STRATEJİ GELİŞTİRME DAİRE BAŞKANLIĞI Mali Hizmetler Uzmanı Sibel ÖZSOYSAL

1. BÜTÇELEME VE BÜTÇELEME ESASLARI STRATEJİ GELİŞTİRME DAİRE BAŞKANLIĞIMali Hizmetler Uzmanı Sibel ÖZSOYSAL

2. Sunum Planı • BÜTÇE HAZIRLAMA SÜRECİ • YASALAŞMA SÜRECİ • UYGULAMA SÜRECİ

3. BÜTÇE HAZIRLAMA SÜRECİ • Yasal Çerçeve • Bütçe Hazırlama Takvimi • Süreçte Yeralan Kurumlar ve İşlevleri

4. Bütçe Süreci/ Döngüsü • . Bütçe Hazırlık Süreci Bütçe Uygulama Süreci Raporlama Süreci

5. Yasal Çerçeve • Anayasa • 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (KMYK)

6. Bütçe Mevzuatı • Anayasanın 161-162-163. maddesi • 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu • Yılı Bütçe Kanunları • Bütçe Çağrısı ve eki Bütçe Hazırlama Rehberi • Yatırım Genelgesi ve eki Yatırım Programı Hazırlama Rehberi • Bütçe Uygulama Tebliğleri ve diğer İlgili Mevzuat

7. Anayasa • MADDE 161.– Devletin ve kamu iktisadî teşebbüsleri dışındaki kamu tüzelkişilerinin harcamaları, yıllık bütçelerle yapılır. • (Değişik: 29.10.2005-5428/3 md.) Mali yıl başlangıcı ile merkezi yönetim bütçesinin hazırlanması, uygulanması ve kontrolü kanunla düzenlenir.

8. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu (5018/15) • KMYK Kanunu Devlet bütçesinin kapsamını, hazırlama esaslarını ve bütçenin uygulanmasını ayrıntılı bir şekilde düzenlemiş ve yasal ilkeleri belirlemiştir. • Merkezi yönetim bütçe kanunu, merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin gelir ve gider tahminlerini gösteren, bunların uygulanmasına ve yürütülmesine yetki ve izin veren kanundur.

9. Temel kavramlar • Merkezi yönetim bütçesi, KMYK’na ekli (I),(II) ve (III) sayılı cetvellerde yer alan kamu idarelerinin bütçeleridir. • Genel bütçe, devlet tüzel kişiliğine dahil olan ve KMYK’na ekli (I) sayılı cetvelde yer alan kamu idarelerinin bütçeleridir.

10. Temel kavramlar • Özel bütçe, bir bakanlığa bağlı veya ilgili olarak belirli bir kamu hizmetini yürütmek üzere kurulan, gelir tahsis edilen, bu gelirlerden harcama yapma yetkisi verilen, kuruluş ve çalışma esasları özel kanunla düzenlenen ve KMYK’na ekli (II) cetvelde yer alan her bir kamu idaresinin bütçesidir.

11. Temel kavramlar • Düzenleyici ve denetleyici kurum bütçesi, özel kanunlarla kurul,kurum ve üst kurul şeklinde teşkilatlanan ve KMYK’na ekli (III) sayılı cetvelde yer alan her bir düzenleyici ve denetleyici kurumun bütçesidir. • Sosyal güvenlik kurumu bütçesi, sosyal güvenlik hizmeti sunmak üzere,kanunla kurulan ve KMYK’na ekli (IV)sayılı cetvelde yer alan her bir kamu idaresinin bütçesidir. • Mahalli idare bütçesi, mahalli idare kapsamındaki idare bütçesidir.

12. Bütçe Hazırlama Süreci (5018/16) • Merkezî yönetim bütçesinin hazırlanma süreci, Bakanlar Kurulunun Eylül ayının ilk haftası sonuna kadar toplanarak kalkınma planları, stratejik planlar ve genel ekonomik koşulların gerekleri doğrultusunda makro politikaları, ilkeleri, hedef ve gösterge niteliğindeki temel ekonomik büyüklükleri de kapsayacak şekilde Kalkınma Bakanlığınca hazırlanan orta vadeli programı kabul etmesiyle başlar.

13. Süreçte Yeralan Kurumlar ve İşlevleri (Bütçe Hazırlama Takvimi)

14. Bütçe Hazırlama Takvimi(Devam)

15. Bütçe Hazırlama Takvimi(Devam)

16. Bütçe Hazırlama Takvimi(Devam)

17. FAALİYETTE BULUNAN FAALİYET TARİH İÇERİK KURUM Makro ekonomik göstergeler ve bütçe BÜTÇE ve PERFORMAS büyüklüklerinin Yüksek Planlama Kurulunda PROGRAMI görüşülmesinden sonra, Maliye Bakanlığınca hazırlanan Bakanlar Kurulu 1-17 Ekim TASARISININ T.B.M.M’ merkezi yönetim bütçe kanun tasarısı ile milli bütçe tahmin raporu, mali yıl başından en az 75 gün önce YE SEVKİ bakanlar kurulu tarafından TBMM sunulur. T.B.M.M. Plan Bütçe Anayasanın düzenlediği şekliyle uygulamaya devam BÜTÇE KANUN 17 Ekim – 1 0 Aralık Komisyonu etmektedir. TASARISININ TBMM’ DE Anayasanın düzenlediği şekliyle uygulamaya devam GÖRÜŞÜLMESİ T.B.M.M. Genel Kurulu 10 – 30 Aralık etmektedir. BÜTÇE KANUN Anayasanın düzenlediği şekliyle uygulamaya devam TASARISININ T.B.M.M. ve Cumhurbaşkanı 25 – 31 Aralık etmektedir. KANUNLAŞMASI 1 Ocak Merkezi yönetim bütçe kanunu mali yıl başından YÜRÜRLÜK 31 Aralık önce resmi Gazetede yayımlanır. Bütçe Hazırlama Takvimi(Devam)

18. Hazırlık Çalışmalarını Yönlendiren Dökümanlar • Orta Vadeli Program • Orta Vadeli Mali Plan • Bütçe Çağrısı ve eki Bütçe Hazırlama Rehberi • Yatırım Genelgesi ve Eki Yatırım Programı Hazırlama Rehberi

19. Orta Vadeli Program • 5018 sayılı Kanunun 16’ncı maddesi uyarınca, çok yıllı bütçe hazırlık süreci Bakanlar Kurulunun Eylül ayının ilk hafta sonuna kadar makro politikaları, ilkeleri, hedef ve gösterge niteliğindeki temel ekonomik büyüklükleri de kapsayacak şekilde Kalkınma Bakanlığınca hazırlanan orta vadeli programı kabul etmesiyle başlar.

20.  Orta Vadeli Mali Plan • Orta Vadeli Program ile uyumlu olmak üzere, gelecek üç yıla ilişkin toplam gelir ve gider tahminleri ile birlikte hedef açık ve borçlanma durumu ile kamu idarelerinin ödenek teklif tavanlarını içeren bir belgedir. • Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan Orta Vadeli Malî Plan, en geç Eylülayının onbeşine kadar Yüksek Planlama Kurulu tarafından karara bağlanarak Resmî Gazetede yayımlanmaktadır.

21. Bütçe Çağrısı ve Bütçe Hazırlama Rehberi • Orta vadeli program ve orta vadeli mali plan yayımlandıktan sonra kamu idarelerinin bütçe tekliflerini ve yatırım programını hazırlama sürecini yönlendirmek üzere; Bütçe Çağrısı ve eki Bütçe Hazırlama Rehberi Maliye Bakanlığınca, • Yatırım Genelgesi ve eki Yatırım Programı Hazırlama Rehberi ise Kalkınma Bakanlığınca hazırlanarak Eylül ayının onbeşine kadar Resmî Gazetede yayımlanır.

22. Bütçe Tekliflerinin Hazırlanması Gelir ve gider tekliflerinin hazırlanmasında; • - Orta vadeli program ve malî planda belirlenen temel büyüklükler ile ilke ve esaslar, • - Kalkınma planı ve yıllık program öncelikleri ile kurumun stratejik planları çerçevesinde belirlenmiş ödenek tavanları, • - Kamu idarelerinin stratejik planları ile uyumlu çok yıllı bütçeleme anlayışı, • - İdarenin performans hedefleri, dikkate alınır

23. Bütçe Tekliflerinin Hazırlanması • Gider teklifleri, Maliye Bakanlığınca belirlenen kurumsal, fonksiyonel ve ekonomik sınıflandırma esasına (analitik bütçe sınıflandırması); gelir teklifleri ise ekonomik sınıflandırma esasına uygun olarak hazırlanır

24. Genel ve Özel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdarelerince Yapılacak Bütçe Hazırlık Çalışmaları • Kamu idareleri, stratejik planları ile Bütçe Hazırlama Rehberinde yer alan esaslar çerçevesinde, bütçe gelir ve gider tekliflerini gerekçeli olarak hazırlar ve yetkilileri tarafından imzalanmış olarak en geç Eylül ayı sonuna kadar Maliye Bakanlığına gönderir. Kamu idarelerinin yatırım teklifleri, değerlendirilmek üzere aynı süre içinde Kalkınma Bakanlığına verilir

25. Maliye Bakanlığında Yapılacak Bütçe Görüşmeleri • Harcamacı kurum tarafından oluşturulan bütçe teklifine son şekli Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğünce verilir. bütçe tekliflerinin Hükümetin ve Kurumların hedefleri ile uyumlu olup olmadığı, Bütçe çağrısı ve bütçe hazırlama rehberinde belirtilen ilke ve standartlara uygun hazırlanıp hazırlanmadığı, ödenek istemlerinin yasal dayanaklarının ve ekonomik gerekçelerinin yeterli olup olmadığına bakılır. Bu safhada Maliye Bakanlığı ile Kalkınma Bakanlığı arasında sıkı bir koordinasyon içinde çalışır.

26. Bütçe Hazırlık Sürecinin Diğer Aşamaları • Bütçe kanun metni çalışmaları; Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü • - Yatırım büyüklükleri koordinasyon toplantısı; Kalkınma Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı • - Yüksek Planlama Kurulu toplantısı • - Kamu kurum ve kuruluşlarına ait bütçe tekliflerine son şeklinin verilmesi; Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Kalkınma Bakanlığı • - Bütçe kanun tasarısına son halinin verilmesi • - Bütçe kanun tasarısının TBMM’ ye sevki; Bakanlar Kurulu

27. Bütçenin TBMM’ne Sunulması(Anayasa) • MADDE 162. – (Değişik: 29.10.2005-5428/4 md.) Bakanlar  Kurulu, merkezi yönetim bütçe tasarısı ile millî bütçe tahminlerini gösteren raporu, malî yıl başından en az yetmişbeş gün önce, Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar.

28. Bütçe Kanun Tasarısının TBMM’ne Sunulması • Makroekonomik göstergeler ve bütçe büyüklüklerinin en geç Ekim ayının ilk haftası içinde Yüksek Planlama Kurulunda görüşülmesinden sonra, Maliye Bakanlığınca hazırlanan merkezî yönetim bütçe kanun tasarısı ile millî bütçe tahmin raporu, malî yıl başından en az yetmiş beş gün önce Bakanlar Kurulu tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur.  

29. BÜTÇENİN YASALAŞMA SÜRECİ • Bütçenin TBMM’de Görüşülmesi • Bütçenin Onaylanması ve Yürürlüğe girmesi

30. Bütçenin görüşülmesi(Anayasa) • MADDE 162- (………) • Bütçe tasarıları ve rapor, kırk üyeden kurulu Bütçe Komisyonunda incelenir. • Bu komisyonun kuruluşunda, iktidar grubuna veya gruplarına en az yirmibeş üye verilmek şartı ile, siyasî parti gruplarının ve bağımsızların oranlarına göre temsili göz önünde tutulur.

31. Plan Bütçe Komisyonunda Görüşülmesi • Bakanlar Kurulu tarafından TBMM’ne sunulan bütçe kanun tasarısı; Meclis başkanı tarafından Plan ve Bütçe Komisyonuna gönderilir. Bu komisyon bütçe yasa tasarısı üzerinde teknik incelemeyi yapan komisyon olup, buradaki çalışmaların 55 gün içerisinde tamamlanması gerekir.

32. Plan Bütçe Komisyonunda Görüşülmesi • Plan Bütçe Komisyonunda 25 iktidardan olmak üzere toplam 40 üye bulunmaktadır. • Üyeler komisyon gündemindeki bütçe tasarısı üzerinde önergeler verip, kabul edilmesi halinde, değişiklik yapma imkânına sahiptirler.

33. Plan Bütçe Komisyonunda Görüşülmesi • Komisyon, merkezi yönetim bütçesine dahil kuruluşların bütçe tasarılarını tek tek görüşür. Tasarı, bölümler (fonksiyon birinci düzey) halinde onaylanıp gerekli değişikliklerle kabul edildikten sonra yapılan değişiklikleri ve ekleri içeren bir komisyon raporu ile birlikte T.B.M.M Genel Kurulu’na sunar.

34. Bütçenin görüşülmesi(Anayasa) • MADDE 162- (…………) • (Değişik: 29.10.2005-5428/4 md.) Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Genel Kurulda, kamu idarebütçeleri hakkında düşüncelerini, her bütçenin tümü üzerindeki görüşmeler sırasında açıklarlar; bölümler ve değişiklik önergeleri, üzerinde ayrıca görüşme yapılmaksızın okunur ve oylanır. • Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, bütçe kanunu tasarılarının Genel Kurulda görüşülmesi sırasında, gider artırıcı veya gelirleri azaltıcı önerilerde bulunamazlar.

35. Bütçe Yasa Tasarının T.B.M.M. Genel Kurulunda Görüşülmesi • Genel Kurulda bütçe görüşmelerine, Maliye Bakanı’nın konuşmasıyla başlanır. Bütçenin Genel Kurulda görüşülmesi için 20 günlüksüre vardır. • Bütçenin bütünü üzerine yapılan görüşmelerden sonra, merkezî yönetim bütçe kanun tasarısının metnini maddeler, gider ve gelir cetvellerini kamu idareleri itibarıyla görüşür ve bölümler halinde oylar.

36. Bütçe Yasa Tasarının T.B.M.M. Genel Kurulunda Görüşülmesi • Genel Kuruldaki görüşmeler sırasında, milletvekilleri, Anayasanın 162 inci maddesi gereğince gider arttırıcı veya gelir azaltıcı tekliflerde bulunamazlar. Genel Kuruldaki bütçe görüşmeleri, gelir bütçesi ve kanun tasarısının diğer maddelerinin de görüşülüp oylanması sonucu sona erer.

37. Bütçe Yasa Tasarısının Mali Yıl Başlangıcından Önce Onaylanması ve Yayınlanması • Genel Kuruldaki görüşmelerin bitiminden sonra bütçenin tümü açık oya sunulur. Kabul oyları red oylarından fazla ise bütçe, T.B.M.M.’nce kabul edilmiş olur. •  T.B.M.M. tarafından kabul edilen kanun tasarısı onaylanmak üzere Cumhurbaşkanlığı’na gönderilir. Cumhurbaşkanı, Anayasanın 89 uncu maddesi gereği, bütçe kanununu yeniden görüşülmek üzere T.B.M.M.’ne iade edemez. • Cumhurbaşkanı tarafından onaylanan Merkezî Yönetim Bütçe Kanunu malî yılbaşından önce Resmî Gazetede yayımlanarak mali yılbaşında yani 1 Ocak’ta yürürlüğe girer.

38. Geçici Bütçe • Zorunlu nedenlerle merkezî yönetim bütçe kanununun süresinde yürürlüğe konulamaması halinde, geçici bütçe kanunu çıkarılır. Geçici bütçe ödenekleri, bir önceki yıl bütçe başlangıç ödeneklerinin belirli bir oranı esas alınarak belirlenir. Geçici bütçe uygulaması altı ayı geçemez. Cari yıl bütçesinin yürürlüğe girmesiyle geçici bütçe uygulaması sona erer ve o tarihe kadar yapılan harcamalar ve girişilen yüklenmeler ile tahsil olunan gelirler cari yıl bütçesine dahil edilir.   

39. Bütçelerde değişiklik yapılabilme esasları (Anayasa) • MADDE 163. – (Değişik: 29.10.2005-5428/5 md.) Merkezi yönetim bütçesiyle verilen ödenek, harcanabilecek miktarın sınırını gösterir. • Harcanabilecek miktar sınırının Bakanlar Kurulu kararıyla aşılabileceğine dair bütçelere hüküm konulamaz. • Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname ile bütçede değişiklik yapmak yetkisi verilemez. • Carî yıl bütçesindeki ödenek artışını öngören değişiklik tasarılarında ve carî ve ileriki yıl bütçelerine malî yük getirecek nitelikteki kanun tasarı ve tekliflerinde, belirtilen giderleri karşılayabilecek malî kaynak gösterilmesi zorunludur. 

40. BÜTÇE UYGULAMA/HARCAMA SÜRECİ • Bütçe Kanunu 31 Aralık tarihine kadar Resmi Gazetede yayımlanarak 1 Ocaktarihinden itibaren yürürlüğe girer. • Bütçe Kanununu, kapsamdaki ilgili idareler ve Maliye Bakanlığı yürütür. • Uygulama süreci, Maliye Bakanlığı tarafından çıkarılan uygulama talimatları ve genelgeleri ile yönlendirilir.

41. Harcama programı Teklifi Bütçe İşlemi Talepleri MALİYE BAKANLIĞI (BÜMKO) ÖZEL BÜTÇELİ İDARELER Mali Hizmetler Birimi ( SGB ) Ödeme Emri Belgesi Harcama Birimleri Ödeme Emri Belgesi Uygulama Süreci(2) (Özel Bütçeli İdareler) Vize Edilen Program Bütçe işlemleri Ödenek Talebi Bütçe işlemi Talebi Ödenek Gönderme Belgesi Bütçe İşlemi Ödenek Talebi Bütçe işlemi Talebi Ödenek Gönderme Belgesi Bütçe İşlemi

42. Ödeneklerin Kullanılmasının Esasları • Özel bütçeli idareler ve sosyal güvenlik kurumları ayrıntılı finansmanprogramlarını hazırlar ve harcamalarını bu programa uygun olarak yaparlar.          • Ayrıntılı harcama ve finansman programlarının hazırlanmasına, vize edilmesine, uygulanmasına ve uygulamanın izlenmesine dair usûl ve esaslar Maliye Bakanlığınca belirlenir.

43. Ödeneklerin Kullanılmasının Esasları(Devam)(5018/31) • Harcama yetkilileri ödenek gönderme belgesiyle belirlenir. Ödenek Gönderme belgesi ile ödenek gönderilen birimler harcama birimi kendisine ödenek gönderilen birimin en üst yöneticisi ise harcama yetkilisidir.

44. Ödeneklerin Kullanılmasının Esasları(Devam) • Kamu idareleri, bütçelerinde yer alan ödeneklerin üzerinde harcama yapamaz. Bütçeyle verilen ödenekler, tahsis edildikleri amaçlar doğrultusunda yılı içinde yaptırılan iş, satın alınan mal ve hizmetler ile diğer giderlerin karşılanmasında kullanılır. Ancak, ait olduğu malî yılda ödenemeyen ve emanet hesabına alınamayan zamanaşımına uğramamış geçen yıllar borçları ile ilama bağlı borçlar, ilgili kamu idaresinin cari yıl bütçesinden ödenir. • Cari yılda kullanılmayan ödenekler yıl sonunda iptal edilir.

45. Ödeneklerin Kullanılmasının Esasları(Devam)(Bütçe Uygulama Tebliği) • İlama bağlı borçlar ayrı bir tertipte bütçelenmediğinden, bundan kaynaklanan borçlar, borcun doğduğu hizmetin yürütüldüğü tertiplerden ödenecektir.

46. Ödeneklerin Kullanılmasının Esasları(Devam)(Bütçe Uygulama Tebliği) • Harcama birimleri ödenek dağılımı ile planlanan ödenekler kadar değil, kendilerine Ödenek Gönderme Belgesi ile gönderilen ödenekler kadar harcama yapma yetkisine sahiptirler.

47. Ödeneklerin Kullanılmasının Esasları(Devam) - Harcama birimleri AFP ‘de yer alan oranlar dahilinde harcayacaklardır. - Harcama birimleri, serbest bırakılan ödenekler ve gelir gerçekleşmelerini de dikkate alarak Ödenek Gönderme Belgesi ile gönderilen ödenekleri kullanabileceklerdir. -Harcama yetkilileri, serbest bırakılan ödeneklerin üzerinde veya ÖGBelgesindeki ödenekleri aşan tutarda ödeme emri düzenleyemeyecek ve bu ödenekleri aşan bir harcama yapamayacaklardır.

48. Ödeneklerin Kullanılmasının Esasları(Devam)(5018/70) Ödenek Üstü Harcama • Kamu zararı oluşturmamakla birlikte bütçelere, ayrıntılı harcama programlarına, serbest bırakma oranlarına aykırı olarak veya ödenek gönderme belgelerindeki ödenek miktarını aşan harcama talimatı veren harcama yetkililerine, her türlü aylık, ödenek, zam ve tazminat dahil yapılan bir aylık net ödemeler toplamının iki katı tutarına kadar para cezası verilir.

49. Ödeneklerin Kullanılmasının Esasları(Devam) • Elektrik, doğalgaz, su, telefon, bilgiye abonelik ve internet erişimi gibi mal ve hizmet alım giderlerinin, serbest ödenek yetersizliği nedeniyle zamanında ödenmemesi suretiyle ek mali yük oluşturularak kamu zararına neden olunmaması bakımından, tertipler itibariyle serbest ödenekler öncelikle bu giderlere ilişkin faturaların ödenmesinde kullanılacaktır.

50. Ödeneklerin Kullanılmasının Esasları(Devam) • - Ödeme Emri Belgesi düzenlenirken Fonksiyon kodlarından doğru kodlarının seçilmesi • - Ödeme Emri Belgesi düzenlenirken gelir – gider işlemlerinde yansıtma kodlarının mutlaka kullanılması