Mavzu : GEOGRAFIYA TA`LIMI VA TOPONIMIKA tayyorladi :

1. Mavzu: GEOGRAFIYA TA`LIMI VA TOPONIMIKA tayyorladi: SamDUGeografiyabo`limio`qituvchisiR.I.Mamajonov Samarqand -2013

2. Mavzu: GEOGRAFIYA TA`LIMI VA TOPONIMIKA REJA: Geografiyabilantoponimikavaatamashunoslikningbog`likligi. Geografik joy nomlarinima`nosinibilishningahamiyati. Geografiyadarslaridatoponimikma`lumotlardanfoydalanish. Tayanchtushunchavaiboralar: geografik nom, landshaft, etnonim, kasb-hunar, sanoat, ishlabchiqarish, tarjima, qoidala, oronimlar, gidronimlar, etnonimlar. Adabiyotlar: Do'simov Z., Egamov X. Joy nomlariningizohlilug'ati. T., “O'qituvchi”, 1977. Enazarov T., Nazarov K. Joy nomlariniyig’ishso’roqligi. T., 1995, 32 b. Nafasov T. O'zbekistontoponimlariningizohlilug'ati. T., “O'qituvchi”. 1988. Qorayev S. Toshknettoponimlari. T., “Fan”, 1991. Qоraev S. O’zbekistоn vilоyatlari tоpоnimlari. T., 2006. Qоraev S. Tоpоnimika. T., 2006. Hasanov H. O'rtaOsiyo joy nomlaritarixidan. T., “Fan”, 1965. Hasanov H. Geografiknomlarsiri. T., “O'qituvchi”, 1985. G'ulomov P. Geografiyadanqisqacharuscha - o'zbekchaatamalarvatushunchalarlug'ati. T., “Universitet”, 1993. G'ulomov P. Jo'g'rofiyaatamalarivatushunchalariizohlilug'ati. T., “O'qituvchi”, 1994. www.gwcacena.org www.Ziyonet.uz

3. Geografiknomningmazmuniniyoritish HindixitoyningshimiliyqismidaКрасная река (Qizildaryo) – Vetmanda XONGXAdeb ataladigankattadaryooqadi. U nisbatanuzundaryoemas (1183 km) amosersuvligijihatidanAmudaryodanikkibaravarkattadir. Qizildaryoxatyilidengizga 120 km/3 suvquyadi. Daryonimauchunqizil deb ataladi? • IZOH • Yozdamussonyomg`irlarivaqtidairmoqlaribo`ylaboqibkeladigansuvlarbilantoshibketadi: • Uninghavzasidagiqizilrangli tog` jinslarisuvbilanyuvilibketadi: • Daryosuvikattamiqdordagiloyqasuvibilanloyqalanadi: • Loyqalarungaqiziltusberadi.

4. Maktab geografiya darslarida, dastur va darsliklarida joy nomlari salmoqli o'rinni egallaydi. Geografik xaritalarni esa joy nomlarisiz tasavvur etib bo'lmaydi. Shuning uchun maktab geografiya darslarida toponimlarga alohida e'tibor berish kerak. Quyi sinflarda o'quvchilar 50-100 tagacha, yuqori sinflarda esa bir necha yuzlab nomlarga duch keladi.

5. Joy nomlarini darsdan tashqari fakultativ mashg'ulotlar, geografik kechalar, o'yinlar, viktorinalar, krossvordlar, rebuslar, qiziqarli savol-javoblar tariqasida o'rganish mumkin.

6. NOMLAR O`YINI (toponimikasavol-javobvaviktorinalar) 1-savol 1. ShimoliyAmerikaoralig`idagiorollarnega Vest Indiyaorollari deb ataladi? Javob: XristoforKolumbbuoqollarnio`ziizlabyurganHindiston deb o`ylab, shunday nom bergan.

7. NOMLAR O`YINI (toponimikasavol-javobvaviktorinalar ) 2-savol Elbrus, Elbursva Erebus nomlariqayerda ? Elbrus –Kavkazda 5642 m Elburs – Eronda 5604 m Erebus-Antarktidada 3794 m

8. NOMLAR O`YINI (toponimikasavol-javobvaviktorinalar) 3-savol Magellan bog`oziqaysiorolvamaterikoralig`idajoylashgan ? Javob: OlovliYerorolivaJanubiyAmerikamaterigioralig`ida

9. NOMLAR O`YINI (toponimikasavol-javobvaviktorinalar) 4-savol Nimauchunba`zitog`larQoratog` deb ataladi ? Past bo`lganligiuchun, o`simligijudasiylaktoshloqbol`ganligi, qoramtirslaneslardantuzilganligiuchun)

10. NOMLAR O`YINI (toponimikasavol-javobvaviktorinalaro`tkazish) 1-savol Viktoriyanomibilanpaydobo`lgantoponimlarniayting? Viktoriyasharsharasi Afrikada Viktoriya cho`li Avstraliyada Viktoriya Oroli Sh.Amerikada Viktoriya ko`li Afrikada

11. CHAYNVORDLAR

12. “Yevrosiyo daryolari ”

14. Топонимика фанидан тестлар II вариант

15. Tabiiygeografikta`limdatoponimikadano`tmishlandshaftnitiklashuchunfoydalanishmumkin. V.P.Semyonov-Tayanshanskiyta`kidlaganidek “Agar geografikmanzara (landshaft) birnechamartachuqurhalokatnio`zboshidankechirganjoylarni, o`troqxalqbergannomlarnie`tiborbilanko`ribchiqilsa, shunomlarbo`yichaayrimjoylarniqadimiybirlamchimanzarasinitiklashmumkin. Masalan: MoskvadagiKremlniqarshisidajoylashganMoskvadaryosiningqayirio`tmishdabotqoqlashganbo`lgan. Hattobotqoqlikquritilib u yergaimoratlarqurilgandankeyin ham Bolotnayaploshad, Bolotnayaulitsadegannomlarsaqlanibqolgan. Bu nomlarfaqatgina 1960 yildaboshqa nom bilankartagakiritilgan (Ye.M.Pospelov, 1981)

16. O`zbekistonda ham geografiknomlardanfoydalanibo`tmishlandshaftnitiklashmumkinliginiaksettiradiganmisollar bor. Masalan: ShimoliyNurotatog`larinibirtarmog`Io`tmishdapistaormonlaribilanqoplanganbo`lgabvapista tog` deb atalgan. Hozirgivaqtdapistao`rmonlarilandshaftiayovsizkesilibyuborilgan O`lkaniiqtisodiygeografiyasinio`rganishdatoponimikadankishilarniqadimiyxo`jalikfaoliyatinishakllarini, savdoyo`llarigeogafiyasinianiqlashdafoydalaishmumkin. • Masalan: • GorkiyviloyatidaGidrotorfnomlisihchimanzilgohi bor. Uningyuzagakelishi, shuyergatorfnigidravlikusulbilanqazibolinganligibilanbog`liq. • Jizzaxvil-ningG`allaoroltumanidaBagarnayadeganqishloq bor. Bu qishloqniaholisiqadimdanlalmikordehqonchilikbilanshug`ullanibkelganligiuchunshunday deb ataladi.

17. Самарқанд вилоятида тарихий ёдгорликлар номлари, Амир Темур ва Темурийлар даври бунёдкорлик фаолияти билан боғлиқ жой номлари жуда кўп. Сузангарон – Самарқанд шаҳридаги маҳалла номи. Маҳал- лий аҳолининг ўтмишдаги асосий касби ёки машғуло- тигна тайёрлаш бўлган. Тожик тилида Сузангарон сўзи игна тайёрловчилар, игна усталари деган маънони билдиради. Регистон– «Қумлоқжой» деганмаънонибилдиради. Самарқанддагимашҳурмайдон. Савдова ҳунармандчиликмаркази. МайдондаУлуғбек, ШердорваТиллакори мадрасаларижойлашган. Афросиеб – ҳозирги Самарқанд шаҳри шимолидаги қадимги шаҳар харобалари. Афросиеб Туроннинг афсонавий подшоси исми. Фирдавсийнинг «Шоҳнома» асаридаги афсонавий қаҳрамон ҳам шу ном билан аталган. Унинг енидан Сиеб ариғи оқиб ўтган.

18. Омонқўтон – Самарқанд вилояти Ургут туманидаги Чақилкалон тоғларининг шимолий ёнбағридаги Булбулзор сойида жойлашган ғор номи. Бу ғор Ўрта Осиёнинг палеолит давридаги ибтидоий одамларнинг манзилгоҳи бўлгани билан машҳур. Бу топонимнинг келиб чиқиши ҳақида маҳаллий халқ гувоҳлик беришича, қуйидагича бўлган. Ўтмишда пастки қишлоқлардаги бойларнинг қўйлари тоғда боқилган. Бир йил қиш жуда қаттиқ келиб, тоғни қалин қор қоплайди. Бир неча кун бўрон туради. Тоққа борлмаган бойлар қўйлар нобуд бўлди, деб ўйлашади. Совуқни заҳри қайтганда тоққа келишса, қўтондаги қўйлар ҳам, чўпонлар ҳам омон қолган экан. Шундан кейин бу жой номи Омонқўтон қишлоғи деб аталган. Кўк-сарой– Амир Темурқароргоҳи. Буердаасосийдавлатидораларижойлашганэди. Сарой тўртошиеналибўлиб, кўккошинларбиланқопланган. У ердаКўктошбўлиб, йирик параллелепипед шаклидаишланган, ўйманақшларвагулдорчизиқлартуширилганкулрангмармарданиборатдир.