - c.d. Główną funkcją procesów zaangażowania jest przetwarzanie rzeczywistości, a więc wykreowywanie w niej nowych stanów oraz nowych produktów, zarówno materialnych, jak i symbolicznych.

16. 2.3. Zaangażowanie jako uwikłanie poznawcze w podejściu N. Eliasa W tym podejściu zaangażowanie traktowane jest jako stan uwikłania poznawczego, które powoduje u jednostki brak zdystansowania się do danego problemu czy wartości, a przez to realnej oceny siebie oraz siebie w danej sytuacji.

17. 2.3. Zaangażowanie jako uwikłanie poznawcze w podejściu N. Eliasa – c.d. Zaangażowanie polega również zdaniem Eliasa na ukierunkowaniu działań na realizację określonych potrzeb i wartości. W tym też sensie służy ono zwiększeniu wiedzy o interesującym podmiot celu oraz dostarczeniu treści potwierdzających jego zasadność.

18. 2.4. Zaangażowanie wg M. Adamca Adamiec zwraca z kolei uwagę na rolę zaangażowania w budowaniu własnej tożsamości. Jego zdaniem zaangażowanie stanowi swojego rodzaju mechanizm samopotwierdzania, który może zostać uruchomiony jedynie wówczas, kiedy dana wartość ma istotne znaczenie dla sposobu w jaki odbieramy siebie w świecie. W tym też sensie służy ono nie tylko adaptacyjnemu wprowadzeniu zmian w otoczeniu jednostki, ale i w niej samej.

19. tożsamość zaangażowanie wartości Struktura podmiotowości i związki jej elementów (źródło: Adamiec, 1988; str. 201)

20. 2.5. Sformułowany model zaangażowania Zaangażowanie to cecha (czy też zestaw pewnych komponentów?) charakteryzująca aktywność podmiotu ukierunkowaną na realizację wyższych, niż potrzeby biologiczne, wartości. W tym też sensie zaangażowanie ma charakter intencjonalny i spełnia warunki podmiotowego standardu waluacyjnego (Obuchowski; 2000). Człowiek zaangażowany postrzega bowiem siebie jako źródło swojego postępowania, świat wokół jako szanse swoich możliwości, zaś cele własne jako przedmiot swoich intencji. Mechanizm zaangażowania uruchamiany jest jednakże tylko w specjalnych, wymagających wysiłku sytuacjach, w których celem działań jednostki staje się realizacja określonej wartości podmiotowej.

21. Brak zaangażowania…czyli co? Autorzy różnych opracowań poświęconych stricte zaangażowaniu politycznemu bardzo rzadko mówią o z czym (jakim stanem i/lub zjawiskiem dotyczącym aktywności) należy utożsamiać brak zaangażowania w podejmowanej przez podmiot aktywności politycznej. Z jakimi pojęciami można byłoby taką sytuację wiązać? • Bierność polityczna • Alienacja i/lub anomia polityczna (najbardziej dyskusyjne w tym kontekście kategorie) • Aktywność polityczna niezaangażowana(np. partycypacja)

22. Model zaangażowania politycznego Sprowadzenie wartości z abstrakcyjnego i ideowego poziomu do postaci: warunkowych obrazów rzeczywistości(realnego i pożądanego) Osiągnięcie celów, czyli: ZREALIZOWANA WARTOŚĆ • Ukierunkowanie aktywności na realizację wartości czego przejawem staje się: • wytrwałość • wkład energetyczny • rozbudzenie poznawcze • ekstremizm emocjonalny (m.in. polaryzacja afektywna) Przekształcanierzeczywistości WARTOŚĆ PODMIOTOWA Przeformułowanie światopoglądu (za J. Czapińskim)

23. A. Wkład energetyczny • wkład energetyczny, związany z pomijanym często przez autorów aspektem wysiłkowym. Zaangażowanie jest procesem wymagającym nakładu pewnych sił psychicznych i fizycznych. Jest więc stanem, który z energetycznego punktu widzenia, niepotrzebny jest do realizacji zamierzeń łatwych do osiągnięcia. Dlatego właśnie zaangażowanie pojawia się dopiero wówczas, gdy realizacja określonej wartości wymaga podjęcia przez podmiot specjalnych i odpowiednio dobranych działań

24. A. Wkład energetyczny – c.d. • Człowiek zaangażowany przeznacza więc na realizację wartości podmiotowej dużo własnej energii i uwagi jednocześnie poświęcając i odstępując od innych sfer swojego funkcjonowania.

25. B. Wytrwałość • wytrwałość – rozumiana jako konsekwencja i determinacja w podejmowanych dążeniach zmierzających do realizowania danej wartości;

26. C. Ekstremizm emocjonalny • W zaangażowaniu pojawia się także tendencja do zidywidualizowanego i osobistego stosunku wobec realizowanej wartości. To zaś powoduje pojawienie się u osoby zaangażowanej skrystalizowanych i ugruntowanych postaw emocjonalnych związanych z tą wartością. • skłonności do jednoznacznych ocen i interpretacji rzeczywistości

27. D. Ukierunkowane rozbudzenie poznawcze • Zaangażowanie uwidacznia się również w aspekcie poznawczym funkcjonowania jednostki. Realizacja pożądanej wartości wymaga bowiem zdobywania wiedzy na temat jej samej, jak i sposobów jej osiągnięcia. W tym kontekście integralną część zaangażowania stanowi ukierunkowane rozbudzenie poznawcze, które określić można jako szczególnie intensywne zorientowanie na uzyskiwanie maksymalnie dużej ilości informacji dotyczących sfery związanej z realizowaną wartością.

28. D. Ukierunkowane rozbudzenie poznawcze – c.d. • pozwala na poznanie metod realizacji tej wartości (realizacji pożądanego obrazu rzeczywistości) oraz wyjaśnienie okoliczności, w których będzie się to odbywało;

29. D. Ukierunkowane rozbudzenie poznawcze – c.d. Mimo, że służy to zwiększaniu świadomości, to jednak ukierunkowanie owego rozbudzenia powodować może w połączeniu z afektywnym ustosunkowaniem, że człowiek zaangażowany będzie w swych poglądach stronniczy i podatny na różnego rodzaju błędy poznawcze, np. stereotypizację, efekt pierwszeństwa, efekt torowania, czy atrybucje. Przyczyną tego może być opisywana przez Normana Eliasa (2003) wybiórczość percepcyjna połączona z tendencją do poszukiwania informacji najłatwiej dostępnych i potwierdzających zasadność podejmowanych działań.

30. Model zaangażowania politycznego Sprowadzenie wartości z abstrakcyjnego i ideowego poziomu do postaci: warunkowych obrazów rzeczywistości(realnego i pożądanego) Osiągnięcie celów, czyli: ZREALIZOWANA WARTOŚĆ • Ukierunkowanie aktywności na realizację wartości czego przejawem staje się: • wytrwałość • wkład energetyczny • rozbudzenie poznawcze • ekstremizm emocjonalny (m.in. polaryzacja afektywna) Przekształcanierzeczywistości WARTOŚĆ PODMIOTOWA Przeformułowanie światopoglądu (za J. Czapińskim)

31. Część 3:Dotychczasowe ustalenia(badania własne)

32. Metoda badań Narzędzia: • Kwestionariusz Zaangażowania Politycznego – narzędzie analizujące poziom zaangażowania politycznego w zakresie wyróżnionych czynników przy jednoczesnym odwołaniu się do faktycznej aktywności politycznej • Skala „Polityka w mojej rodzinie” – skala badająca przebieg pierwotnej socjalizacji politycznej w rodzinie w zakresie kilku jej aspektów • Skala I-E J.B.Rottera Osoby badane: • 110 studentów II roku psychologii i politologii UKW • 24 działaczy bydgoskiej młodzieżówki SLD i PO (tutaj nie objęci w wynikach)

33. Analizowane wymiary socjalizacji politycznej w rodzinie • Formy aktywności politycznej rodziców • Uświadamianie w polityce • Odczuwalny wpływ polityki na życie rodziny • Zgodność poglądów politycznych • Stosunek rodziny do zmian i reform politycznych i społecznych • Środowisko aktywizujące

34. Analiza rzetelności Kwestionariusza Zaangażowania Politycznego (KZP)

35. Zaangażowanie polityczne a przebieg socjalizacji politycznej

36. Część 4:Podsumowanie

37. Wnioski końcowe: • Ze względu na brak szerszych opracowań należy podjąć dalsze badania w zakresie istoty zaangażowania jako procesu towarzyszącego aktywności politycznej. • Konieczne będzie określenie nie tylko elementów składowych tegoż zjawiska, ale i tego, w jakim stopniu uwarunkowane jest ono osobowościowo, a na ile zależne jest od czynników środowiskowych (m.in. związanych z socjalizacją) • Dotychczasowe ustalenia wskazują, że zaangażowanie nie musi być zjawiskiem czynnikowym i zróżnicowanym wewnętrznie. Wyróżnione w modelu aspekty są bowiem ze sobą silnie powiązane. • Istnieje widoczna zależność między deklarowanym przez badanych poziomem zaangażowania politycznego a czynnikami specyfikującymi przebieg pierwotnej socjalizacji politycznej.

38. Wnioski końcowe: • Ciekawym wynikiem okazał się także brak zależności pomiędzy poziomem deklarowanego zaangażowania politycznego a umiejscowieniem kontroli (w zakresie wewnątrz- zewnątrzsterowaności w ujęciu Rottera). Wydaje się, że wymaga to dalszej analizy i przeprowadzenia dodatkowych badań.

39. Psychologia- Społeczna.pl Dziękuję za uwagę!W poszukiwaniu definicji zaangażowania politycznego: przegląd koncepcji, pojęcia pokrewne i dotychczasowe ustaleniamgr Maciej Chabowski