POWIATOWA PORADNIA PSYCHOLOGICZNO – PEDAGOGICZNA W ŁĘCZYCY tel. 247212837 pppp.leczyca.pl

1. POWIATOWA PORADNIA PSYCHOLOGICZNO – PEDAGOGICZNAW ŁĘCZYCYtel. 247212837www.pppp.leczyca.pl „KIEDY MÓZG PRACUJE INACZEJ – WYBRANE ELEMENTY POSTĘPOWANIA DIAGNOSTYCZNEGO I TERAPEUTYCZNEGO WOBEC DZIECI Z ADHD”. prowadzenie: Katarzyna Józwiak Magdalena Raj – Wróblewska 28.03.2012 RADA SZKOLENIOWA

2. CELE SPOTKANIA: • przekazanie podstawowych informacji na temat tego, czym jest ADHD • omówienie sposobów różnicowania objawów ADHD od trudnych zachowań • zapoznanie z typowymi objawami zespołu nadpobudliwości psychoruchowej • wskazanie etapów interdyscyplinarnej diagnozy ADHD • przedstawienie propozycji rozwiązań pracy nad objawami ADHD

3. TROCHĘ DANYCH STATYSTYCZNYCH: • ADHD występuje na całym świecie, niezależnie od rasy i kultury • uważa się, że na to zaburzenie cierpi 4 – 8% dzieci w wieku szkolnym (6 – 9 lat szczyt rozpowszechnienia jako konsekwencja niemożności adaptacji nieuważnego, nadmiernie ruchliwego i impulsywnego dziecka do systemu szkolnego ), przy czym jego początki można już obserwować poniżej 5 roku życia • objawy ADHD utrzymują się u około 70 % pacjentów w okresie dorastania i u 30 – 50 % osób w dorosłym życiu

4. ADHD a płeć : • do niedawna uważano, że zaburzeniem tym częściej dotknięci są chłopcy • aktualne dane - dziewczęta i chłopcy mogą w podobnym stopniu być dotknięci tym zaburzeniem • dziewczęta – częściej problemy z koncentracją uwagi • chłopcy – z nadmierną impulsywnością i aktywnością (częściej kierowani do specjalistów z uwagi na manifestowane trudności wychowawcze)

5. ADHD a płeć : • u dziewcząt później pojawiają się objawy ( 3 – 5 rok życia) niż u chłopców ( 2 – 7 rok życia), rzadziej leczone są farmakologicznie • wtórne trudności – dziewczęta bardziej niż chłopcy narażone są na zaburzenia lękowe, uzależnienie od alkoholu i narkotyków • wtórne trudności - chłopcy – większe ryzyko wystąpienia depresji, zachowań opozycyjno – buntowniczych (ODD) i zaburzeń zachowania (CD) • inne, najczęściej spotykane, wtórne w stosunku do ADHD zaburzenia to zaburzenia osobowości antyspołecznej, depresja, nadużywanie środków psychoaktywnych już w wieku dorosłym

6. ADHD a życie szkolne: • poziom osiągnięć, mierzony w czasie sprawdzianów i egzaminów, jest znacznie gorszy u dzieci z ADHD, zwłaszcza w przypadku matematyki czy ortografii • prawie połowa uczniów z ADHD przynajmniej raz powtarzała klasę • 35% uczniów z ADHD nie może ukończyć szkoły średniej • dzieci z ADHD pracują w szkole bardzo nierówno – dużo lepiej radzą sobie na początku roku szkolnego • u uczniów widoczne są kłopoty z planowaniem i systematycznym uczeniem - częste zagrożenia niepromowaniem i trudności w mobilizowaniu się uczniów do pracy pod koniec semestru.

7. Czym jest a czym nie jest ADHD… • ADHD w literaturze określany jest jako zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi • skrót ADHD bywa zastępowany takimi terminami jak: - zespół hiperkinetyczny - zaburzenia hiperkinetyczne - zespół minimalnego uszkodzenia mózgu- zespół minimalnej dysfunkcji mózgu - lekka encefalopatia - wczesnodziecięcy zespół psychoorganiczny - zespół deficytu uwagi i nadruchliwości

8. ADHD nie jest : • chorobą • upośledzeniem umysłowym • opóźnieniem rozwoju • efektem błędów wychowawczych • efektem patologizacji rodziny • efektem złej diety • efektem mikrouszkodzeń mózgu

9. OBJAW A TRUDNE ZACHOWANIE UCZNIA Obserwuję zachowanie dziecka Rozpoznaję zachowanie jako celowe łamanie zasady Rozpoznaję zachowanie jako objaw ADHD Próbuję zastosować „Okulary na ADHD” Przypominam zasadę, ewentualnie przechodzę do wyciągnięcia konsekwencji

10. OBJAWY ADHD WRAZ Z NIEPOŻĄDANYM ZACHOWANIEM Rozpoznaję zachowanie jako objaw ADHD Próbuję zastosować „Okulary na ADHD” Pojawiło się zachowanie opozycyjne („NIE”) Dziecko wróciło do wykonania zadania Przypominam zasadę, ewentualnie przechodzę do wyciągnięcia konsekwencji Chwalę, stosuję wzmocnienia pozytywne

11. Odróżnianie objawów ADHD od innych, trudnych zachowań – przykłady:

12. ADHD JEST ZABURZENIEM ROZWOJOWYM: • wynikającym z odmiennej pracy mózgu i całego układu nerwowego, objawiającym się w zachowaniu dziecka i diagnozowanym na podstawie opisu zachowania przedstawianego przez osoby stale przebywające z dzieckiem • za powstanie którego, według najnowszych badań, odpowiedzialne są zaburzenia w pracy neuroprzekaźników – dopaminy, noradrenaliny i serotoniny • które leczy się przez odpowiednio skonstruowany układ wychowawczych oddziaływań, pewne dostosowanie środowiska zewnętrznego i tylko niekiedy wspomaga się podaniem leków ułatwiających dziecku dostosowanie się do oczekiwań otoczenia • najprawdopodobniej uwarunkowanym genetycznie

13. Właściwy poziom dopaminy pozwala: • utrzymać uwagę na zadaniu • odfiltrować nieistotne informacje

14. Właściwy poziom noradrenaliny odpowiada za: • właściwą ocenę sytuacji • odpowiedni poziom pobudzenia

15. Serotonina odpowiedzialna jest za: • regulację nastroju • rytm snu i czuwania • kontrolę zachowań • pozytywne myślenie

16. Podtypy ADHD:Podtypy ADHD: • podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi – „Dyzio Marzyciel” • podtyp z przewagą nadruchliwości i impulsywności – „Brykający Tygrysek” • podtyp mieszany, czyli dwa w jednym – „Roztargniony, Brykający Tygrysek”

17. Nadpobudliwość objawiać się może w trzech sferach: • poznawczej – „Roztargniony Profesorek” • ruchowej – „Żywe Srebro” • emocjonalnej – „Wrażliwa Mimoza” Wszystkie te rodzaje nadpobudliwości mogą występować u jednego dziecka, któryś z rodzajów może też przeważać.

18. Nadpobudliwość w sferze poznawczej: • wzmożony odruch orientacyjny na działające bodźce • dziecko nie może skupić się na jednej rzeczy • ciągle je coś rozprasza • często zdecydowanie bogatsza od rówieśników wyobraźnia • zaskakiwanie otoczenia posiadanymi wiadomościami

19. Pomoc w zaburzeniach koncentracji uwagi: • skracanie zadań • usuwanie zbędnych bodźców • przywoływanie uwagi

20. „TECHNIKI MINUTOWE” – przykłady: • dzielenie zadania na mniejsze fragmenty • ustalanie przerw w pracy • skracanie zadań • podchodzenie do ucznia co 5 minut by sprawdzić, czy pracuje • przy tłumaczeniu nowych zagadnień -stanie przy ławce ucznia z ADHD i zwracanie się bezpośrednio do niego • umówienie się z dzieckiem na tajny sygnał oznaczający :„uwaga, to ważne!” • w czasie lekcji monitorowanie co robi uczeń • poproszenie ucznia o powtórzenie pytania by upewnić się, czy dobrze usłyszał i zrozumiał • poproszenie, by uczeń głośno całej klasie powtórzył polecenie • w trakcie sprawdzianów unikanie dawania zadań wymagających przepisywania z tablicy co pozwoli zmniejszyć ryzyko błędów z nieuwagi • podzielenie lekcji na różne rodzaje aktywności • używanie sygnałów niewerbalnych jest dobrym sposobem na przywołanie rozproszonej uwagi

21. Nadpobudliwość w sferze ruchowej: • niepokój ruchowy – „zespół niespokojnych rąk i nóg” • dodatkowe skurcze mięśni • tiki • nagłe, niespodziewane i niczym nieuzasadnione ruchy lub wydawane dźwięki

22. Pomoc w nadruchliwości: • akceptacja • bezpieczne i nieuciążliwe sposoby ruszania się • zajęcia sportowe

23. Nadpobudliwość w sferze emocjonalnej: • intensywne reakcje uczuciowe na różne sytuacje, zdarzenia • konfliktowość • trudności w adaptacji do nowych sytuacji • drażliwość, agresywność • labilność emocjonalna • może przejawiać się w postaci wzmożonej lękliwości

24. Pomoc w nadmiernej impulsywności: • przypominanie zasad i powtarzanie poleceń • omówione z dzieckiem sygnały „przypominajki” • przewidywanie niebezpiecznych sytuacji

25. ALGORYTM PRZYPOMINANIA ZASADY Podejdź do dziecka i skoncentruj jego uwagę na sobie Przypomnij mu zasadę w kilku słowach – np. .jedna osoba mówi, pozostałe - słuchają Poproś by dziecko powtórzyło zasadę, jeśli potrzeba powtórz ją – jeden raz Pochwal dziecko za zastosowanie się do zasady lub wyciągnij konsekwencje za jej złamanie

26. FORMUŁOWANIE ZASAD 1. Określ zachowania dziecka, które chcesz zmienić, np. „Jasio nie słucha moich poleceń”. 2. Zamień zachowanie negatywne na pozytywne, czyli takie, jakie chcesz osiągnąć, np. „W naszej klasie zawsze słuchamy poleceń nauczyciela”. 3. Maksymalna liczba negatywnych zachowań dziecka, które chcesz zmienić na pozytywne powinna wynosić 5. 4. Z pozytywnych zachowań utwórz listę zasad obowiązujących w klasie, którą powieś w widocznym miejscu. 5. Zasady powinny zaczynać się od najłatwiejszej – każda kolejna zasada ma dotyczyć coraz trudniejszych dla ucznia zachowań. 6. Do zasad utwórz, we współpracy z rodzicami, listę nagród i konsekwencji. 7. Przez pierwszy tydzień – wprowadzaj zasady przypominając o nich dziecku, zapoznaj dziecko z systemem nagród i konsekwencji lecz nie stosuj jeszcze konsekwencji natomiast chwal i nagradzaj dziecko za wszystkie zachowania zgodne z zasadami. 8. W drugim tygodniu możesz już stosować konsekwencje i wprowadzać system motywujący. 9. Konsekwencje stosuj tylko w sytuacjach, kiedy rzeczywiście są one niezbędne.

27. Data… KONTRAKT 1.Janek zobowiązuje się, że będzie się uczył w domu tabliczki mnożenia od godziny 16.00 do 17.00. 2.Mama będzie obecna w czasie nauki i będzie pomagać Jankowi w skupieniu się na rozwiązanych przykładach. 3.Za każde 1o minut wytężonej pracy Janek będzie dostawał żeton. 4.O godzinie 17.00 Janek będzie mógł wymienić zebrane żetony na nagrody bądź przywileje.

28. O ADHD mówimy wtedy, gdy objawy nadruchliwości, impulsywności , zaburzeń koncentracji uwagi: • przybierają trwałe wzorce zachowania układające się w triadę objawów • objawy te są niewspółmierne do wieku i poziomu rozwoju dziecka • nasilenie objawów jest różne w zależności od sytuacji – są one silnie wyrażone w czasie podejmowania wysiłku umysłowego lub przy konieczności zachowania ciągłej uwagi, natomiast mogą być niewielkie lub zupełnie nieobecne w nowej ,interesującej sytuacji, a także w czasie indywidualnego kontaktu. • utrudniają dziecku prawidłowe funkcjonowanie • występują w kilku środowiskach • wystąpiły przed 7 rokiem życia • utrzymują się dłużej niż 6 miesięcy • nie występują w przebiegu zaburzeń rozwojowych, schizofrenii, innych psychoz i zaburzeń psychicznych

29. „ ZASADA 4 X TAK ” 1. Czy ja tu rządzę? 2. Czy jestem bezpieczny? 3. Czy inni są bezpieczni? 4. Czy sprawca jest bezpieczny? 4 x TAK –wybuch „bezpieczny” Gdy chociaż 1 x NIE = niebezpieczeństwo, potrzebujesz pomocy

30. Diagnoza ADHD • w Polsce istnieją dwie klasyfikacje pozwalające zdiagnozować ADHD DSM – IV ICD – 10 • terminy nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi oraz zaburzenie hiperkinetyczne stosowane są zamiennie mimo, iż nie są one tożsame • zespół hiperkinetyczny jest pojęciem węższym – obejmuje jednocześnie występowanie objawów niepokoju psychoruchowego i problemów z koncentracją uwagi (wszystkie trzy grupy objawów muszą być obecne)

31. Diagnoza ADHD : • interdyscyplinarna • nie może być postawiona w czasie kilkuminutowego badania • warto uzyskać opinię od co najmniej dwóch specjalistów • ostateczne rozpoznanie ustala lekarz psychiatra

32. Elementy diagnozy ADHD: • diagnoza bieżącego problemu • wywiad w kierunku problemów psychologicznych / psychiatrycznych • wywiad rozwojowy • wywiad rodzinny • wywiad w kierunku chorób somatycznych • rozmowa z dzieckiem • diagnoza psychologiczna • badanie pediatryczne / neurologiczne / psychiatryczne • opinia ze szkoły / obserwacja dziecka w szkole • wypełnienie razem z rodzicami kwestionariuszy diagnostycznych w kierunku ADHD

33. DIAGNOSTYKA RÓŻNICOWA ZESPOŁU ADHD – PROBLEMY PSYCHIATRYCZNE: • zaburzenia nastroju • zaburzenia lękowe • zaburzenia zachowania • całościowe zaburzenia rozwojowe • upośledzenie umysłowe • zaburzenia psychotyczne • uzależnienia

34. DIAGNOSTYKA RÓŻNICOWA ZESPOŁU ADHD – - CHOROBY SOMATYCZNE: • nadczynność tarczycy • znaczny przerost migdałka gardłowego • alergia, zwłaszcza pokarmowa • astma • przewlekłe zatrucie ołowiem • choroba reumatyczna – pląsawica Sydenhama

35. DIAGNOSTYKA RÓŻNICOWA ZESPOŁU ADHD – INNE PROBLEMY: • choroby neurologiczne • choroby genetyczne • choroby metaboliczne • działania niepożądane leków

36. ANALIZA UZYSKANYCH W TRAKCIE DIAGNOZY INFORMACJI PROWADZI DO: • postawienia rozpoznania w oparciu o ICD – 10 / DSM – IV • stworzenia planu terapeutycznego i przekazania go rodzicom • ewentualnej decyzji o konsultacji w celu włączenia farmakoterapii

37. PLAN TERAPEUTYCZNY POWINIEN ZAWIERAĆ: • materiały psychoedukacyjne dla dziecka / rodzica / nauczyciela • informacje na temat warsztatów umiejętności rodzicielskich • informacje o terapii dla dziecka • opinię z konkretnymi zaleceniami do szkoły • decyzję w sprawie leczenia farmakologicznego

38. ZASADNOŚĆ FARMAKOTERAPII: • skrajne nasilenie ADHD • wyraźne objawy zachowań opozycyjno – buntowniczych • wyraźne objawy zaburzeń zachowania • inne powikłania – depresja, niska samoocena • nauka wypada znacznie poniżej możliwości z powodu objawów ADHD • z powodu objawów ADHD odrabianie lekcji trwa od powrotu do domu do pójścia spać • objawy ADHD powodują złe kontakty z rówieśnikami

39. Materiały edukacyjne dla rodziców Materiały edukacyjne dla dziecka Materiały edukacyjne dla nauczycieli Edukacja na temat ADHD Informacje przekazane w czasie wizyty Lista lektur do przeczytania

40. NA NADPOBUDLIWOŚĆ MOŻNA SPOJRZEĆ TAK… • brak koncentracji • roztargnienie • gadatliwość • kręcenie się • częste popadanie w konflikty • zapominanie o ważnych terminach • trudność z zasypianiem • niepokój ruchowy • częsta zmiana aktywności • brak myślenia o konsekwencjach swojego postępowania • trudności z zasypianiem

41. …ALBO TAK: • zaradność • wrażliwość • serdeczność • ciekawość świata • niekonwencjonalność • odwaga • otwartość • przylepność • wesołość z poczuciem humoru • zaradność • niełatwo zmieniające się zdanie

42. LEKTURY DO POLECENIA: • B.Chrzanowska, J.Święcicka: „Oswoić ADHD. Przewodnik dla rodziców i nauczycieli dzieci nadpobudliwych psychoruchowo”; Difin; Warszawa 2006. 2. Kołakowski, Wolańczyk, Pisula, Skotnicka, Bryńska: ”ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Przewodnik dla rodziców i wychowawców”; GWP; Gdańsk 2006. 3. Pfiffner: „Wszystko o ADHD”; Zysk i s-ka; Poznań 2004. 4. Misiak, Kossakowska – Petrycka: „Mam nadpobudliwe dziecko…I co dalej?”; WSiP; Warszawa 2005.

43. „ Jeśli chcesz mieć dobre dziecko, to chwal je wiele razy w ciągu dnia. A jeśli nie masz za co, to… wymyśl.” Dziękujemy za poświęcony czas i uwagę…