Sjellja në grup , sjelljet ndër-grupore në organizata dhe kultura e organizatës

1. Sjelljanëgrup, sjelljetndër-gruporenëorganizatadhekultura e organizatës Ligjërues: Linda Hoxha

2. DinamikatOrganizative – Forcat e jashtme • Çdoorganizatënëmënyrëtëvazhdueshmendërvepron me forcat e jashtme,siçjanëkonkuruesitdhefurnizuesit e mallravetëpapërpunuara (lëndessëparë), poredheforcat (fuçitë) ekonomike locale. nacionaledhendërkombëtare. Teknologjia Furnizuesit Organizata Ekonomia Treguipunës

3. Forcat e Brendwshme • Brenda secilësorganizatë ka njënumërsistemëshqëndërveprojnnëmënyrëdinamike.Qartazi me rëndësiështëprocesiihyrjevedhedaljeveiciliështëoperacioniveprimithemelor (bazë) përatëorganizatë: Përnjëindustriprodhuese, aipoces do tëmundtëpërmblidhejsinënjësistemkryesoriprodhimit me nënsistemet; p.sh. njësistemtransportidhenjësistemsekretarial (kontabiliteti, llogaritjeje).Sistemet e informimitdhemarketingutgjithashtudo tëlidheshinnësisteminkryesordhenënën-sistemet.

4. Forcat e Brendëshme Nënsistemi: Financat/Kontabiliteti/Sekretari Daljet (produktet e përfunduara) Proceset e Prodhimit Hyrjet (lënda e parë) Nënsistemi: Transportimi

5. ProcesetDinamike Brenda Organizatës • Përveqsistemeveformaletëprocesitqëhasennëorganizata,janëedhesistemetjoformalesiqjanëgrupetshoqërore ,dhestrukturatformale, tëtillasisistemetpunuese.Kotter, sygjeron se këtojanëperiferikengabazaqendrore, tëcilënai e quan Key Organizational Processes ( Procesetorganizativekyqe).KëtoPërfshijnë: • Mbledhja (grumbullimi) iinformative Informatatgrumbullohenngajashtëprejnjësërëburimesh:palët (myshterinjët) ekzituesdhepotencial,konkurentët, furnizuesit e lëndëssëparë (mallittëpapërpunuar ),tregjet.Përveqkësaj. informatatmblidhenngabrendaprejpunonjësvedhemenagjerëvenënjënumërçështjesh, përshembull,proceset e punës,makinerindheteknologjinë e re dheatëekzituese.

6. ProcesetDinamike Brenda Organizatës • KomunikimiInformatashperndahennëpërorganizatë me sistemeformale,tëcilatmundtëpërfshijnë memorandum tëshkruar,letradhegazetë e personelitdhegjithëashtunëmënyrëverbale,përmesmbledhjeveformaletëstafit,ligjeratavedheditëvenëshërbim.Nëmënyrëjoformale,shumica e organizatavekanëedhe ‘thashëethemet’, përmestëcilavekomunikoheninformatat e nganjëherëedheshtrembërohen.Ështëmëmirëpërorganizatatikomunikojinformatat,veqanarishtpërndryshimet e propozuara,sesatëlejontëzë vend shtrembërimi,qëmëvonë do tëduhettëkorigjohet. Bërja e vendimeve/Marrja e vendimeve, sirregullëproceset e marrjessëvendimevejanënënivelin e udhëheqjes(menagjmentit),dhevendimitnëpërstrukturat e organizatës.Vendimet e unionitmundgjithëashtutëmerrentëcilat do tëprekninpjesënmëtëmadheapotëgjithëorganizatën.

7. ProcesetDinamike Brenda Organizatës • Atykugrupetpunuesejanëautonome,vendimetmundtëbëhennëatënivel,përatëgruptëcaktuar (veqant),duke siguruarqëvendiminuk do tëprekë (cenoj)grupettjera;atëherëçështja do tëbëhejqëndrore,sesa e bazuarnëgrup. -Transportimiilëndës / energjisë.Organizataduhettëvendos (formoj ) njësistemtëtransportitpërhyrjetdhedaljet.Këtomundtëjenëartikujt ,p.sh.llamarina(fletëmetali) dhethëngjill,oseprodhimenergjie,sienergjielektrikengaqendra(stacioni) elektrikë (energjetikë). -Shkëmbimiilëndës/ energjisë.Këtojanëproceset e prodhimittëvendosurasiqendrorenëdiagramin e thjeshtësuar

8. ProcesetDinamike Brenda Organizatës • Kottersygjeron se ka nënsistemerrethkëtijprocesiKyqOrganizativëqëndror. • -Punonjësitdheasetettjera Burimetthemeloretëorganizatësjanëpjesë e sistemittëaseteve,tëcilatgjithëashtupërfshijnëuzinën,makinerinëzyredhepaisjettjera, dheasetetmonetare. Aranzhmanetorganizativeformale Kjopërfshinëstrukturën e organizatës, nëçfarë do formeqëmerrkjo Tëgjithasistemetorganizativetëmundësuarangaorganizatapërfshihenkëtu:p.sh.,sistemet e porositjevepërmallradheshërbime,sistemet e marketingut,sistemet e kujdesitndajkonsumatorëvedhesistemet e kujdesitndajpunonjësvetëpunësuarve.

9. ProcesetDinamike Brenda Organizatës • Koalicioni dominant • KarakteristikatpersonaletëatyreqëjanënëkontrollëtëorganizatësqëndikojnnëProcesetKyqeOrganizative,pornëmënyrëreciprokeinfluencohenngaatoprocese;ështëndërveprimidyanshëmndërmjetmenagjmentitdheorganizatës. Qëllimetdhestrategjitë e organizatësndërveprojnnëmënyrëtënjejtë. Tëgjithaorganizatatkanënevojëpërqëllimeedhe (siedheindividët), përndryshemungesa e drejtimitrezultonnësorollatjedhemungesëtëarritjes. Qëllimetrealeduhettëvihenpërsecilënorganizatë; qëllimetjorealenuk do tëmbërriheshin, me rezultatedemoralizuese.

10. ProcesetDinamike Brenda Organizatës • Teknologjia • MetodatdheteknikatteknologjikeqëpërdorentaninëorganizataqëtëndikojnënëprocesetKyqeorganizative.Nësekëtojanëtëskaduara, atëherëfunksionetdheproduktivitetimundtëkufizohen.Kursistemetteknologjikejanëbashkohore, nëpërputhje me to duhettëndryshojnmetodat; kjogjithëashtumundtëbëjëtëdemosdoshmetrajniminaporitrajnimin e personelit, icilinëanëntjetërmundtë has me disaproblemeoserezistencëbrendaorganizatës. Sistemetshoqërore Ka një numër sistemesh brenda cilësdo organizatë,edhe formale edhe profesionale. Kultura e organizatës është zakonisht një kodë i pashkruar,por është përgjithësisht i pranuar brenda organizatës. Struktura shoqërore e organizatës është shpesh e përcaktuar nga struktura formale. Janë shumë nënsisteme të strukturës sociale duke përfshirë grupet e punës,grupet shoqëruese dhe grupet shoqërore gjysmëformale, të tilla si klubi futbollistikë i kompanisë.

11. InteraksionetDinamikeNdwrmjetOrganizatësDheAmbientit • Modeliipasigurisë (contingency) i Lawrence dheLorsch Lawrence dheLorsch (1967) hulumtuannjënumërtëindustriveqëtëidentifikojn se çfarëi ka bërëdisaorganizatamëtësuksesshme se disatëtjera.Atakanëgjetur se nësenjëorganizatëekzistonnënjë ambient jostabil (nëpërpasiguritëfornizimeve,konsumatorëveosefaktorëvetëtjerëambiental),atëherëstiliudhëheqës ka nevojëtëjetëindryshëmdhefleksibil,dheorganizataduhettiintegrojdepartamentetqëkanënevojtënënveprojn.Stiliudhëheqës (Management style) ështëkontigjentnëfaktorëtambientalekzituesnësecilënkohë.

12. InteraksionetDinamikeNdërmjetOrganizatësDheAmbientit • Modeliiprocesimittë informative i Galbraith-it Galbraith (1973) e shihteorganizatënsinjë system iprocesimittëinformatave. Informatatqëiprocesonvinëngaambienti,nëlidhje me hyrjet (lëndën e parë),daljet (prodhimin) dhefuqinëpuntoretëpranishme.Sitëtillë,Galbraith e pa mëshumëorganizatënsitëpasigurtësesaambientinqëishtepikëpamje e modelittëkontigjentit. Galbraith sygjeron se organizatatmundtëreduktojn (zvoglojn) pasigurinënënjënumërmënyrash.Ambienti do tëmundtëstabilizohej duke marrëudhëheqjen e burimevehyrëse p.sh. duke e blerënjëfurnizues.Ndryshimet e brendshmemundtëprodhojn (sjellin) zvogëlimnëpasigurinënjësitëpunuesevetë - permbajtësemundtastabilizojnprodhimindhekualitetin. Marrja e vendimevemundtëjetë e decentralizuar,kështuqëprocesetburokrativetëorganizatavetëmëdhanukingadalësojnndryshimet e nevojshmeteknologjike.

13. Çfarëështëkulturaorganizative? • Njëkulturë e organizatësmundtëpërshkruhetshkurtimishtsi model inormavedheqëndrimevetëmbajturabrendaasajorganizate. Këtoshpeshreflektojnnëlidership( udhëheqje), strukturën e asajorganizate, tëcilatmundtëmosjenënormazyrtarenëseudhëheqësitnukjupërmbahenatyre. P.sh.nëseDeklarata e MisionittëOrganizatës(njëdeklaratë e qëllimëvedheobjektivave) specifikonqëllimet e marrëveshjespërndershmëri (sinqeritet),pormenagjmentiështëparëtëjetëikorruptuar, ështëmë e mundshmeqëkulturatëimitojatëkorrupcionsesavijënzyrtaretëndershmërisë.

14. Përcaktimiikulturëssënjëorganizate • Schein (1987) sygjeron se kulturarrjedhnganivelet e udhëheqjes (menagjmentit).Ai tregon (përmend)tri nivelekryesoretëkulturës:artifakte,vleradhesypozimetbazë. ARTIFAKT Këtopërfshijnëgjëratsikodin e tëveshurit.Aveshinnjerëzitkostumeaporrobajoformaletërastitnëpunë?Ajanëkostumetpërnivelinudhëheqës ,dheuniformataporrobatjoformalepërnivelinpërpuntorët e thjeshtë? Atykukodiitëveshuritështëartifaktifortë ,me siguri do tëkonsiderohetsi “gabim”përnjëpuntorëtethjeshtëtëveshkostum,sipërdrejtorinudhëheqëstëshfaqet me njëkompletuniformë, përderisanëkompanitëtjera ,kodiitëveshuritnukkonsiderohetirëndësishëm.

15. ARTIFAKT • Artefaktitjetërqëjepëtregueskultureështëmenyra me tëcilënnjerëzitidrejtohennjëritjetritbrendaorganizatës .A janëtëgjithëtëthirrur me emrin e parë (me emër ), qëtregonnjëpamjetëbarazisë (egalitariane).A judrejtohenmenagjerëvesi “z. Smith” ose “Znj. Jones”, përderisapunonjësittjerëthirren me emër,qëtregonnjëmirëmbajtjetëkujdesshmetëklasësshoqërore? Apo a thirrentëgjithënëmënyrëzyrtare (formale)? • Shtrirja e vendittëpunësgjithëashtujepinformatanëlidhje me kulturënorganizative. Paraqitja (prezantimi) izyravedhevendevetëpunës “plan hapur”parapakviteveishtedizajnuarpërtënënkuptuaregalitarianizmin “barabartësin”.Megjithatë, nëfushatëmëdha ,volume izhurmësibërigatitëpamundurapërpunë. Modifikimetëçasjes “plan hapur” mundtëpërdorentani.

16. VLERAT • Vlerat e njëorganizatejanënormat,ideologjitëdhefilozofitëqëpërkrahajo.Disajanëtëpranishmenëtëgjithaorganizatat: tregtifer,ndershmëria, integriteti.Tëtjeratmundtëjenëspecifikepërllojetëcaktuartëorganizatave: njekompani e prodhimittëveturavemundtëmburrennëprodhimin e veturësnëtëlirë,tjetra me kualitetinnëtëmirëtëveturës,pamarrëparasyshçmimin. Energjia elektrike nuk aspiron të ndryshoj cilësitë e produktit, por një kompani mund të synoj çmime të ulëta,tjetra për shërbime të kualitetit të lartë.Kujdesi ndaj konsumatorëve dhe punonjësve zakonisht ka norma të cilat janë specifike për secilën organizatë dhe që ndryshojn gjerësisht.

17. SupozimeThemelore • Këtojanëshpeshtëpaqarta (tëdyshimta) dhejoshpeshtëvlerësuara me vetëdije. Punonjësitmundtëpohojn “ kjoështënjëorganizatë e mirë /keqepërtëpunuarpërtë”, pormundtëkenëvështirësitëverbalizojnëpseata e mbajnëkëtë. Anketimi me kujdesmundtënxerr ne pahqartëarsyet, tëtillasi e drejta e punonjësvepërtëblerëaksione (employees share opcions), osearsyetëdyshimta (paqarta) si, “Nukduhet se atyrejuinteresonpërpunonjësit e tyre”. • Shpeshsupozimet e theshtanënpërcaktojnsjelljet Brenda organizatave,porështë e rrallënëorganizatatjjeratëngjajshme.

18. Selektimiistafit • Organizatatmundtëselektojnë (zgjedhin) punonjësit e rinëbazëtëngjajshmërive me punonjësiutekzistues ( kyquhetklonimorganizativë (organizational cloning)).Kulturaorganizative do tëruhejmëlehtënëkëtëmënyrësepsekëtapunonjëstë “ngjajshëm’ do tëparapëlqenintëasimilojnkulturën e cilaështënëveprim.Nëtëkundërtënnëseorganizatakërkon ( ka nevojë) ndryshimtëkulturës, personeli I rim und tëzgjedhetnëbazëtëkriterittëri I cili do tëpërshtatej me qëlli,met e reejatë korporatës.P.sh. nësepërkërkoninjëshërbimshëndetësorqëështëefektivenëçmimindhe I orjentuarkahmenagjmenti, këtojanëkualiteteqëzgjedhinpunonjësit e ri. Kualitetet e mëshirës(dhemshurisë) dhekujdesit,kriteretëmundshmeparaprake, mundtëjetëtëpapajtueshme me këto, dhenëpërputhjemëkëtë do tëreflektojkultura.

19. Trajnimi • Metodat e rejatëtrajnimitmundtëjenënxitëseedhepërstafin e riedhepëratëekzistues,qëtheksonfaqën e dëshiruartëkulturëssë re organizative.P.sh. nësenjëorganizatëndryshonnëteknologjitë re ritrajnimi do tëjetë I domosdoshëmpërstafinekzistueskjo do tëishtenjëmundësiidealepërtëriformësuarkulturën e organizatësnënjëkulturëtëhapurtëshpejt,teknologjitëlartë, industridinamike(go getting industry) nëseështëndyshimkulturor I dëshiruar.

20. Socializimi • Kulturamësohet.Ajohulumtohetprejnjëpunonjësinëtjetrinnëtëgjithanivelet ,nëmënyrëeksplicite ( tëqartë) apoimplicite, me procesebiheviorale,cognitivedheemocionale.Këtoreflektojnkomponentat e qëndrimittënjohurangapsikologëttëcilat me tëmësuarnjëherëjanërezistentendajndryshimit. • Hirschorn (1987) sygjeronqësupozimet e shpeshtatëmbajturanëorganizatasjellinstabilitetdhezvogëlojnanksiozitetinnëmënyrëqëmekanizmatmbrojtësfunksionojnë Brenda individit.Nëkëtëmënyrësocializimi I punonjësvetërinjë do tëjusherbenteindividëveaqsa do tishërbentëedheorganizatës.

21. NdryshimiOrganizativ – TeoritëdheModelet • Derimëtanikemidiskutuarpërndryshimetbrendaorganizatave,proceset, sistemetdhekulturënsi subject I ndryshimevenatyrorenëpërkohë. Kurnjëndryshimradikalshihetsi I domosdoshëmpërnjëorganizatë, osekurndryshimetduhettëshpejtohen ,ndryshimi I planifikuarbëhetinevojshëm me qëllimtëzbutjestërrugëssëprogresit. Nëvitet e fundit, nëmbretrin e bashkuar(UK) shumëorganizatavejuështëdashurtiadoptojnëndryshimet me ndikimtëmadh,përshkaktëndryshimevenësituatenekonomikedhenëpolitikatqeverisëse. P.sh. nësektorinpublik, Kolegjet e Edukimittevazhdueshëmjanëtanikrejtësishttëpavarurngaautoritetet locale tëedukimitdheduhettabalancojnëbuxhetinetyresiqbëjnëspitaletdheuniversitetetdheshërbimetsikompanitë e ujitdheenrgjiseelektrike.Nësektorinprivatshumëkompaniposhkrihenoseulinnumrin (doënsizing)(punësojnmëpakpersonel),osepërmeshumbjennatyroreosereduktimit

22. LEWIN:njëmikropërspektivë • Lewin (1947) sygjeroj , me qëllimtëndryshimittëpraktikavetëpunësduhettëjetënjë process tri-fazësh: shkrirja,ndryshimi, ngrirja Shkrirjapërfshinstimulimin (nxitjen) e njerëzveqëtëjenënëdijenipërnevojënpërndryshim. Hapi I dytëpërfshinëndryshiminpërmestrajnimitoseaplikimin e njëteknikeapoprogramitëri.Faza e ngrirjepërfshinëpërforëciminpërtësiguruar se sjelljet, qëndrimetdheshkathtësit e reja do tëbëhenpermanente. Kyështënjë model I thjeshtëicilimundtëpërdoret me individdhegrupepërtësjellurndryshimetëvogla. Atykundryshimet e mëdhatësotmejanëshpeshtënevojshme, mikropërspektivaështëjoadekuatesepsemundtëpërfshihetnjënumër I madh I njerëzvesikurseedhendryshimet e sistemevedhestrukturave.

23. Literatura • Aplikimi i Psikologjisë në Organizata