(1): Achtergronden en trends

1. Overvloed & Onbehagenblijvend ‘kritieke overschot’ op de arbeidsmarkt ondermijnt concept activerende participatiemaatschappijErik de GierDivosa Noord- & CAB-symposium Groningen, 4 december 2008

2. Kritiek op effectiviteit lokaal en regionaal arbeidsmarktbeleid zwelt aan op politiek gevoelig moment • Kosten bemiddeling langdurig werklozen reizen de pan uit, vanuit perspectief netto-effectiviteit (ca. € 500.000,- pp) (NICIS) • Kosten bemiddeling overtreffen de baten • Gemeenten hebben publiek geld verspild in periode van overvloed • Granieten kern blijft • Granieten kern jeugdwerkloosheid groeit van 47% (2003) naar 63% (2008) (Rekenkamer) • Toenemend bestuurlijk onvermogen

3. (1): Achtergronden en trends • Verzorgingsstaat omgevormd tot activerende participatiemaatschappij • Vergrijzing en ontgroening • Uitbreiding EU en opkomst China en India (ontstaan van kennissamenleving) • Flexibilisering arbeid en arbeidsmarkt • Ontstaan van ‘nieuwe’ sociale risico’s (gender, leeftijd, klasse, opleiding) • Erosie standaardarbeidscontract • Sterk toegenomen competitie tussen regio’s en tussen sectoren

4. (2): Doelstellingen activerend arbeidsmarktbeleid Economisch: • Activering beroepsbevolking • Bestrijdring structurele en conjuncturele werkloosheid • Voorkomen en opheffen van mismatches tussen vraag en aanbod • Bevordering mobiliteit • Bevordering productiviteit Sociaal: • Bevordering kwaliteit van de arbeid • Bevordering welzijn en werkzekerheid • Bestrijding armoede • Sociale insluiting • Bevorderen van goede transities en tegengaan van slechte transities

5. (3): Schaal en organisatie van het arbeidsmarktbeleid Schaal: • Europese werkgelegenheidsstra-tegie (EES) • Generiek landelijk arbeidsmarktbeleid • Sectoraal of branchegewijs arbeidsmarktbeleid • Lokaal en regionaal arbeidsmarktbeleid • Arbeidsmarktbeleid op ondernemingsniveau Organisatie: • Decentralisatie publieke arbeidsvoorziening • Toenemend belang van private partijen, zoals uitzendbureaus in binnen en buitenland, private ondernemingen: de strijd om de ‘nieuwe werknemer’ (hoogopgeleide kenniswerkers)

6. Doel realisatie arbeidsmarktutopia: ‘Wir brauchen euch’(naar Bertelsmann) • Volop werk voor iedereen en iedereen aan de slag • Hoogflexibele arbeidsmarkt • Regelmatige baanwisselingen • Werkzekerheid i.p.v. baanzekerheid • Leven lang leren normaal • Langdurige werkloosheid bestaat niet meer Kortom: ook een einde van het ‘kritieke overschot’!

7. Achterliggend mensbeeld • De flexibele mens, ook wel aangeduid als de rugzakreiziger • Maakbare samenleving

8. Demografische gegevenheden Nederland en EU • Vergrijzing en ontgroening NL (beroeps-) bevolking • Omvang NL-beroepsbevolking 50+ in 1995: 16% en in 2025: 26% • Stabilisatie EU-beroepsbevolking vanaf 2005 (184 Mio) • Daling EU-beroepsbevolking vanaf 2020

9. Arbeidsmarktproblematiek in cijfers (Bron: Van Dijk 2008)

10. New York en Londen: Ruim aanbod van laagwaardige dienstverlening, naast hoogwaardige dienstverlening (nannies, dogwalkers, liftbedienden, etc.) Levendig straatbeeld: veelkleurig patchwork van mensen en activiteiten 90% migranten aan het werk! Amsterdam en Parijs: Gesegregeerde samenleving/banlieus Weinig aanbod van laagwaardige dienstverlening Grote groep onderkant arbeidsmarkt blijvend improductief achter geraniums Relatief veel werkloosheid onder allochtonen ‘New York & Londen versus Amsterdam & Parijs’ (de queestes van Heleen Mees & Theodore Dalrymple)

11. Wat kenmerkt het ‘kritieke overschot’? • Door ‘work first’ of door reïntegratie moeilijk of niet aan het werk te helpen • Niet zelden kampend met meervoudige problematiek (eigen schuld vgl. Dalrymple?) • Laagopgeleid en zonder startkwalificatie (relatief veel mannelijke allochtone jongeren) en in toenemende mate ook jonggehandicapten • Lage arbeidsproductiviteit in verhouding tot arbeidskosten • Risico van ernstige stigmatisering (‘undeserving poor’)

12. Wat is eigenlijke probleem? • Te lage arbeidsproductiviteit van het ‘kritieke overschot’ in verhouding tot arbeidskosten (= in feite kunstmatig gecreëerde mismatch tussen vraag & aanbod? • Achterblijvende of gelijkblijvende vraag naar laaggeschoold werk? • Sociale uitsluitingstendens (onbedoeld) versterkt door publieke regelgeving en arbeidsmarktregulering • Ontslagrecht • Hoogte wettelijk minimumloon • Stigmatiserende werking immigratierecht (Koppelingswet) en inburgeringbeleid

13. Dominante beleidsreacties • Intensivering ‘Work First-benadering’ en individuele sancties • Toename afzonderlijke, doch qua omvang beperkte, projecten • Bestuurlijke kippendrift Kortom: meer van hetzelfde!

14. Knelpunten & wenselijkheden van regionaal a.m.beleid (Van Dijk 2008) Knelpunten: • Regionaal niveau onvoldoende duidelijk gedefinieerd (historie) • Door elkaar heen lopende bevoegdheden CWI, gemeenten, provincies, stadsregio’s • Veel stakeholders aan tafel • Regionaal niveau is geen natuurlijke afgrenzing van de arbeidsmarkt • Onvoldoende zicht op (netto-) effectiviteit van regionaal arbeidsmarkt- beleid: wat levert het op? Wenselijkheden: • Meer autonomie op regionaal niveau, inclusief financiële verantwoordelijkheid • Helder definiëren van regionale arbeidsmarkten c.q. dynamiek ervan • Monitoring en evaluatie van effectiviteit beleid • Belangen stakeholders zo veel mogelijk op één lijn brengen • Verantwoordelijkheden definiëren • Bovenregionale regiefunctie helder definiëren

15. Dilemma’s en prioriteiten • Spanning tussen regio’s en branches/sectoren • Spanning tussen landelijk en regionaal/sectoraal beleid • Regionaal/Nederlands perspectief versus perspectief van de Europese arbeidsmarkt

16. Weerstanden vraagkant Minste weerstanden: • Opleiding en training • Her- en omscholing • Technologische vernieuwing Meeste weerstanden: • Fulltime functies omzetten in parttime functies • Samenwerken met publieke instanties • Faciliteren van thuiswerk Bron: Het Kritische Tekort, Manpower 2008

17. Uitwerking van het activerende arbeidsmarktbeleid onderkant Vraag - én aanbod gericht • Gebaseerd op risicomanagement bij transities op de arbeidsmarkt • Herverdelen van kansen en risico’s voor individuen (opheffen tegenstelling outsiders-insiders) Bijvoorbeeld: Vraagkant: • experimenten met de- en upskilling & omzetten van full-time functies in part-time functies • introductie van perspectief ‘stad en stijging’ Aanbodkant: scholing en leven lang leren, cultuur-verandering, voorkomen van uitval

18. Aanbodkant: Een vleugje New York/Londen in Nederland? Beperken of afschaffen wettelijk minimumloon (NL-minimumloon behoort tot hoogste in EU; substitueert mogelijk laaggeschoolde arbeid (OESO, 2007)) Tegelijkertijd invoeren van (lager) basisinkomen met voldoende arbeidsprikkel Intensivering micro-kredieten startende ondernemers aan onderkant a.m. Vraagkant: Sterker appél op maatschappelijk verantwoord ondernemen, vgl. Schipholcollege (‘socializing young males’) Experimenteren met de-/up-skilling functies Naar economisch- en sociaal effectievere oplossingen ?

19. Conclusies • Ontwikkel concept van regionaal sociaal risicomanagement in perspectief van transitionele arbeidsmarkt • Ontwikkel ondubbelzinnig regionaal monitoring- en beleidsevaluatiesysteem in plaats van uit te gaan van best practices (vgl. o.a. CWI-Arbeidsmarktprognose 2008-2013) • Ontwikkel (nieuw) aanvullend beleid voor opheffing mismatches onderkant arbeidsmarkt i.s.m. regionale bedrijfsleven en dienstensector • Denk (ook) in perspectief van toekomstige flexibele en mobiele arbeidsmarkt in Europa

20. Belangrijkste bedreigingen • Vervanging van participatieparadigma door productiviteitparadigma (De Beer 2008) • Grootschalige investeringen in arbeidsbesparende technologieën, outsourcing en off-shoring • Verwatering concept activerende participatiemaatschappij • Te lang vasthouden aan institutionele verworvenheden