EKOSİSTEM TABANLI FONKSİYONEL ORMAN AMENAJMAN PLANLARINDA KARBON VE OKSİJEN

1. EKOSİSTEM TABANLI FONKSİYONEL ORMAN AMENAJMAN PLANLARINDA KARBON VE OKSİJEN MİKTARININ HESAPLANMASI Mehmet KILIÇ Etüt ve Planlama Şube Müdürü

2. Sera gazlarının ve özellikle CO2’nin atmosferin ve yeryüzünün ısınması üzerindeki etkisi bilinmektedir. Bu nedenle atmosferdeki CO2 miktarının azaltılabilmesi için emisyonların sınırlandırılması gibi bazı önlemler üzerinde çalışılmaktadır. Yeryüzündeki biyolojik ekosistemler (Tarım, orman, mera, sulak alan, vb gibi) canlı biyokütlede, ölü organik maddede ve toprak içinde taşıdıkları karbon ile küresel karbon döngüsünün motoru konumundadır. Global iklim değişiminin nedenleri üzerine yapılan araştırmalar, bu fenomen üzerinde CO2 nin etkisinin % 55 - 80 olduğunu göstermiştir (ASAN 1995). Karbondioksit salımınıgözden geçirecek olursak, %36 lık oranla taşıma ve ulaşım başı çekiyor, evlerimizde tükettiğimiz elektrik ve doğalgaz gibi enerji çeşitlerinin kullanılmasından açığa çıkan CO2 miktarı %30 ile ikinci sırada, endüstri %21 ve son olarak da tarım %13 lük paya sahiptir. Dünya atmosferinde CO2 oranının giderek yükselmesi, sera etkisi yapan diğer gazlarla birlikte global iklim değişimine ve sıcaklık artışına neden olmaktadır.

3. Doğal süreçte karbon, bitkilerin yaptığı fotosentez ile atmosferden alınmaktadır. Orman ekosistemleri bu konuda önemli bir potansiyele sahiptir. Orman ekosistemlerinde bitkisel kütle, toprak, ölü örtü ve ölü odun havuzlarında karbon depolanabilmektedir. Kyoto Protokolüne göre orman ekosistemlerindeki karbon stokları ve bu stoklardaki değişimin belirlenmesi gerekmektedir. Orman alanlarına ait yıllık karbon değişiminin hesaplanmasında kullanılan yöntem genel olarak; yıllık artım sonucu canlı biokütlede meydana gelen yıllık artıştan, odun üretimi, yakacak odun toplama, yangın, böcek ve mantar zararı gibi doğal süreç nedeniyle ortaya çıkan kayıpların çıkarılması sonucu elde edilen miktarın hesaplanması şeklinde yapılmaktadır.

4. Orman Amenajman Planlarında yaklaşık 10 yıldır Karbon birikim miktarı ve Yıllık oksijen üretimi miktarı hesaplanmaktadır. Bu hesaplamalar, Sn: Prof. Dr. Ünal ASAN’ ın çeşitli zamanlarda yaptığı araştırmalar sonucunda belirlediği hesaplama şekline göre, yapraklı ve iğne yapraklı türlerin plan ünitesindeki toplam hacimleri önce kuru ağırlığa (yapraklılar 0,640 ve iğne yapraklılar 0,473 ile çarpılarak) dönüştürülmüştür. Elde edilen rakamlar yapraklılar için 1,25 ve iğne yapraklılar için 1,20 ile çarpılarak (dallar ve yapraklar için) toprak üstü biyokütle toplamı bulunmuştur. Bu rakam kuru kütlenin % 45 kısmının karbondan oluştuğu varsayımı ile 0,45 ile çarpılarak toprak üstü C miktarı bulunmuştur. Toprak üstü karbon miktarı yapraklılar için 0,15 ile iğne yapraklılar için 0,20 ile çarpılarak toprak altı C miktarı bulunmuştur. Toprak üstü ve toprak altı C miktarları 0,40 ile çarpılarak ölü ve diri örtü C miktarları bulunmuştur. Bu üç miktar toplanarak Toplam biyokütle C miktarı bulunmuştur. Toplam biyokütle miktarı 0,58 ile çarpılarak topraktaki C miktarı hesaplanmıştır. Hesaplanan bu değerler toplanarak plan ünitesindeki Karbon miktarı bulunmuştur.

7. Yukarıdaki hesaplamalar 2012 tarihi itibariyle güncellenerek Karbon ve Oksijen Miktarları Orman Amenajman Planlarında aşağıdaki şekliyle hesaplanacaktır.

8. Arazi Kullanımı, Arazi Kullanımı Değişimi ve Ormancılık (LULUCF = AKAKDO) 3 Orman Ekosistemde tutulan karbon, beş ayrı havuzda depolanmaktadır. 1 - Toprak üstü canlı biyokütle, 2 - Toprak altı canlı biyokütle, (Kök) 3 - Ölü odunlar, 4 - Ölü örtü, 5 - Organik toprak. 2 1 4 1 5 2 5 4

9. Plân ünitesinde bulunan dikili servet ve artımın tamamı hesaplandıktan sonra plan ünitesinin karbon bilânçosu hesaplanır. Ormanlardaki karbon birikimi ve bilânçosunun ortaya konulmasında aşağıdaki yol izlenir. Bir plan ünitesinde mevcut karbon miktarının havuzlar itibariyle hesaplanması beş aşamada gerçekleştirilmektedir ki bunlar; • Aşama: Toprak üstü ve altındaki canlı biyokütlenin hesaplanması; • Aşama: Canlı biyokütle içindeki karbon miktarının hesaplanması; • Aşama: Ölü odun içindeki karbon miktarının hesaplanması; • Aşama: Ölü örtü içindeki karbon miktarının hesaplanması; • Aşama: Orman toprağı içindeki karbon miktarının hesaplanmasıdır.

12. Bilindiği üzere, bütün bitkiler fotosentez yoluyla havadaki CO2 „i alarak organik madde üretmekte ve bunu daha sonra bünyelerinde gerçekleştirdikleri bir dizi kimyasal reaksiyonla diğer organik maddelere dönüştürmektedir. CO2 alımının bitkilerdeki yaprak miktarına koşut artması ve diğer bitki topluluklarına oranla en fazla yaprak miktarının da ormanlarda bulunması nedeniyle CO2 tüketimi en fazla ormanlarda meydana gelmektedir. Bu gerçek nedeniyledir ki, yeryüzündeki orman alanlarının korunması ve ağaçlandırma yoluyla genişletilmesi, pek çok araştırmacı tarafından global iklim değişimini geciktirmede en etkin yöntem olarak önerilmektedir.

13. TEŞEKKÜRLER Mehmet KILIÇ Etüt ve Planlama Şube Müdürü