STEDEN & STEDELIJK LEVEN IN DE OVERGANG VAN OUDHEID NAAR MIDDELEEUWEN

1. STEDEN & STEDELIJK LEVEN IN DE OVERGANG VAN OUDHEID NAAR MIDDELEEUWEN BA – themacollege 2010

2. STAD = NEDERZETTING • geconcentreerde bewoning; • weinig landbouw; • gevarieerde centrumfuncties: • economische (nijverheid, markt) • sociaal-religieuze (kerken, zorg) • bestuurlijk-politieke • culturele

4. SÃO PAOLO

5. Oerbeeld: de antieke ‘consumer city’

6. Oerbeeld: de middeleeuwse handelsstad

7. Oude (antieke) luister, en ..

8. (middeleeuws) verval

9. LUCCA

10. Het lot van steden in de late Oudheid (Liebeschuetz) • De-urbanisatie & polynuclearisering • [maar ook: incastellamento buiten civitates] • De-secularisatie (= de-monumentalisering?) & christianisering & de-alfabetisering • Privatisering (ruimte & bestuur) • De-militarisering(?) • Oorzaken: decline or fall? West t.o. Oost? Christendom of islam?

12. Henri Pirenne 1862-1935

13. Kern Pirenne-thesis (theses?) • (Economische) eenheid mediterrane wereld niet aangetast door Volksverhuizingen • maar pas door Arabische veroveringen. • Leidde in Westen tot (economische) heroriëntatie op Loire-Rijn-Noordzee en • tot nieuw type rijksvorming. • Herleving steden door elan kooplieden.

14. ‘Crucial change’ (in Westen) volgens Chris Wickham (2009) • Tax-raising (central) state > ‘states’ based on landowning + rent collection • Economische involutie (economie localer, kleinschaliger, ongespecialiseerder) • Elitecultuur (civiel-seculier) > militair en christelijk. Bronnen ‘cultureel kapitaal’ radicaal anders!

16. Michael McCormick(2001) Origins of the European economy: communications and commerce, AD 300-900

18. ‘Steden’ in vroege middeleeuwen PRIMAIR volgens Innes: • ‘Centres of power’ = Plaatsen waar belangrijke personen (vaak) resideren = • Plaatsen van ‘publieke handelingen’ & ‘tournaments of value’ plaatsvinden = • Plaatsen met vooral politieke, sociale en religieuze centrumfunctie

19. TOURNAMENTS of VALUE(Arjun Appadurai) = sociale ‘totaal-evenementen’ voor elite, waarbij • Politieke acties plaatsvinden (rituelen, feesten); • Belangrijke rechtshandelingen plaatsvinden; • Op hoogste niveau wordt rechtgesproken; • Sociale relaties worden vernieuwd of aangegaan; • Dus ook: geschenken worden uitgewisseld; • Relaties met bovennatuurlijke worden bevestigd of aangegaan (geschenken, rituelen, feesten)

20. Vragen • Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid? • Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’? (Was élk ‘centre of power’ een stad?) (Hoe elite voorzien van ‘goederen’?) • Was Dorestat rond 800 een ‘stad’? (Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?) (Is goederentransactie per se ‘handel’?)

22. Vragen • Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid? • Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’? (Was élk ‘centre of power’ een stad?) (Hoe elite voorzien van ‘goederen’?) • Was Dorestat rond 800 een ‘stad’? (Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?) (Is goederentransactie per se ‘handel’?)

23. AKEN

25. Vragen • Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid? • Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’? (Was élk ‘centre of power’ een stad?) (Hoe elite voorzien van ‘goederen’?) • Was Dorestat rond 800 een ‘stad’? (Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?) (Is goederentransactie per se ‘handel’?)

26. Dorestat

29. EMPORIA (in Noorden) • Hamwic (Southampton); Lundunwic (London); Ipswich; York • Quentovic (Montreuil); Dorestad; Walichrum (Domburg); Witla(?) • Haithabu/Hedeby (Schleswig); Ribe • Birka; Kaupang

31. Sporen (prestige)goederen en ‘handel’? • Belangrijke (prestige)goederen laten geen archeologische sporen na [en documentaire al helemaal niet] • Veel transacties met (prestige)goederen niet-commercieel (buit, geschenken, leveringen, redistributie)

32. COMMODITY EXCHANGE = Uitwisseling van vervreemdbare objecten tussen personen zonder specifieke onderlinge relatie GIFT EXCHANGE = Uitwisseling van onvervreemdbare objecten tussen personen met een specifieke onderlinge relatie

33. Oorlog Buit, grond p.g. Handel p.g. voorouder Koning A Koning B p.g. heil & zegen p.g. + s.g. gewapende steun krijgers p.g. = prestigegoederen s.g. = subsistentiegoederen

34. Betekenis niet-commerciële goederentransacties • Twee vormen: Reciprociteit vs redistributie • Duurzaamheid: Transactions of the short term vs transactions of the long term

35. Vragen • Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid? • Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’? (Was élk ‘centre of power’ een stad?) (Hoe elite voorzien van ‘goederen’?) • Was Dorestat rond 800 een ‘stad’? (Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?) (Is goederentransactie per se ‘handel’?)

36. Wel of niet?

37. ‘Steden’ in geschreven bronnen • civitas, castrum, burgus (= nadruk ‘centre of power’) • portus, vicus (= nadruk handel)

38. ‘Markten’ in geschreven bronnen: • Lokaal; bij landgoed (villa, curtis) of abdij; • Lokaal; bij civitas: mercati pubblici of legittimi • Emporia; porti (‘gateways’)

40. HUY

41. HUY

43. Stadsvorming vroege middeleeuwen (Noorden) • Abdijen (Gent, Atrecht) • Kroondomeinen (Keulen, Aken, Frankfurt, Dortmund, Parijs, Doornik, Valenciennes) • Bisschopssteden/missiecentra (Maastricht, Bremen, Münster, Paderborn, Magdeburg) • Machtscentra potentes (Brugge, Gent) • Verdediging tegen Vikingen (-burhs) • Vikingsteden (Dublin, York) • Emporia/ gateways

44. Gent (9de-10de eeuw)

45. Magdeburg

47. Viking Dublin (ca 940)

48. VERSNELLING URBANISATIE 900-1200 • Groei bestaande steden • Uitbreiding aantal steden • Uitbreiding centrumfuncties • Lokale bestuurlijke autonomie • Overheersing platteland