UNIVERZITET ISTOČNO SARAJEV O MEDICINSKI F AKULT E T - FOČA

1. UNIVERZITET ISTOČNO SARAJEVOMEDICINSKI FAKULTET - FOČA ZDRAVSTVENA NJEGA U PSIHIJATRIJI Prof dr sci. Milan Novaković Faculty of Medicine, Foca, Bosnia and Herzegovina. Phone: 99387-65-661-115, 99387-55.224 - 181 (phone/fax) E-mail: milanov@telrad.net; milanov@rstel.net Address: St. V Putnika 7, 76 300 Bijeljina, Bosnia and Herzegovina

2. CILJEVI UČENJA • Definisati ulogu tima porodične medicine u liječenju pacijenata sa mentalnim poremećajima... • Identifikovati principe tretmana pacijenata u zajednici... • Koristiti principe tretmana pacijenata u zajednici... • Opisati rad i ulogu službe za duševne bolesti... • Identifikovati mogućnosti i značaj saradnje sa centrima za mentalno zdravlje...

3. DOKUMENTACIJA - Savremena dijagnostika je komplesan i delikatan zadatak; - Kompleksnost dijagnostike je iz kompleksnosti psihijatrijskih poremećaja; - Nastajanje bolesti je rezultat spoljašnjih i unutrašnjih faktora; - Sestra često mora da se osloni na iskaze samog pacijenta... - Sestra radi sa ljudima koji se osjećaju nenormalno; - Savremena dijagnostika postoji sa malim brojem testova... - Delikatnost iz socijalnih uticaja na psihijatrijsku bolest... - To se odnosi na predrasude i praznovjerice... - Psihijatrijski bolesnik kao “žrtveni jarac”... - Pridaje se preveliki značaj naslednostima u psihijatrijskoj bolesti... - Delikatnost dijagnostike zahtijeva korištenje svih rapoloživih metoda i tehnika... u otkrivanju mentalnih poremećaja... npr i MRI, PET

4. ANAMNEZA - Ono od čega se prvo polazi jeste anamneza... - Postoji:- anamneza, - autoanamneza, - heteroanamneza, - sestrinska anamneza; - Uzimanje podataka za anamnezu se usklađuje sa stanjem bolesnika, - Kada stanje zdravlja to ne dozvoljeva, dio anamneze se može odgoditi... - Svaka infiormacija se prvobitno prihvata kao apriori tačna.. - Svako pričanje o prošlosti ima svoju psihološku težinu... - Pacijenti ponekad cio svoj život vide pogrešno... - HETEROANAMNEZA se uzima od pratioca i članova porodice... - Heteropodaci mogu biti izvrnuti zbog emocionalnog naboja ili sudski... - Važno je znati kakav je pacijent bio prije početka bolesti... - Ponekad inkubacija traje od rođenja do manifestacije bolesti... - Značajna je premorbidna struktura ličnosti.. - Tako bolest upravo odgovara takvoj strukturi ličnosti... - Svi dobijeni podaci se sređuju kompletiraju, upoređuju, - Tako se donosi i definitivni zaključak o sestrinskoj dijagnozi... - Kolaborativni problemi često određuju prioritete... - Sestrinska dijagnoza je osnova plana njege i neposredno uputstvo za akciju: Dijagnotičkog i terapijskog tipa...

5. OBSERVACIJA - Observacija mora biti dovoljno stručna i kontinuirana.... - Problem observacije je problem selekcije informacija koje je naglo dobijaju... - Da ne nastane zbrka u informacijama observacija se uči... - Najvažniji princip za observaciju je stalno prisutvo sestre uz pacijenta... - Observacija podrazumjeva tananost za sitne i značajne detalje... - Neverbalni signali, “nijemi vapaj”, - Prednost sestre je prisutvo pored pacijenta u svih 24 sata... - Tako se primjećuju promjene u izgledu, govoru, ponašanju... - Tako se mogu observirati rijetki psihopatološki gfenomeni: Epi, buđenja... - Observacija posebno pomaže kada se moraju razdvoji dva uzroka u bolesti... - Stepan socijalne izolovanosti i načini izolovanosti: nedostatak sagovornika... - Observacija je značajna kod pacijenta koji prikrivaju simptome.... - Observacija je značajna kod pacijenta koji uvećavaju simptome.... - Tokom dana se iscrpe kapaciteti za simulaciju i disimulaciju... - Sestra observira pacijenta i u grupnim aktivnostima... - Posebno je važna observacija prilikom posjeta koje prima pacijent... - Aspekt observacije pacijenta nakon vikenda - bilježi se u sestrinsku svesku... - Observacija se pojačava kada stanje pacijenta to zahtijeva... - To se odnosi na agitirane, anksiozne, depresivne i suicidalne pacijente..

6. HITNA STANJA U PSIHIJATRIJI Hitna stanja u medicini se definišu kao stanja koja ugrožavaju život bolesnika. • Pacijent usljed bolesti može da učini radnje koje traže hitnu intervenciju. • Radi se naime, o mogućnosti da psihijatrijski bolesnik: • - ugrozi sopstveni život (pokušaj suicida, suicid), • - ugrozi život drugih (agresivno ponašanje do homicida), • - ugrozi imovinu i javni red i mir -psihomotorni nemir sa agresivnošću. • Hitna stanja se opisuju sindromološki i prema nozološkim jedinicama. Sindromološki pristup analizira: • 1. Sindrom samoubistva; • 2. Sindrom agitacije -psihomotorni nemir; • 3. Sindrom agitirane depresije; • 4. Sindrom delirijuma; • 5. Sindrom sumračnog stanja; • 6. Sindrom stupora; • 7. Sindrom panike; • 8. Sindrom katatone pomame -raptus; • 9. Sindrom oniroidnih stanja -fuge i stanja mentalne konfuzije; • 10. Neuroleptični sindrom -maligni i paroksizimalne diskinezije. • Hitnost određuje ugrožavanje svog ili drugih života, ugrožavanje reda i mira... • U grupama psihijatrijskih oboljenja se definišu hitna, odnosno opasna - temibilna stanja!

7. 1. NEPSIHOTIČNI POREMEĆAJI - PANIKA Najdramatičniji hitni nepsihotični poremećaji su stanja panike- akutnog straha. • Kvantitativno> je anksioznost prvi stepen, pa > strah, pa >>> stanje panike. • Panika je unutrašnja uznemirenost koje može, a ne mora da ima motornu ekspresiju... • Stanja panike su praćena vegetativnim znacima - tahikardija, znojenje, tahipnea... • Pseudokonvulzije -"veliki histeričninapad", disocijativni stupor>>> zahtjevati HPP! Stanja panike se kupiraju i.m. –i. v. anksiolitika> lorazepam, antidepresivi, antipsihotika. Disocijativne reakcije pored aplikacije anksiolitika se saniraju i stavom terapeuta. Savjet je: ne dramatizovati i djelovati smirujuće - festine lente. • Smiritati situaciju i predstaviti se i pacijentu i timu koje odgovorni šef tima !!! Valja omogućiti bolesniku "zlatne mostove ka zdravlju": • - prihvatiti verbalno "napad" >> "vidio sam to... pomoći ću Vam... sada će to proći...". Udaljiti članovi porodice i "posmatrače" koji mogu imati udjela u nastanku napada. Maksimalnom sugestijom pomoći pacijentu da savlada stanje koje je dovelo do panike.

8. PSIHOSOMATSKI POREMEĆAJIZversko koje u ljudima postoji se može ukrotiti lepom rečju. J. Dučić Psihosomatska oboljenja u akutnom ispoljavanju zahtevaju adekvatnu internističku terapiju. Sastavni dio internističke terapije je davanje sedativa i adekvatno psihoterapijsko djelovanje. Autoritativan stav je osnov sigurnosti u manipulacijama sa psihosomatskim bolesnikom. Verblana podrška daje nadu za povoljnu prognozu sastavni je dio internističkog tretmana.

9. POREMEĆAJ LIČNOSTINikoga ne treba mrziti, prezirati, ismejavati, ni zavideti”. S Spinoza • Stanja obiluju agresivnim nabojem i agresija lako može da se usmjeri prema terapeutu. • Najvažniji je miran stav, transferni odnos i maksimalno neiritirajući verbalizam! • Najčešće urgentno stanje u ovoj kategoriji je patološki afekt sa agresivnim ponašanjem. • Javlja se kod agresivnog tipa ličnosti, impulsivnog, antisocijalne ličnosti... • Eventualna alkoholisanost može da bude dodatni faktor agresivnog ispoljavanja. • U ovim situacijama adekvatno sedirati bolesnika psihofarmacima - anksiolitici;

10. SHIZOFRENIJA Čovek može i od jedne reči da živi, samo ako se bori u životu. I. Andrić • Stanje katatonog stupora i katatone pomame su stanja koja traže HPP!! • U stuporu pokušati sa farmakoterapijom, a aplikovati EKT- kao metodu izbora... • Takođe, potrebno je brižljivo organizovati adekvatnu medicinsku njegu.. • Katatona pomama-raptus je opasno stanje i traži plegiranje: - i.v. 100. mg hlorpromazina. • EKT

11. RASPOLOŽENJA-AFEKTIVNE PSIHOZE Delirantna manija je neugoda za terapeutski tim>veliki trankilizeri parenteralno.. Psihomotornu uznemirenost bolesnika nije moguće brzo smirit -rezistentnost na neuroleptike. Stanje agitirane depresije i rizik od suicida su situacije u kojima je bolesnikov život ugrožen. Takva stanja zahtijevaju HPP uključujući i prisilnu hospitalizaciju. "Samoubistvo bolesnika je najveći poraz za ljekara, posebno za psihijatrijski tim". "Cave suicidii" -"Pozor, samoubistvo" ili "opasnost od samoubistva" je uputstvo osoblju... - Intenzivna pažnja na kretanje bolesnika>>>naročito rano ujutro... - Ista uputstva imaju članovi porodice, ukoliko bolesnik ostaje djelimično i u porodici.

12. SUMANUTE PSIHOZE • Rjetko sumanuti bolesnik dođe u stanje psihomotornog nemira ili agresivnosti... • Kada nastane to je obično pod uticajem imperativnih halucinacija. • Heteroagresija ide ka "progonitelju" ili želja za osvetom kod erotomanije ili ljubomore.. • Temibilna- opasna stanja zahtijevaju hitan, čak i prinudan, psihijatrijski tretman.

13. MOŽDANI ORGANSKI PSIHOSINDROMI Vulnerabilnost mozga je oštećenog osnovnim oboljenjem. MOPS ima najviše stanja koja zahtijevaju hitnu psihijatrijsku intervenciju. Sindrom mentalne konfuzije se javlja kod posttraumatskih i toksi-infekcioznih stanja.. Delirijum je čest kao: febrilni, postoperativni, posttraumatski, posttoksikomanski... Sindrom sumračnosti javlja se kod temporalne epilepsije, - Oniroidna stanja i "noćni senilni delirijumi" javljaju se kod vaskularnih poremećaja CNS-a.. - Sva stanja traže farmakološko kupiranje. - Trebalo bi voditi računa o mogućnosti neželjenih efekata psihofarmaka...

14. BOLESTI ZAVISNOSTI ALKOHOLIZAM > Patološko napito stanje, delirijum tremens alkoholikum i akutno pijanstvo NARKOMANIJA >>>akutna apstinencijalna kriza i predoziranost narkotičkom, trovanja; AKUTNA SUICIDALNA TROVANJA >>> TOKISKOLOŠKI>>>PSIHIJATRIJSKI TRETMAN!! NEOPHODNA JE SARADNJA SA PORODICOM I DRUŠTVENOM ZAJEDNICOM !!!

15. STEPEN SUICIDALNOSTI Suicidalnost se prepoznaje po opštem utisku autodestrukcije... Preko 70% suicida je kod bolesnika sa psihijatrijskim dijagnozama (Marić, 2000). Porem: B-P, alkoh, depresija (sa 10-15%)...sch, PL, zavisnosti sa 5- 10% suc. riz.. Suicid se javlja i kod: anksioznih poremećaja (PTSP), panike, porem. ishrane... Poremećaji ličnosti - Parasuicidalno ponašanje bez akt. suicidalnih namjera (Novaković, 2006). - Terapija izbora je farmakoterapija uz psihoterapiju... tretman u dnevnoj bolnici... Sucidalnost u depresiji - Sucidalnost kao stil življenja (PL) i kao posljedica depresije... - Sindrom malignog narcizma: narcistički PL, Ego-sintona agresivnost, paranoja... - Ljutnja i impulzivno pražnjenje agresivnosti... (granični i histrionični PL)... - Kod muškaraca sa istim sy je češća forma narcističkog PL... - Sucidalni rizik kao dio depresije = farmakoterapija, kod PL = psihoterapija... BAP II kod suicidalnih bolesnika - Javljanje BAP – II i depresije je u odnosu 1:1 - BAP-II nosi najveći rizik suicidalnog ponašanja od svih depresivnih poremećaja.. - Antidepresivima izavana manija je povezana sa suicidalnim ponašanjem... - Nalazeći hipomanični sindrom kod depresije dobra prevencija depresivnosti.... - SSRI u monoterapiji mogu pojačati u početku Th psihomotornu aktivnost.... - U takvim slučajevima je značajno uvesti stabilizatore raspoloženja...

16. LABORATORIJSKA ISPITIVANJA - Krv: standardne analize, • - nivo elektrolita, • - vrijeme krvavljenja, • - leukocitarna formula, • - alkoholemija, • - prisutvo droga i drugih PAS... - Urin: diureza, šećer... • - utvrđivanje pojedinih supstanci... -Likvor: pritisak, - izgled, ćelije, bakterije, - nivo šećera i bjelančevina... • - karioogram • - humana genetika... - Specijastički pregledi: interniste, - neurologa, - oftalmologa, - otorinolaringologa... - ginekologa

17. DODATNA SNIMANJA - EEG: - Elektroencefalografija, - ENMG – Elektromioneurografija, - CT – kompjuterizovana tomografija, - MRI – magnetna rezonanaca, - PET – pozitronska emosiona tomografija; - Adekvatno praćenje medicinsko - psiholoških testova i to: • Prilikom prijema bolesnika, • Tokom liječenja bolesnika, • Prilikom otpuštanja bolesnika...

18. DIJAGNOSTIČKE METODE - Psihijatrijski pacijenti dijagnostičke procedure doživljavaju na različite načine... - Mogu biti aktivno negativnistički i pružati otpor; - Pacijente bi trebalo pripremiti na dodatnu saradnju... - Dodatna investicija je u savladanju otpora koji pružaju pacijenti... - Hranjenje ima svoju problematiku: - “donošenje i uzimanje doručka”. - Dijetetski režimi... - Namjerno uzimanje hrane radi izbjegavanje procedure.. - Posjete rodbine: nasilno hranjenje i pojenje pacijenata... - Hrana od drugih pacijenta sa drugačijim bolestima... - Sve teškoće sa hranjenjem moraju se posebno observirati... - Procedurama uzimanja materijala se mora prilaziti odgovorno... - Aktivna saradnja pacijenta sa sa dobrim psihološkim prijemom... - Pogešno je procedure shvatiti kao ritinske - još teže kada se tako primjene... - Pacijentima se čitav proces često prvi puta događa... - Retencija urina je česta pojava kod pacijenta:- antidepresivi... - Provociranje mokrenja “puštanje vode”do kateterizacije...