„6-latek w I klasie w aspekcie rozwoju mowy”

1. „6-latek w I klasie w aspekcie rozwoju mowy” mgr Anna Gajewska – logopeda Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 7 w Warszawie mgr Anna Skoczylas – neurologopeda Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 8 w Warszawie

2. Powszechnie podkreśla się, iż język jest najdoskonalszym środkiem porozumiewania się ludzi między sobą. Praktyczną i konkretną jego realizacją jest mowa. • „Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną. • Człowiek nabywa ją w ciągu swego życia osobniczego w kontakcie z innymi ludźmi”[1] [1] Minczakiewicz E. (1997), Mowa, rozwój, zaburzenia, terapia. Kraków, Wydawnictwo Naukowe WSP, s. 64.

3. Charakterystyka rozwoju mowy dzieckaWedług Leona Kaczmarka w rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy: • Okres melodii (0-1 roku życia) • Okres wyrazu (1-2 roku życia) • Okres zdania (2-3 roku życia) • Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 roku życia)

4. Rozwój mowy dziecka 6-letniego według Leona Karczmarka znajduje się w okresie swoistej mowy dziecka (= swoistych form językowych). Okres swoistej mowy dziecka trwa od 3 do 7 rokużycia.

5. W okresie swoistej mowy- dziecko porozumiewa się swobodnie z otoczeniem, prowadząc rozmowy. Wypowiedzi dziecięce różnią się jednak pod pewnymi względami od mowy ludzi dorosłych sposobem artykułowania dźwięków, stosowanym słownictwem, sposobem budowania zdania, gramatyką - innymi niż w języku standardowym. Różnice te są największe na początku tego okresu rozwojowego i stopniowo zanikają, w różnym tempie u poszczególnych dzieci.

6. W wieku 5- 6 lat normalnie rozwijające się dziecko opanowuje w pełni technikę mówienia- zdobywa umiejętność wymawiania pełnego zasobu głoskowego języka polskiego. Dość częste są jednak odstępstwa i opóźnienia.

7. Na ogół dziecko 5-cio i 6-letnie ma świadomość, jaki kształt brzmieniowy ma wyraz choćby miało trudności z jego artykulacją. U dzieci intensywnie w tym czasie działa autokorekcja wymawianiowa– jest to mechanizm pozwalający dziecku korygować własną wymowę niezależnie od ewentualnej ingerencji logopedycznej.

8. Dzieci 5-cio, 6-letnie mówią często w sposób bełkotliwy: • opuszczają sylaby w długich sylabicznie słowach, • redukują trudne do wymówienia grupy spółgłoskowe, • zastępują trudną grupę spółgłoskową inną, uniwersalnie przez dziecko stosowaną dla wszystkich trudnych grup spółgłoskowych, • mają trudności z wymówieniem wyrazów, w których sąsiadujące ze sobą sylaby zawierają głoski później nabyte oraz głoski będące wcześniej ich substytutami, • przestawiają głoski i sylaby, opuszczają lub dodają głoski, • zastępują głoski zbliżone fonetycznie, Sposób mówienia rzutować może potem na sposób pisania.

9. Słownik Osiągnięciem rozwojowym okresu swoistej mowy dziecka jest znajomość wszystkich części mowy, choć przy różnej częstotliwości ich stosowania. Następuje poszerzanie zakresu znaczeniowego wyrazów i ciągły wzrost zasobu słownikowego.

10. Neologizmy dziecięce Coraz już rzadziej u 6-latka pojawiają się neologizmy dziecięce– swoiste formy językowe. Już w pewnym stopniu orientuje się w regułach tworzenia wyrazów, jednak nie zna form wyjątkowych. Inne neologizmy powstają wskutek ciągle postępującego rozwoju słownictwa. Jeśli dziecko nie zna jakiegoś słowa, a potrzebuje użyć go w wypowiedzi, tworzy neologizm.

11. Dziecko, choć rozumie, prawie nie posługuje się niektórymi częściami mowy. Mówi stosując tylko wyrazy i fragmenty wyrazów niosące treść. Czasem określa się to okresem mowy telegraficznej. Ponadto dzieci skłonne są używać gwary rówieśniczej – mniej starannej odmiany mowy, w której opuszcza się formy nieistotne dla treści wg. dziecka, w tym: formy gramatyczne, przyimki, spójniki.

12. Budowanie zdań: W swych wypowiedziach dziecko 6-letnie buduje krótkie zdania stopniowo rozwijając je do 5-6 członów. Akcentuje pierwsze wyrazy – tam umieszcza najważniejsze słowo. Szyk składniowy takiego zdania jest dowolny. Dziecko stosuje liczne powtórzenia o tym samym znaczeniu, szeregowe określniki.

13. Dziecko nie panuje jeszcze nad składnią. W jego wypowiedziach mogą występować tzw. potoki składniowe– szereg zdań niejasno od siebie oddzielonych.

14. U dziecka 5-cio i 6-letniego zaczyna funkcjonować świadomość językowa. Dziecko zauważa obecnie pomyłki językowe, czy jakieś odstępstwa otoczenia i coraz częściej słusznie, czy niesłusznie je poprawia.

15. Funkcja konwersacyjna mowy W konwersacjach dorosłych z dziećmi 5-cio i 6-letnimi przeważają pytania. Pełnią one ważną rolę w rozwoju języka dziecka. Dziecko 6-letnie już od dwóch lat ma opanowaną umiejętność słuchania odpowiedzi na zadane przez siebie pytanie oraz potrafi replikować. W jego wypowiedziach występują komentarze, potwierdzenia, powtórzenia, polecenia. W rozmowach najpierw dorosły dostosowuje się do dziecka, a 6-letnie dziecko wykazuje już umiejętność dostosowania się do partnera rozmowy – dziecięcego lub dorosłego. U dziecka rozwijają się funkcje dialogowe mowy.

16. Rozwój mowy wewnętrznej Funkcją mowy jest też udział w procesie myślenia. Do wieku 4-5 lat powinna się dokonać tzw. interioryzacja mowy. Mowa wewnętrzna to odmiana mowy, którą posługujemy się komunikując się ze sobą samym. U młodszego dziecka nie ma mowy wewnętrznej– dziecko wypowiada to, co myśli.

17. Proces przejścia od myślenia (mowy wewnętrznej) do mowy zewnętrznej u dziecka jest słabo kontrolowany. Wiążą się z tym tzw. falstarty, kiedy wypowiadanie się wyprzedza myślenie. Stąd często wynika niepłynność w wypowiedziach dzieci. Dziecko poszukuje formy dla swojej wypowiedzi. Tu też są źródła zaburzeń w wypowiedziach dzieci 6-letnich.

18. Trudności związane ze stanem rozwoju mowy dziecka 6-letniego idącego do kl. I „Wśród czynników decydujących o dojrzałości szkolnej poczesne miejsce zajmują problemy mowy i jej rozwoju. Dziecko z nie ukształtowaną mową skazane jest na niepowodzenia w nauce szkolnej, o ile wcześniej braki w tym zakresie nie zostaną wyrównane w specjalnej grupie przygotowawczej” /Józef Kania „Szkice logopedyczne” /

19. Trudności związane ze stanem rozwoju mowy dziecka 6-letniego idącego do kl. I „Trudności w pisaniu i czytaniu …. występują u osób z pewnymi wadami mowy; osoby te zazwyczaj piszą tak, jak wymawiają” /Irena Styczek „Logopedia”/

20. Trudności związane ze stanem rozwoju mowy dziecka 6-letniego idącego do kl. I „Zaburzenia funkcji językowych znajdują swoje miejsce w patomechanizmie dysleksji” /Marta Bogdanowicz „O dysleksji”/

21. Niepowodzenia szkolne dzieci rozpoczynających naukę szkolną z nie w pełni ukształtowaną mową Według badań dotyczących błędów pisma u uczniów kl. I • Spirowej (1957): uczniowie z poprawną wymową stosunkowo rzadko oddzielnie zapisują poszczególne części wyrazu lub łączą dwa wyrazy. Dla dzieci z zaburzeniami artykulacyjnymi ten rodzaj błędów jest specyficzny. Ponadto dzieci te opuszczają pojedyncze litery w wyrazach, całe sylaby, niekiedy wyrazy w zdaniach. Często przestawiają i dodają litery.

22. Niepowodzenia szkolne dzieci rozpoczynających naukę szkolną z nie w pełni ukształtowaną mową • R. Bytnar-Hys (1991): istnieje zależność między fonetycznymi błędami w pisaniu a opóźnionym rozwojem mowy i zaburzeniami słuchu fonematycznego, a także między zniekształceniami sylabowej struktury wyrazów w pisaniu a opóźnionym rozwojem mowy i poziomem rozwoju leksykalnego.

23. Przeciwdziałanie trudnościomSą dzieci, które potrzebują terapii logopedycznej • „Jedynie skuteczną metodą reedukacji błędów pisma powstałych w rezultacie wad wymowy jest nauka poprawnej artykulacji”. – Józef Kania • Błędy w piśmie dziecka mogą zostać przezwyciężone, gdy praca nad techniką wymawianiową wiąże się z pracą nad słuchem fonemowym i analizą fonologiczną wyrazów. • Dźwięk wywołany, lecz nie zautomatyzowany, nie powoduje zmian w analizie. Dzieci, u których w pracy korekcyjnej dźwięki nie zostały zautomatyzowane mają również trudności w analizie wyrazów wymawianych poprawnie.

24. Przeciwdziałanie trudnościom Należy zwrócić uwagę: praca logopedyczna powinna dotyczyć dziecka 5-letniego, które jako 6-latek wybierze się do kl. I. Jest to jeden z aspektów pracy nad gotowością szkolną.

25. Kilka rad dla rodziców dzieci 5-letnich • Do dziecka należy mówić wolno. Wymowa powinna być dokładna i wyraźna – staje się bowiem wzorcem dla dziecka. Dzięki takim zjawiskom, jak autokorekcja wymawianiowa i echolalie, odrębności wymowy dziecka stopniowo zanikają. • Nie wolno dzieci leworęcznych zmuszać do posługiwania się w okresie kształtowania się mowy ręką prawą. Przeszkadza to normalnemu wykształceniu, umiejscowieniu i funkcjonowaniu nieustalonego jeszcze mechanizmu mowy.

26. Kilka rad dla rodziców dzieci 5-letnich • Odstępstwa od normy w wypowiedziach dzieci, wprowadzane przez dziecko korekty, nadmiar pytań mogą wydać się nużące. Jedynie cierpliwość, takt i zręczność otoczenia mogą sprawić, że rozmowy dziecka z dorosłym staną się cennym ćwiczeniem językowym dla dziecka.

27. DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ!!!