BİREYSEL İŞ HUKUKU

1. BİREYSEL İŞ HUKUKU BİREYSEL İŞ HUKUKU KAVRAMI VE KAPSADIĞI KONULAR  Yrd. Doç. Dr. Hasan UZUN

4. Endüstrileşmeyi Doğuran Sebepler Hızlı nüfus artışı. 16. yüzyıldan başlayarak Avrupa'nın nüfusu hızla arttı. Tarımdaki gelişmeler bu sektördeki nüfus ihtiyacını azaltarak bu nüfusun kentlere göç etmesine neden oldu. Böylece kent sanayisine hazır işgücü oluştu. Yaşam düzeyi yükseldi.. Eskiden lüks sayılan şeker, kahve, çay gibi mallar artık orta sınıf ve alt sınıflar için doğal bir gereksinme olmaya başlıyordu. Bu da dolaylı olarak tüketim malı talebini arttırdı.

5. Geniş çaplı yağmalar, sanayi devriminin en önemli finans kaynağı olmuştur. Gerek İspanyollar tarafından yağmalanan Orta Amerika altınları, gerekse de İspanyol gemilerini vuran, yağmacıları yağmalayan İngiliz gemileri, Avrupa'ya tonlarca altın taşımıştır. Bütün bunlar 16. ve 17. yüzyıllarda, sanayi devrimine götüren süreçleri desteklemiştir.

6. Hukuk Hukuk, toplum düzenini sağlayan, uyulması zorunlu olan, kurallar bütünüdür. Bu bakımdan bir kişi veya bir kurul tarafından konulan (kanunlar) veya halkın iradesinden doğan (örf ve âdet hukuku) hukuk kurallarına her zaman için bireylerin uyması zorunludur.

7. İŞ HUKUKU İş Hukuku iş ilişkisini düzenleyen bir hukuk dalıdır. Bir iş ilişkisinin İş Hukuku kapsamına girebilmesi için, iş gören kişinin bu işi başkasına bağlı olarak ve ücret karşılığında yapıyor olması gerekir. Bu bağlamda işlerinin yürütümün açısından esas itibariyle bağımsız olan ve kendi adına iş gören doktor, avukat, terzi vb. serbest çalışanların iş ilişkileri İş Hukuku tarafından değil; bu iş ilişkisine dayanak olan iş görme sözleşmelerinin (istisna, vekâlet vb.) hükümleri tarafından düzenlenir.

8. İş Hukukunun Kapsamına Giren Konuları 1. İş hukuku her şeyden önce "bağımlılık bağı" ile çalışanlarla bunları çalıştıran kimselerin iş ilişkilerinden doğan sorunlarını inceleyip çözümlemektedir. Bu bakımdan çalışan ve çalıştıranın bireysel (ferdî) ilişkilerinin düzenlenmesi, iş hukukunun kapsamına giren konulardan biri olmaktadır.

9. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli husus, iş hukukunun çalışanın (işçinin), çalıştığı sürece bireysel iş ilişkilerini, çalıştıranın (işverenin) ise, bir girişimci olarak kendisinin bireysel iş ilişkilerini değil de, sadece işveren sıfatını kazandıktan sonra, işçi ile olan bireysel iş ilişkilerini düzenlemesidir.

10. 2. İş hukukun kapsamına sadece işçi ve işverenin bireysel ilişkileri değil, işçi ve işverenlerin Sanayi Devrimi sonucunda meslek bilincine sahip kitleler olarak meydana getirdikleri meslek kuruluşları (sendikaları)ile olan ilişkileri de girmektedir. İş hukuku işçi ve işverenlerin yalnız kendi meslek kuruluşlarıyla olan ilişkilerini düzenlemekle kalmaz.

11. Aynı zamanda işçi ve işveren meslek kuruluşlarının (sendikalarının) karşılıklı ilişkilerini de düzenleyerek, bu ilişkilerden doğan sorunları inceler ve doğabilecek uyuşmazlıkların çözüm yollarını ortaya koyar. Kısaca işçi ve işverenin toplu (kolektif) iş ilişkileri olarak adlandırılan bu tür bir ilişki de iş hukukunun kapsadığı konular arasında yer almaktadır.

12. 3. İş hukuku aynı zamanda çalışan ve çalıştıranın devletle olan ilişkilerini de düzenler. Çalışma hayatının özel yapısının ortaya koyduğu zorunlu nedenlerle, devletin çalışma hayatına müdahalesi kaçınılmaz bir zorunluluk haline gelmiştir. Devlet günümüzde özel sektörün katılmadığı iş alanlarını değerlendirmek, aşırı çatışmaları önlemek ve iş uyuşmazlıklarını memleket yararına uyumlu bir şekilde çözmek amacıyla çeşitli faaliyetleri ile çalışma hayatına müdahale eder.

13. Ancak çalışma hayatında devlet, sadece emredici hukuk kuralları koyan (kanun ve tüzükler), iş ve işçi bulma görevini yapan, uyuşmazlıkları çözen (mahkemeler, hakem kurulları,arabuluculuk), iş ilişkilerini denetleyen (iş teftişi), sosyal sigortalar gibi uyulması zorunlu sistemler yaratan, bazı faaliyetleri izin ve ruhsata bağlayan (işyeri açılması, fazla çalışma gibi) bir kuvvet değil, aynı zamanda bilfiil işveren olarak da yer almaktadır.

14. Bu şekilde devletin çalışma hayatında işçi ve işveren yanında üçüncü bir taraf olarak üstlendiği roller de iş hukukunun kapsamına giren konular arasında bulunmaktadır.

15. İŞ HUKUKUNUN NİTELİĞİ Çalışanlar niteliği itibariyle “bağımlı çalışanlar” ve “bağımsız çalışanlar” olarak ikiye ayrılır. İş hukuku bağımlı çalışanlardan sadece işçiyi ele alır ve işverenle olan ilişkisini düzenler. Örneğin, mühendis olan bir kişinin bir devlet memuru olarak, bir şirkette işçi olarak veya kendi işini kurarak çalışması hâlinde yaptığı iş aynı olsa dahi tabi olduğu çalışma koşulları esaslı biçimde farklılaşır. Toplum içindeki çalışma ilişkileri bağımlı ve bağımsız çalışma olarak iki ana gruba ayrılabilir.

16. Bağımlı ve bağımsız çalışma arasındaki sınırı belirlemedeki güçlüklere rağmen bu iki çalışma tipi arasındaki temel farklılık, kişinin çalışma ilişkisinde sahip olduğu özerkliktir. Bağımlı çalışanlar, bir başkasının emir ve talimatı altında çalışan kişilerdir. Bağımlı çalışanlar bir kişinin sözleşmesinde belirlenen sınırlar çerçevesinde hangi işi göreceği, bu işi nasıl göreceği, nerede ve ne zaman göreceği bir başka kişi tarafından belirlenir.

17. Bağımlı çalışanlar grubunda yer alan memurlar idare hukukunun 657 sayılı devlet memurları kanununun kapsamına girer. Memurların; atanmaları, tüm çalışma koşulları, görev ve yetkileri, hak ve yükümlülükleri, aylık, ödenek ve diğer özlük hakları Anayasamızın 126. maddesinde açıkça belirtildiği için memurları İş Hukuku çerçevesinde ele almıyoruz.

18. İŞ HUKUKUNUN ÖZELLİKLERİ İşçiyi koruma ve toplumsal dengeyi koruma özellikleri vardır. İktisadi açıdan bağımlı olan işçi, sermaye sahibi iş verenden iktisadi açıdan güçsüzdür. Buna ek olarak işçi geniş ölçüde iş verenin talimatlarına bağlı olup iş verene karşı bir bağlılık içerisindedir. Bu iktisadi ve kişisel bağımlılık nedeni ile işçinin özerk olarak korunması gerekmektedir. TOPLUMSAL DENGEYİ KORUMA

19. İş hukuku işçiyi korumanın yanında iş vereni de koruma özelliğine sahiptir. İş hukuku işçi ve iş veren kesimlerinin birbirlerini yok etmelerini önlemek ve giderek kendi aralarında ve toplum içerisinde bir denge kurmak amacını güder. Bunu işçilerin sosyal haklarını ücretini ve çalışma koşullarını, iş verenin de yönetim haklarını düzenleyerek sağlar.

20. BİREYSEL İŞHUKUKU (1) Toplu İşSözleşmesi, Grevve Lokavt HukukuSendikalarHukuku Kapsamına giren konulara göre iş hukukunu şu şekilde sınıflandırabilmek mümkündür. İŞ HUKUKU TOPLU İŞ BİREYSEL İŞ HUKUKU (1) Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Hukuku Sendikalar Hukuku

21. Bireysel İş Hukuku: İşverenle olan ilişkilerinde işçiyi teker teker ele alır ve iş sözleşmesinin konusunu oluşturan hak ve borçları düzenler. Örnek: Ücret, çalışma koşullarını düzenler.

22. Bireysel İş Hukuku • Bireysel iş hukuku,birey olarak işçi, işveren ve devlet arasındaki hukuki ilişkilerin incelendiği hukuk dalıdır. İş sözleşmesinin kurulması, bu sözleşmeden doğan işçi ve işveren borçları, iş sözleşmesinin fesih yoluyla sona erdirilmesi ve sonuçları, çalışma düzenine ilişkin çalışma süreleri, yıllık izinler, iş sağlığı ve güvenliği önlemleri gibi konular bireysel iş hukukunun inceleme alanına dahildir. Bireysel iş ilişkileri hukukumuzda esas itibariyle, İş Kanunu, Deniz İş Kanunu, Basın İş Kanunu ve Borçlar Kanunu tarafından düzenlenmiştir.

23. İş Hukuku Toplu İş Hukuku • Sendikalar Kanunu • Toplu iş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu Bireysel İş Hukuku • İş Kanunu • Basın iş Kanunu • Deniz iş Kanunu • Borçlar Kanunu

24. İş Hukukunun İlkeleri İşçinin Korunması Sözleşme Serbestinin Sınırlanması Yararlılık ve İşçi Lehine şart Kendi Kendine Yardım

25. Toplu İş Hukuku; Toplu İş Hukukunun konusu ise kolektif düzeyde iş ilişkileridir. Taraflardan en az birisinin mesleki kuruluş teşkil ettiği iş ilişkileri, Toplu İş Hukukunun konusunu oluşturur. Bunun gibi sendika ile üyeleri arasındaki ilişkide Toplu İş Hukukunun kapsamında yer alır.

26. İş Hukukunun Doğuşu ve Gelişimi (!) Devletin müdahalesi; (!!) Sendikalaşma hareketleri; (!!!) Uluslararası girişimler;

27. Türkiye’de İş Hukukunun Tarihsel Gelişimi 1865 – Dilaver Paşa Nizamnamesi 1869 – Maadin Nizamnamesi 1877 – Mecellen 1909- Tatil-i Eşgal Kanunu ve Cemiyetler Kanunu 1921- Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesi Hukukuna Müteaallik Kanun ile Kömür Tozları Kanunu 1924 – Hafta Tatili Kanunu 1926 – Borçlar Kanunu 1936 – 3008 Sayılı İş Kanunu*

28. 1947 – 5018 Sendikalar Hukuku 1952 – Basın İş Kanunu 1954 – Deniz İş Kanunu 1961 – Anayasası ile sosyal ve ekonomik haklar ilk defa anayasal güvenceye kavuşmuştur. 4857 iş kanunu 2821 sendikalar kanunu 2822 toplu iş sözleşmesi grev ve lokavt kanunu 5510 sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kanunu

29. Türkiye’de iş hukuku alanındaki düzenlemelerin Avrupa ile kıyaslandığında daha geç ortaya çıkmasının sebepleri neler olabilir?

30. İş Hukukunun Kaynakları Uluslararası Kaynaklar • Çok Taraflı özleşmeler • İki Taraflı Sözleşmeler Ulusal Kaynaklar Özel Kaynaklar • Toplu İş Sözleşmesi • İş Sözleşmesi • İç Yönetmelikler • İşyeri Uygulaması • Yönetim Hakkı Resmi Kaynaklar • Yasama • Yürütme • Yargı

31. İşverenin yönetim hakkı kaynaklar hiyerarşisinde en alt sırada yer alıp, işverenin emir ve talimatları, anayasa, yasalar, yönetmelik ve tüzükler, toplu iş sözleşmeleri ve iş sözleşmelerine aykırı olamaz.

32. İşveren başlangıçta iç yönetmeliği tek taraşı olarak hazırlasa da işçi tarafından kabul edildikten sonra işçinin rızası olmaksızın tek taraşı olarak işçi aleyhine değiştiremez.

33. İşçinin çalışma koşullarını ağırlaştıran çalışma koşullarında esaslı değişiklik, değişikliğin işçiye yazılı olarak bildirilmesi ve işçinin altı işgünü içinde yazılı kabulü ile gerçekleşir.

34. İç yönetmelikle veya işyeri uygulamasıyla getirilmiş bir hakkın örneğin servisin kaldırılması hangi şartlar altında mümkündür?

35. Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıda belirtilenlerden hangi hukuki sorun iş hukukunun inceleme alanına girmez? a. İşçi ile işveren arasındaki iş ilişkisi b. Sendikaya üyelik c. Grev kararının alınması d. Kiracının tahliyesi e. Toplu iş sözleşmesi imzalanması 2. Aşağıda belirtilenlerden hangisi iş hukukunun temel ilkeleri arasında yer almaz? a. İşçinin korunması ilkesi b. Sözleşme serbestisi c. Yararlılık ilkesi d. Kendi kendine yardım e. İşçi lehine şart ilkesi

36. 3. Cumhuriyetin niteliklerinden hangisi iş hukukunun temelleri ile doğrudan ilgilidir? a. Hukuk devleti b. Laiklik c. Sosyal devlet d. Demokratik devlet e. Otoriter devlet 4. İş hukukunda en geniş uygulama alanına sahip kanun hangidir? a. İş Kanunu b. Deniz İş Kanunu c. Basın İş Kanunu d. Borçlar Kanunu e. Türk Ticaret Kanunu

37. 5. Aşağıda sayılan haklardan hangisi iş hukukunun inceleme alanına girmez? a. Toplu iş sözleşmesi hakkı b. Grev hakkı c. Adil ücret hakkı d. Sosyal güvenlik hakkı e. Çevre hakkı 6. İşyeri iç yönetmeliğine ilişkin olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a. İşveren tek taraflı olarak hazırlar b. İş sözleşmesinin eki niteliği taşır c. Kanuna aykırı iç yönetmelik hükümleri geçersizdir d. İç yönetmeliği işveren dilediği gibi değiştirme hakkına sahiptir e. İç yönetmelik işçinin kabulü ile bağlayıcı hale gelir

38. DEVLETİN ÇALIŞMA HAYATINA İLİŞKİN GÖREVLERİ 1- Çalışma Hayatının Denetimi a)iş güvenliği müfettişleri b)iş müfettişleri 2- Sosyal Güvenliğin Sağlanması (2709 sayılı, anayasanın 60. maddesi) 3- İş ve İşçi Bulmak

39. İş Hukukunun Temel Kavramları • İşçi; bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişi… • İşveren; ‘bir iş sözleşmesine dayanarak … işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren…’denir. • İşveren Vekili • Alt İşveren (Taşeron veya Alt Müteahhit) • İşyeri 1- Eklentiler (…dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma…) 2- Araçlar (servis otobüsü, kamyonlar, vinç, greyder vb.) 3- İşletme (bir veya daha fazla iş yerinin bağlı olduğu organize edilmiş bir bütün) 4- İşyerinin Bildirilmesi

40. İş Sözleşmesi; bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer taraftan (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. Hizmet Sözleşmesi; hizmet sözleşmesi, işçinin işverene bağımlı olarak belirli veya belirli olmayan süreyle iş görmeyi ve işverenin de ona zaman veya yapılan işe göre ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmedir. 1- işçi iş görecek (iş görme edimi) 2- işveren ise buna ücret ödeyecek 3- iş belirli veya belirsiz süre içinde sürekli olacak 4- işçi, işverene bağlı olacak, onun emir ve otoritesine (yönetiminde) olacak.

41. SÖZLEŞME TÜRÜ ve ÇALIŞMA BİÇİMLERİ Sürekli ve Süresiz İş Sözleşmeleri Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri Tam Süreli ve Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri Çağrı Üzerine Çalışmaya Dayalı İş Sözleşmeleri Deneme Süreli İş Sözleşmeleri Takım Sözleşmesi ile Oluşturulan İş Sözleşmeleri Geçici İş İlişkileri

42. İŞ SÖZLEŞMESİ YAPMA ZORUNLULUĞU Tekrar İşe Alma Zorunluluğu Yeni İşe Alma Zorunluluğu Özürlü Çalıştırma Zorunluluğu İş Kanununun 29. maddesindeki Nedenlerle Topluca İşten Ayrılmak Zorunda Kalanları Tekrar İşe Alma Zorunluluğu Sakatlanarak İşyerinden Ayrılan İşçileri Tekrar İşe Alma Zorunluluğu Eski Hükümlü Çalıştırma Zorunluluğu Sendikal Görevler Nedeniyle Ayrılan İşçileri Tekrar İşe Alma Zorunluluğu Kanuni Bir Görev Nedeniyle Ayrılan İşçileri Tekrar İşe Alma Zorunluluğu Terör Mağduru Çalıştırma Zorunluluğu Hastalık Nedeniyle Ayrılan Gazetecilerin Tekrar İşe Alma Zorunluluğu

43. İŞ SÖZLEŞMESİ YAPMA YASAĞI Yabancı İşçilere İlişkin Yasaklar Küçük İşçilere İlişkin Yasaklar Kadın İşçilere İlişkin Yasaklar

44. Küçük işçilere ilişkin yasaklar; 15 yaşını doldurmamış çocuklar çalıştırılması yasaktır. (gece işlerinde, maden ocaklarında, kablo döşeme, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi yer ve su altında çalıştırılamazlar) Kadın işçilere ilişkin yasaklar; Yabancı işçilere ilişkin yasaklar; 1950 (inşaat işçiliği, berberlik, kapıcılık, garsonluk, doktorluk, diş hekimliği, ebelik, hastabakıcılık, hemşirelik) ( 2003/4817)

45. Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıda belirtilen kişilerden hangisi işçi olamaz? a. Mühendis b. Genel müdür c. Anonim şirket d. Duvar ustası e. Aşçı 2. Çırağa ilişkin olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a. Mesleki Eğitim Kanunu’na tabi çıraklara işveren asgari ücretin %30’undan aşağı olmamak üzere ücret ödemekle yükümlüdür. b. Çıraklık sözleşmesinin yazılı yapılması gerekir. c. Çırak olabilmek için ondört yaşını tamamlamış ve ondokuz yaşından gün almamış olmak gerekir. d. Çıraklar yılda bir ay izin hakkına sahiptir. e. Çıraklar ekonomik değeri olan bir işgörmek üzere istihdam edilir.

46. 3. Aşağıdakilerden hangisi alt işveren ilişkisinin ortaya çıkma koşullarından biri değildir? a. İşyerinde işçi çalıştıran asıl işverenin varlığının olması b. Alt işveren işçilerinin “yardımcı işlerde” çalıştırılması c.Alt işveren işçilerinin “teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde” çalıştırılması d. Alt işverenin aldığı işi kendi işyerinde yapması e. İşçilerin yalnızca asıl işverenin işyerinde çalıştırılması 4. Aşağıda sayılan birimlerden hangisi işyeri sayılmaz? a. Avlu b. Araçlar c. Fabrika merkezi d. Vinçler e. İşverenin evi

47. 5. Aşağıdakilerden hangisi işveren vekili değildir? a. Genel müdür b. Posta başı c. Usta başı d. Formen e. Taşeron 6. İşveren vekiline ilişkin olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur? a. İşveren vekili hukuki sorumluluk taşır. b. İşveren vekili cezai sorumluluk taşır. c. İşveren vekili işçi değildir. d. İşveren vekili kendi adına ve hesabına hareket eder. e. İşyerindeki tek işveren vekili genel müdürdür.

48. 7. İşçi (M), (A) Anonim şirketinin Adapazarı’ndaki fabrikasında işe girmiştir. İşveren olarak işçiye karşı hukuken kim sorumludur? a. (A) Anonim şirketi b. (A) Anonim şirketinin genel müdürü c. (A) Anonim şirketinin yönetim kurulu başkanı d. Adapazarı fabrika müdürü e. Fabrikanın muhasebecisi 8. İş Kanunun’da yer alan hangi hükümler stajyerlere de uygulanır? a. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hükümler b. Ücrete ilişkin hükümler c. Sözleşme türlerine ilişkin hükümler d. Sözleşmenin sona ermesine ilişkin hükümler e. Kıdem tazminatına ilişkin hükümler

49. İŞÇİ VE İŞVERENİN İŞ SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN HAK VE BORÇLARI İŞÇİNİN BORÇLARI İŞÇİNİN BORÇU Çalışma Borcu Bizzat Çalışma Borcu Özenle Çalışma Borcu İşverene Bağımlı Şekilde Çalışma Borcu Sadakat Borcu Disiplin Borcu

50. İŞVERENİN BORÇU İş Sağlığı ve Güvenliği Tedbirlerini Alma Borcu (6331) her türlü önlemi almak* a) araç ve gereçleri noksansız bulundurmak (tespit edilen risk faktörlerinden kurtulmak için gerekli araç-gereç ve organizasyonun yapılması) b) işçilere eğitim vermek c) denetim yapmak ! d) eşit davranmak