Staða og horfur í efnahagsmálum með áherslu á sjávarútveg

1. Staða og horfur í efnahagsmálummeðáherslu á sjávarútveg Friðrik Már Baldursson Háskólinn í Reykjavík

2. Hvað hefur gerst? • Bankakerfið hrunið • Fyrirsjáanlegar stórauknar skuldir hins opinbera • Gengi krónunnar fallið • Milliríkjadeilur vegna innlánstrygginga • Röskun á viðskiptum við útlönd • Samið við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn • Peninga- og gengismál • Staða ríkissjóðs • Bankamál

3. Horfur • Mikill samdráttur í landsframleiðslu 2009 – talan 10% hefur verið nefnd • Snarpur samdráttur í neyslu og fjárfestingu • Litlar breytingar á opinberum útgjöldum • Mikill samdráttur í innflutningi • Aukning í útflutningi vöru og þjónustu • Afgangur á viðskiptum við útlönd • Sennilega þegar á þessum ársfjórðungi • Styður, að öðru óbreyttu, við gengi krónunnar • Að því gefnu að takist að ná genginu stöðugu (á eðlilegu stigi) þá lækka verðbólga og vextir hratt á næsta ári • Verðbólga um 4,5% frá upphafi til loka árs • Hægt að slaka á aðhaldi í peningamálum samhliða

4. Gjaldeyrismarkaður • Gjaldeyrismarkaður í brotum • Skammtað af gjaldeyrisforðanum með uppboðum en útflutningstekjur skila sér seint og illa til landsins • Svartur markaður og “off-shore” markaður • Samningurinn við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn mun stórefla gjaldeyrisforðann og búa í haginn fyrir að hægt sé að koma eðlilegum viðskiptum á að nýju • Væntanlega verður opnað á öll venjuleg gjaldeyrisviðskipti fljótlega

5. Gengið • Lykilatriði að ná genginu stöðugu • Gengið verður látið ráðast á markaðsforsendum og getur sveiflast til að byrja með • Vextir hafa verið hækkaðir og þétt aðhald verður í peningamálum til að koma í veg fyrir útstreymi úr krónu • Inngripum verður væntanlega beitt • En gjaldeyristekjur verða að koma inn í landið ef eðlilegt jafnvægi á að nást. Hefur gengið erfiðlega • Tæknilegir örðugleikar • Óvissa um aðgang að gjaldeyri • “Off-shore” markaður með lágu gengi og væntingar um gengislækkun • Vísbendingar um viðskipti fyrir utan innlend kerfi • Væntingar um gengislækkun

6. Verðlag á sjávarafurðum hefur haldist hátt ...

7. ... það má búst við að það gefi eitthvað eftir...

8. ... en olían gerir það líka

9. Borgar sig að auka þorskkvótann? • Freistandi • Verðlag hátt á alþjóðamörkuðum og raungengi lágt • Vantar gjaldeyristekjur • Fyrirtækin hagnast • Það er skammgóður vermir ... • Skaðar hrygningarstofninn – hætta á mun lakari viðkomu • Minni afrakstur til lengri tíma • Trúverðugleiki minnkar • Ábati meiri af því að halda settum kúrs

10. Litið til lengri tíma • Botni náð 2010 og góður hagvöxtur eftir það • Stórauknar skuldir ríkis – burtséð frá Icesave – munu setja opinberum fjármálum skorður • Reikna má með lágu raungengi í nokkuð langan tíma • Hátt gengi byggðist á greiðum aðgangi að erlendu lánsfé • Sá aðgangur verður mun erfiðari á næstunni • Vextir og verðbólga verða sennilega nálægt því sem er í viðskiptalöndunum • Atvinnuleysi mun aukast • Eins og í síðustu kreppu munum við fullnægja Maastricht skilyrðunum fyrir þátttöku í Evrópska myntbandalaginu – burtséð frá skuldum hins opinbera

11. Vatnaskil fyrir sjávarútveginn • Vægi sjávarútvegs í þjóðarbúskapnum hefur farið minnkandi á hinum síðari árum þótt hann hafi aldrei misst stöðu sína sem mikilvægasta útflutningsgreinin • Nú eru útflutningstekjur af sjávarútvegi eitt helsta haldreipið í kreppunni • Samkeppnisstaða greinarinnar hefur stórbatnað og verður góð • En auðlindinni eru takmörk sett • Atvinnuuppbygging og öflun útflutningstekna verður að byggja á öðrum greinum að langmestu leyti

12. Vatnaskil fyrir landið • Fer frá ofgnótt til aðhalds í sjónhendingu • Ríkissjóður var einn sá best staddi í heimi, en verður einn af þeim skuldsettustu • Heimilin voru skuldsett fyrir – það þrengist í búi hjá þeim • Lífeyrissjóðir hafa tapað miklum fjárhæðum nú þegar • Kaupmáttur minnkar – atvinnuleysi eykst • Fyrirtækin eru skuldsett - að miklu leyti í erlendri mynt og almennur samdráttur í vændum • Endurmat á alþjóðlegri stöðu ?

13. Brýn verkefni stjórnvalda • Að koma gjaldeyrismarkaðnum í lag • Gerist ekki nema að krónan sé sett á flot að nýju • Þarf mjög vökula stjórn peninga- og gengismála • Ekki bara ábyrgð stjórnvalda – útflytjendur bera einnig ábyrgð • Að mýkja harða lendingu skuldsettra einstaklinga og fyrirtækja • Nýju (ríkis)bankarnir fari varlega í að ganga að fólki og fyrirtækjum á næstunni • Það þarf samræmdar aðgerðir – t.d. lengingu lána og skuldbreytingu – til að draga úr högginu • Breyta þarf lögum þ.a. gjaldþrota einstaklingar og fyrirtæki komist sem fyrst á lappirnar að nýju