180 likes | 837 Views
SULAMA SU YU KALİTESİ VE TUZLULUK. Prof.Dr.Belgin ÇAKMAK. Neden su kalitesi?. Sulama projelerin de, bitki su ihtiyacının karşılanmasında, s uyun miktarının yeterliliği yanında kalitesi nin de sulamaya uygunluğu önemlidir. Suyun kalitesi bitkiye ve toprağa etki eder.
E N D
SULAMA SUYU KALİTESİ VE TUZLULUK Prof.Dr.Belgin ÇAKMAK
Neden su kalitesi? • Sulama projelerinde, bitki su ihtiyacının karşılanmasında, suyun miktarının yeterliliği yanında kalitesinin de sulamaya uygunluğu önemlidir. • Suyun kalitesi bitkiye ve toprağa etki eder. • Bitkiye etkisi; toplam tuzluluk etkisi ve toksik etki şeklinde olur. • Toprağa etkisi; toprağın fiziksel özelliklerini bozma şeklinde olur.
Toplam tuzluluk etkisi? • Çözelti içerisindeki tüm iyonların (anyon ve katyonlar) oluşturduğu etkidir. Bu etkiye “ozmotik etki” de denir. Suda eriyebilen tüm katıların toplam etkisidir. • Tuzlar çözelti içerisinde bir basınç oluştururlar, buna “ozmotik basınç” adı verilir.Bu basınç bitkinin kökleri ile topraktan suyu alırken yenmek zorunda olduğu bir kuvvettir. • Yüksek ozmotik basınç yani yüksek tuzluluk etkisinde bitki suyu almakta zorlanır ve gereksinim duyduğundan daha az su alabilir, bu olayafizyolojik kuraklık denir. • Daha az su kullanımı ise verimde ve meyve kalitesinde azalmaya neden olur.
Toksik (zehir) etki • Toksik etki, çözelti içerisindeki iyonların bireysel etkisidir. • Toplam tuzluluk düşük olsa dahi bazı iyonların yüksek konsantrasyonda bulunmaları bitkide verim ve meyve kalitesi kötüleşmelerine neden olabilir. • Bu iyonlardan en önemlileri CO3=, HCO3-, Cl-, B ‘dur. • CO3= ve HCO3- özellikle yağmurlama sulamada önemlidir. • Cl- yapraklarda birikerek yaprak yanmasına neden olur. • B, <1 ppm düzeyinde olumsuz etki yapmazken, >4 ppm düzeyinde hemen tüm kültür bitkileri için zararlı etkiye sahiptir.
Sulama Suyu Kalitesinin Tayini İçin Yapılan İşlemler • Su örneklerinin alınması • Sulama suyu elektriksel iletkenliğinin ve pH sının ölçülmesi • Kimyasal analizler • Sulama suyu kalite kriterlerinin belirlenmesi • Sulama suyu kalitesinin sınıflandırılması
Su örneklerinin alınması • Sulama sularının doğru olarak sınıflandırılması için örneklerin usulüne uygun olarak alınması önemlidir. • Laboratuvar analizleri için yaklaşık 2 litre su gereklidir. Akarsudan yada rezervuarlardan örnekler, suyun durgun olmadığı akışın olduğu bölümlerden, kuyulardan ise suyun bir süre akıtılmasından sonra alınır. • Plastik yada cam şişelere, şişenin örnek ile iyice yıkanmasından sonra alınır. Su örneği en kısa sürede (aynı gün) laboratuvara teslim edilmeli ve analizlere de hemen başlanmalıdır.
Elektriksel iletkenliğin (EC) ölçülmesi • EC değeri suda erimiş toplam tuz miktarının iyi bir göstergesidir. Bu nedenle EC değeri kolay ölçülebilir olması nedeniyle sulardaki toplam tuzluluğun belirtilmesinde sıkça kullanılır. • Bu amaçla geliştirilen EC metre cihazları ile ölçülür ve direnç (ohm) in tersi olarak mho/cm şeklinde ifade edilir. • 25oC’de mmhos/cm=dS/m olarak ifade edilir. • ΣK(meq/l)/EC(dS/m)=10(12) ilişkisi vardır.
Sulardaki pH değerinin ölçülmesi • Sulama sularının asit, nötr yada bazik durumunu saptamak amacıyla pH değeri tayin edilir. • Bu değer sudaki erimiş tuzların hidrojen iyonları konsantrasyonunun negatif logaritmasıdır. • pH 7’den küçükse çözelti asit, 7’den büyük ise bazik, 7 ise nötr’dür. • Çözeltinin pH değeri, bu amaç için geliştirilmiş olan pH metre cihazı ile ölçülür. • Sulama sularının pH değeri genelde 6.5 ila 8.5 arasında değişir.
Sulama sularında yapılan kimyasal analizler • Anyonlar (Cl-, CO3=, HCO3-, SO4=, NH3-) • Katyonlar (Na+, K+, Ca++, Mg++) • Analiz sonuçları meq/l, ppm yada mg/l olarak ifade edilir. ppm = meq/l x 64 meq/l = (EC mmhos/cm) x 10 ppm = mg/l = (EC mmhos/cm) x 640
Sulama suyu kalite kriterlerinin belirlenmesi • Suda eriyebilir tuzların toplam konsantrasyonu Elektriksel iletkenlik (EC) şeklinde ifade edilir. • Na+ iyonunun diğer katyonlara oranı %Na=(Na+/ΣK) x 100 SAR=Na+/√[(Ca+++Mg++)/2] • Bor yada diğer toksik iyonların konsantrasyonu • Ca++ ve Mg++ ilişkin bikarbonat konsantrasyonu RSC=(CO3=+HCO3-)-(Ca+++Mg++)
Sulama suyu kalitesinin sınıflandırılması • Sulama suyu kalitesinin sınıflandırılması amacıyla çok sayıda araştırıcı tarafından geliştirilmiş pek çok sınıflandırma sistemi bulunmaktadır. • Ülkemizde uzun yıllardır bu amaçla ABD Tuzluluk Lab. Sınıflandırma Sistemi kullanılmaktadır. Bu sistemde sular toplam tuzluluk (EC) ve SAR değerlerine göre sınıflandırılırlar.
Toplam tuzluluk açısından sular; • düşük tuzlu 0-0.25 dS/m; • Orta tuzlu 0.25-0.75 dS/m; • Yüksek tuzlu 0.75-2.25 dS/mve • Çok yüksek tuzlu >2.25 dS/m • Sodyumluluk açısından sular; • ; • düşük sodyumlu 0-10 meq/l; • Orta sodyumlu 10-18 meq/l; • Yüksek sodyumlu 18-26 meq/lve • Çok yüksek sodyumlu >26 meq/l