490 likes | 739 Views
KNAG-dag 2008 Workshop De aarde als systeem. Drs. Mark Bokhorst Opleiding Aarde en economie vrije Universiteit amsterdam. “Systeem aarde” in AK-methodes. Kringlopen van water, koolstof en gesteente Landschap bestaat uit verschillende sferen / systemen
E N D
KNAG-dag 2008WorkshopDe aarde als systeem Drs. Mark Bokhorst Opleiding Aarde en economie vrije Universiteit amsterdam
“Systeem aarde” in AK-methodes Kringlopen van water, koolstof en gesteente Landschap bestaat uit verschillende sferen / systemen Best inzichtelijk gemaakt in BuiteNLand
“Systeem aarde” in AK-methodes Kringlopen van water, koolstof en gesteente Landschap bestaat uit verschillende sferen / systemen Best inzichtelijk gemaakt in BuiteNLand Inzicht: • Processen gaan continu door in kringlopen • Grenzen tussen sferen/systemen zijn diffuus • Er zijn langzame en snelle processen
“Systeem aarde” in AK-methodes Kringlopen van water, koolstof en gesteente Landschap bestaat uit verschillende sferen / systemen Best inzichtelijk gemaakt in BuiteNLand Inzicht: • Processen gaan continu door in kringlopen • Grenzen tussen sferen/systemen zijn diffuus • Er zijn langzame en snelle processen Onduidelijk blijft: • Wat betekent het schaalniveau van processen in de verschillende sferen/systemen voor de manier van onderlinge beinvloeding, waarvan het systeem aarde als landschapsvormer het resultaat is?
Relaties tussen de geofactoren Berendsen 2004
Relaties tussen de geofactoren • Aard van de relaties: • in twee richtingen even dominant ? • Factor tijd ? • Welke relaties zijn belangrijker • dan andere en waarom ? Berendsen 2004
Doel van deze workshop Na deze workshop kunt u: • Met leerlingen de processen die samen het systeem aarde vormen in perspectief van elkaar plaatsen door schaaldenken • De relatie tussen de geofactoren als landschapsvormers inzichtelijk maken met de klas
Doel van deze workshop Na deze workshop kunt u: • Met leerlingen de processen die samen het systeem aarde vormen in perspectief van elkaar plaatsen door schaaldenken • De relatie tussen de geofactoren als landschapsvormers inzichtelijk maken met de klas Hoe: • Processen per geofactor in ruimte-tijd-schaal plaatsen • Verkennen interrelaties tussen geofactoren vanuit schaalmodel + concrete voorbeelden • De invloed van de mens in het landschap
Uitgangspunten oefening • Processen gaan altijd • Ga uit van nu, want zoals nu, ook vroeger en straks • Zorg bij procesomschrijving voor een afleidbare ruimte- en tijdbegrenzing: - NIET: de waterkringloop - WEL: een waterdruppel maakt één waterkringloop • Bij onderlinge beinvloeding is één proces altijd dominant over de andere
109 Logaritmisch ruimte-tijd-assenstelsel 108 107 106 105 RUIMTE (km2) 104 103 102 101 100 10-1 10-1 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 TIJD (jaar)
Stap 1: processen inschalen • Hoe lang? • Hoe groot? • Per groep van 4: van iedere geofactor 1 proces, zie enveloppe welke • Zet juiste codes (letter+cijfer) op juiste stickers (KLEUR!!!) • Bediscussieer waar elk proces in assenstelsel komt • Geef code aan in A4-assenstelsel met pen, dus niet met sticker! • Plak tot slot de stickers in het grote assenstelsel van uw groep “Doe niet te moeilijk!”
109 Voorbeeld 1 R2. Ontstaan van een stuwwal 108 107 106 105 RUIMTE (km2) 104 103 102 101 100 10-1 10-1 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 TIJD (jaar)
109 Voorbeeld 1 R2. Ontstaan van een stuwwal 108 107 106 105 RUIMTE (km2) 104 R2 103 102 101 100 10-1 10-1 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 TIJD (jaar)
109 Voorbeeld 2 G1. Ontstaan van de Alpen 108 107 106 105 RUIMTE (km2) 104 R2 103 102 101 100 10-1 10-1 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 TIJD (jaar)
109 Voorbeeld 2 G1. Ontstaan van de Alpen 108 107 106 G1 105 RUIMTE (km2) 104 R2 103 102 101 100 10-1 10-1 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 TIJD (jaar)
Stap 1: processen inschalen • Hoe lang? • Hoe groot? • Per groep van 4: van iedere geofactor 1 proces, zie enveloppe welke • Zet juiste codes (letter+cijfer) op juiste stickers (KLEUR!!!) • Bediscussieer waar elk proces in assenstelsel komt • Geef code aan in A4-assenstelsel met pen, dus niet met sticker! • Plak tot slot de stickers in het grote assenstelsel van uw groep “Doe niet te moeilijk!”
Klimaat Geologie / endogeen Geomorfologie / exogeen RUIMTE Water Bodem Plant Dier TIJD
Klimaat Geologie / endogeen Geomorfologie / exogeen RUIMTE Water Bodem Plant Dier TIJD
Inzichtpunten stap 1 • Processen vinden plaats op verschillende schaalniveau’s van ruimte en tijd • Vaak betekent groot in ruimte ook groot in tijd (en omgekeerd) • Verschillende geofactoren hebben verschillend schaalbereik: bv. geologische / endogene processen zijn meestal grootschaliger dan geomorfologische / exogene processen.
Stap 2: interrelaties Dominerende invloed, volledig bepalend Beinvloedend, langzaam veranderend • Neem twee geofactoren en verzin een proces op het raakvlak van beide • Bepaal welke de ander domineert en welke de ander alleen beinvloedt • Ga door totdat je door hebt hoe het zit…
Klimaat Geologie Geomorfologie RUIMTE Water Bodem Plant Dier TIJD
Klimaat Geologie Geomorfologie RUIMTE Water Bodem Plant Dier TIJD
Berendsen 2004 Naar Allègre & Schneider 1994
GEOLOGIE Naar Bradshaw & Weaver 1995 Berendsen 2004
Ondergrond van Groningen Kalksteen Kalksteen Steenzout Woestijnzand Steenkool Klimaat + continental drift geologische afzetting Berendsen 2004 Naar Van Montfrans et al. 1988
Voorbeeld van een terugkoppeling Klimaat (warm, veel CO2) geologie (kalksteen) Berendsen 2004 Naar Allègre & Schneider 1994
Voorbeeld van een terugkoppeling Terugkoppeling geologie --> klimaat Berendsen 2004 Naar Allègre & Schneider 1994
Klimaat + geologie = geomorfologie Berendsen 2004 Naar Berendsen 1992
Klimaat + geologie + geomorfologie = loop van het water Foto: H.J.A. Berendsen
Klimaat + geologie + geomorfologie = loop van het water Berendsen 2004
Klimaat + geologie + geomorfologie = loop van het water Maar ook: water --> geomorfologie --> geologie
Klimaat + geologie + geomorfologie + water = bodem (sterke invloed veg.)
Klimaat + geologie + geomorfologie + water + bodem = vegetatie
Klimaat + geologie + geomorfologie + water + bodem = vegetatie
Klimaat + geologie + geomorfologie + water + bodem = vegetatie
Inzichtpunten stap 2 • Relaties zijn hierarchisch • Hierarchie bepaald door schaalniveau • Beinvloeding geofactoren gaat (meestal) op volgorde
Stap 3: de mens in het landschap Bepaal voor ieder voorbeeld: • Welke processen zijn door de mens geinitieerd? • Welke ingreep vormt de basis? In welke geofactor zit deze ?
Mens geomorfologie water bodem etc. Maar ook: Mens geomorfologie --> geologie ! Berendsen 2004
Mens water bodem vegetatie/gewas Maar ook: Mens water --> geomorfologie --> geologie
Mens vegetatie --> bodem --> geomorfologie en vervolgens: geomorfologie bodem vegetatie Begroeide stuifzandduinen bij Leersum Berendsen 2004 Foto: H.J.A. Berendsen
Mens geologie geomorfologie water bodem flora fauna
Klimaat Geologie / endogeen Geomorfologie / exogeen RUIMTE Water Mens Bodem Plant Dier TIJD
Inzichtpunten stap 3 • De mens hoort oorspronkelijk in hokje ‘dier’ • Kan nu echter rechtstreeks, dus niet op volgorde vanuit hokje dier (!), in een geofactor ingrijpen • De natuur reageert ‘normaal’, op volgorde
Aarde en economie • vrije Universiteit amsterdam • Over duurzame ingrepen in het landschap, inspelend op reactie • van het systeem aarde en bv. gevolgen van klimaatverandering • Duurzame omgang met delfstoffen voor lange termijn ! • Dé universitaire aansluiting op Aardrijkskunde • Toegankelijk voor E&M, N&G en N&T • I: www.vu.nl/aardeeneconomie • @: mark.bokhorst@falw.vu.nl • T: 020 598 7153
Aarde en economie • vrije Universiteit amsterdam • Over duurzame ingrepen in het landschap, inspelend op reactie • van het systeem aarde en bv. gevolgen van klimaatverandering • Duurzame omgang met delfstoffen voor lange termijn ! • Dé universitaire aansluiting op Aardrijkskunde • Toegankelijk voor E&M, N&G en N&T • I: www.vu.nl/aardeeneconomie • @: mark.bokhorst@falw.vu.nl • T: 020 598 7153 • Deze presentatie is te vinden op: www.falw.vu.nl/KNAGdag