Leerhuis over het boek van Tjeu van den Berk

1. Leerhuisover het boek vanTjeu van den Berk HOOFDSTUK 2: HERSENSTAM EN HERSENSCHORS, TWEE WERELDEN APART Het Mysterie van de Hersenstam, Over basisfuncties, psychosomatiek en spiritualiteit Leerhuisseizoen 2010 – 2011 Gereformeerde Kerk van Nieuw-Vennep Inleider: Drs. M. Valenkamp

2. De functie van hoofdstuk 2 • Tjeu van den Berk zegt op blz. 54 en 60 thema’s uit het hersenonderzoek aan te willen snijden, niet zo zeer omwille van een geleerde uiteenzetting van een leek over dit thema (mijn woorden), maar omwille van het feit, dat het thema’s zijn “die in nauw verband staan met de materie van dit boek”. Later zal Tjeu der niet meer op terugkomen, maar u moet het wel allemaal op de achtergrond van het lezen van dit boek mee rekening houden! • Hoofdstuk 2 is dus een soort tussenhoofdstuk met funderende functie.

3. Menselijke hersenen bestaan heel grosso-modo uit twee delen* Menselijke hersenen bestaan grosso-modo uit twee delen, of beter gezegd: twee rond elkaar liggende lagen. In het diepste van de hersenen; - centraal dus -; liggen de primitieve hersenen: deze hebben we gemeenschappelijk met alle zoogdieren en ook met de reptielen. Het zijn de eerste lagen die werden neergezet door de evolutie. * http://www.roland-brakel.be/artikels/bijtwonden-door-prooidieren

4. Een aantal linken naar filmpjes • Hersenen en emoties: http://www.youtube.com/watch?v=8X5pQWMwD14 • Hoe hersenen werken: DEEL 1: http://www.youtube.com/watch?v=8RwJeyKlEsw • DEEL 2: http://www.youtube.com/watch?v=I5ao8mvMeFE • DEEL 3: http://www.youtube.com/watch?v=EZapRKv1tEU • DE COMPLEXITEIT VAN DE HERSENEN: http://www.youtube.com/watch?v=FjouOFI1Cx8 • DE WONDEREN VAN HET MENSELIJK LICHAAM: http://www.youtube.com/watch?v=aw9PTVmPJAY

6. De boodschap van hoofdstuk 2 • Een mitigering van de rol van het denken / verstand / de cortex (hersenschors): • Het denken staat steeds naast de werkelijkheid (blz.32), of raakt op hopeloze manier het spoor naar de werkelijkheid kwijt. • De waarde van de ratio ligt hoofdzakelijk in het utilitaire vlak, de ratio heeft gebruikswaarde. • De hersenstam (of: limbisch systeem – w.i. de amandelkern – plus de reticulaire formatie, plus de hypothalamus) gaat over de meest primaire levenszaken van mens en dier. • Te weten: voeden, vechten, vluchten en vrijen (de basisfuncties).

7. De boodschap van hoofdstuk 2vervolg • Van den Berk laat zien hoe hersenstam en cortex op elkaar zijn afgestemd: • Voor de drang tot voortbestaan werken hersenstam en cortex volmaakt samen. • Máár, dat was tot vóór de periode dat de mens in de evolutieweg gereedschappen begon te maken. Het functioneren van menselijke beschavingsvoorwerpen gaat buiten de hersenstam om! (blz. 42); • De hersenstam wordt door de “moderne” cortex gecensureerd (zie sheet over Sigmund Freud’s opvatting in deze). • De basale functies van de mens zitten in de hersenstam en die zijn: voeden, vechten, vluchten en vrijen.

8. De boodschap van hoofdstuk 2vervolg Deze basisfuncties van de mens bezitten een spirituele dimensie. Voorbeelden: • Zen-Boeddhisme: (leren) ademhalen • Yoga: goed leren ademhalen en zo oefenen dat fundamentele klieren en hormonen in werking komen (fysiologische processen stimuleren); • Tantra:(Sanskriet: tan = expansie; tra = bevrijding), ook tantrische yoga of tantra yoga genoemd, is een rituele praktijk uit de Vedische traditie, die gericht is op geestelijke verruiming en bevrijding. een volledige integratie van sexuele omgang en kosmische religiositeit. In de tantra ligt de nadruk op de ontwikkeling van menselijke sterkte, zowel door middel van meditatie alsook door de directe confrontatie met moeilijke omstandigheden voor het overwinnen van angsten en zwakheden. Tantra is een van de esoterische tradities die deel uitmaken van het hindoeïsme, boeddhisme en jaïnisme. • Epidaurus’ sleutel tot genezing lag in slapen en dromen. Mediteren een centraal punt in vele religies. Waarom? (blz. 51): “Omdat het verstand in relatie wordt gebracht met de diepere, onbewuste lagen van de psyche”.

9. Een paar fundamentele vragen • Een paar opmerkingen van Tjeu v.d. Berk: • Wat is de precieze relatie tussen het elektrochemisch functioneren van de hersenen en de psychisch/geestelijke belevingen van de mens? • Produceren de hersenen het bewustzijn? Produceert de radio het geluid? • Klopt het materialistische causaliteitsprincipe t.a.v. de z.g. localisatie-plaatsen van ‘functies’ in de hersenen nog wel? • Speelt de hersenstam een z.g. activerende rol bij het bewustzijn? • Hijdra: zeg niet meer “ik heb bewustzijn”, maar “het denkt, het voelt”. Bewustzijn hebben is/lijkt een anoniem gebeuren! • Wat is nu precies een bewuste ervaring? Neurowetenschappers vinden nergens een hoofdkwartier van bewustzijn die ons de baas laat zijn over ons bewustzijn. Het lijkt er eerder op dat het brein beslist en dat wij daarvoor niet nodig zijn. • VRAGEN MVA: Ook al “weet” het lichaam al eerder dan ons bewustzijn (Merleau-Ponty: corps connaissant), het kan toch zo zijn dat het bewustzijn een evolutionaire mogelijkheid biedt om niet louter te vluchten, maar om manieren te vinden om continu van het gevaar gevrijwaard te zijn/blijven? Juist daarvoor zijn de “nieuwe hersenen” toch? Of niet?

10. Een paar fundamentele vragen • Maar, wat is dat, zich-bewust-worden-van iets? Eigenlijk weten we dat niet!. Slechts met behulp van metaforen kunnen we spreken en schrijven over menselijke ervaringen. • Veel menselijke reacties op gebeurtenissen, en de neurale verwerking daar van in het hoofd zijn nog wel evolutionair te duiden, maar, wat is de evolutionaire functie van muziek, poëzie, religie, enz? • Interessant, dat de wiskundige en informaticus Barendregt voorstelt om het begrip Heilige Geest in de neurowetenschappen in te voeren. • Interessant is Van den Berk’s opmerking op blz. 60: “Men is geneigd om hier over ‘hogere’ vormen van bewustzijn te spreken. Cortex en hersenstam raken hier ten volle geïnspireerd, ze worden door de geest geraakt. Misschien is het symbool van een onmetelijk kosmische geest/pneuma die zich onzichtbaar en zichtbaar via miljoenen vormen en gedurende miljoenen jaren manifesteert, hoe verbijsterend ook, en het bewustzijn komt in de mens, zo gek nog niet”. N.B. Van Lommel, én: n.b. de quatumfysica

11. Sigmund Freud We zagen reeds deze tekening van Freud’s visie op verdringing. Freud’s verhaal past heel goed op de tweedeling in de hersenen. De oude hersenen die gespecialiseerd zijn in het voortbestaan – DRANG, ES, DRIFTEN – en de nieuwe hersenen die op grond van hun rationaliteit en bewustzijn van de wereld deze driften REGULEREN.

12. Nogmaals Sigmund Freud

13. FREUD’s UNBEHAGEN IN DER KULTUR Freuds grote socio-filosofische werk Het onbehagen in de cultuur heeft een pessimistische teneur. Hij schreef het toen er kaakkanker bij hem was geconstateerd, en de macht van de nationaal-socialisten zag hij in zijn geliefde Wenen met de dag groeien. In het boek reageert hij op de politieke ontwikkelingen door somber te betogen dat iedere samenleving een fnuiken van de persoonlijkheid is. Ons libido voelt zich door de maatschappelijke verplichtingen aan banden gelegd en soms uit zich dat in extreem gewelddadig gedrag. Meestal echter verloopt de onderdrukking van het onderbewuste vloeiender en minder gewelddadig. Maar er is altijd frustratie, want samenleven betekent vaarwel zeggen tegen je libido en je authentieke zelf. De samenleving houdt de mens in toom en dat is per definitie niet altijd prettig. We kunnen in het beste geval hopen op een leven waarin beschaving en persoonlijke geldingsdrang ongeveer in evenwicht zijn.(Marnix Verplancke) http://www.youtube.com/watch?v=ENEu06cJidk